Hrvatski istoričar Ivo Goldštajn ističe da je štetno licitirati brojkama jer nam relativizacija prošlosti oduzima budućnost, prenosi Tanjug.
On je to izjavio povodom nedavne izjave predsjednice Hrvatske Kolinde Grabar Kitarović da su Hrvati dali najveći doprinos antifašističkoj borbi u Evropi,
Tačno je, kaže Goldštajn, da su Hrvati bili najzastupljeniji u antifašističkom pokretu u odnosu na druge jugoslovenske narode sa 30 odsto, a činili su nešto više od 20 procenata stanovnika tadašnje zajedničke države.
Međutim, ukazuje da slijedeći tu logiku, Srbi u Hrvatskoj su dali najveći doprinos, jer ih je bilo 28 odsto među hrvatskim partizanima, a oko 16 procenata u tamošnjem stanovništvu, naveo je on.
„Danas je najvažnije ne licitirati brojkama nego da shvatimo da je partizanski pokret pokušavao da stvori neke mostove između zavađenih naroda koji su bili zakrvljeni do te mjere da je izgledalo da iz tog kolopleta zločina i osvetničkih akcija nema izlaza“, kaže Goldštaj u opširnom intervjuu za Radio Slobodna Evropa.
Dodao je da je relativizacija prošlosti oduzima budućnost.
To su samodovoljne, etnocentrične države koje funkcionišu na osnovu vrijednosti suprotnim evropskim. Hrvatska jeste članica Evropske unije. Međutim, jedan dio političkog života u Hrvatskoj upravo funkcioniše po načelima koja su u suprotnosti u odnosu na evropske“, ističe Goldštajn.
On smatra žalosnim to da je jedan takav događaj, kao što je Drugi svjetski rat na prostoru bivše Jugoslavije, duboko politizovan 74 godine nakon njegovog završetka.
To, kaže, ne pokazuje samo kakvi su bili partizani, o kojima se sve manje govori, i oni koji su bili na drugoj strani, već i mi danas.
"Dakle, to govori i o našoj nezrelosti, odnosno nezrelosti postjugoslovenskih država da se na pravi način suoče sa svojom stvarnom prošlošću", ističe ovaj hrvatski istoričr.
Prema njegovim riječima, izjava Kitarićeve da je Hrvatska imala najjači antifašistički pokret, možda dobro zvuči kad je izgovori političar, ali kad, kako kaže, on kao istoričar mora to komentariše, onda naravno treba to da staviti u kontekst i malo pojasniti te stvari.
Govoriti o antifašističkom pokretu u Hrvatskoj, znači uključivati sve građane, dakle ne samo Hrvate nego i veliki i iznadprosječan broj Srba.
"Na kraju 1941. godine od sedam hiljada hrvatskih partizana otprilike, apsolutno je najviše bilo Srba - njih 5.400 i oko 800 Hrvata. Dakle, oko 80 odsto tadašnjih hrvatskih partizana su bili Srbi", ističe Goldštajn.
Preostali od tog broja su bili drugi, prije svega Jevreji, nešto Crnogoraca i muslimana.
"Prema izjavi Josipa Broza Tita iz proleća 1944, zasnovanoj na zvaničnim brojevima, u tom trenutku Narodnooslobodilačkoj vojsci ima 44 odsto Srba, 30 procenata Hrvata, 10 odsto Slovenaca, četiri procenta Crnogoraca i 2.5 odsto muslimana", kaže Goldštajn i dodaje da je to 91 procenat, dok ostatak čine pripadnici drugih nacionalnosti.
Precizira da kada je riječ o Hrvatima, taj broj je natprosječan u odnosu na udio Hrvata u tadašnjoj Jugoslaviji koji je tada bio, zavisno od toga koji popis se uzima kao relevantan, da li onaj iz 1941. ili iz 1948. godine.
"Hrvati su činili oko 22 do 26 odsto stanovnika na teritoriji tadašnje Jugoslavije, a sa 30 procenata su bili najzastupljeni u partizanima u odnosu na druge jugoslavenske narode. U odnosu na Srbe - otprilike isto", kaže Goldštajn.
Takođe, ističe Goldštajn, treba znati da i u tom trenutku kada Tito saopštava ove podatke, i prije i tokom cijelog rata, broj Srba iz Hrvatske i BiH je bio apsolutno najveći u odnosu na druge narode u ove dvije republike, odnosno kasnije države, a u njima je antifašistički, partizanski pokret bio apsolutno najjači i to treba znati i jasno reći.
Upitan kakva je situacija bila kasije, Goldštajn objašnjava da se broj Hrvata u partizanima u Hrvatskoj izjednačio sa Srbima već 1942, a onda postupno, tokom 1943.
Hrvati, jasan je Goldštajn, postaju brojniji u partizanima u Hrvatskoj u odnosu na Srbe, tako da negde 1944. u partizanima u Hrvatskoj je oko 61 odsto Hrvata i 28 odsto Srba, što je, kako kaže, razumljivo, jer su Hrvati većinski narod, a Srba je tada u Hrvatskoj bilo nekih 16 odsto.
"To znači da i dalje, a to je kraj 1944. godine, Srba ima u hrvatskim partizanskim jedinicama natprosečno više nego što im je bio udeo u stanovništvu. Međutim, ukupni broj Srba koji je tada, do leta 1944. učestvovao u antifašističkoj borbi je ukupno gledano na jugoslavenskom prostoru bio manji, zato što je partizanski pokret u Srbiji bio puno puno slabiji nego li u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini", naveo je ovaj ugledni hrvatski istoričar.
Na konstataciju da su Hrvati masovno krenuli u antifašističku borbu tek nakon pada Musolinija u septembru 1943. i kada je postalo jasno da Hitler gubi rat, Goldštajn kaže da je jedan dobar deo Hrvata 1941. dočekao osnivanje NDH sa zadovoljstvom.
Jednim dijelom zato što je nestala Jugoslavija koja je bila diktatura i postojala je snažna opozicija u Hrvatskoj prema onome što se događalo u toj državi, a kao drugo je naveo da su Hrvati mislili da je osnivanje NDH, zapravo, bijeg od rata.
Dakle, smatralo se: “nije bilo rata, a dobili smo državu”, odnosno, “prošli smo bez rata, a cijela Evropa je zaglibila u tom krvavom ubilačkom ratu”, navodi Goldštajn i dodaje da se, međutim, videlo da su to računi vrlo kratkoga vijeka.
U međuvremenu je, ističe, počeo i ustaški teror koji je prvenstveno genocidno nasrnuo na Srbe, Jevreje i Rome, ali vrlo brzo i na Hrvate, tako da su mnogi Hrvati do 1941-42. godine imali jasnu distancu prema ustašama.
"Međutim, otići u partizane je bilo malo teže. Srbi u Hrvatskoj i BiH nijesu imali alternative. Morali su da beže u šumu. Pogotovo oni koji su živeli na selima bijeg u partizane je praktično značio spasavanje života", kaže Goldštajni ističe da bi volio da se prestane sa licitiranjem brojevima, jer one nijesu ključ priče nego istorijski kontekst, odnosno činjenica da je to bio jugoslavenski pokret u kojem se pokazalo da pripadnici različitih naroda imaju načina, potrebe, mogućnosti da u njemu ravnopravno učestvuju i pronađu sebe.
Bonus video:
