Praktično svi aspekti evropskog života trenutno su taoci koronavirusa i preovladava neizvjesnost. Međutim, jedan od malobrojnih aksioma je, izgleda, da se Kina uspješno nosi sa krizom i da je Evropa pala na ispitu. Prema toj novonastaloj priči, Evropska unija će ponovo iznevjeriti očekivanja svojih građana, pretvoriti se u rastureni metež i lako bi mogla postati potpuno nebitna. Mnogi komentatori su primijetili da je kriza sa koronavirusom otvorila prostor za “borbu narativa” između Kine i zapadnih demokratija - da smo svjedoci vješte revizije geopolitičkog udžbenika. Međutim, moglo bi se ispostaviti da je ta procjena preuranjena.
Srbija je jedno od mjesta gdje su na tapetu navodni propusti Evrope. Ova država Zapadnog Balkana je, zajedno sa Crnom Gorom, favorit za pristupanje EU. Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je 15. marta privukao pažnju tako što je vrijeđao EU i hvalio Kinu zbog njene medicinske pomoći, nazivajući kineskog predsjednika Sija Đinpinga ”iskrenim prijateljem i bratom srpskog naroda”.
U izrazito ciničnom nastupu, Vučić je evropsku solidarnost nazvao bajkom i optužio je 27-člani blok za licemjerje. EU, prema njegovom mišljenju, nije bila voljna da proda ili dostavi Srbiji robu neophodnu za borbu protiv pandemije, a da su “isti ti ljudi ranije tražili od nas da namjestimo procedure za tendere kako bi Kinezi bili isključeni, a kompanije iz EU dobijale srpski novac. Sada im naš srpski novac nije više dovoljno dobar”.
Kineski državni mediji su brzo iskoristili priliku i na snimak postavili titlove i dramatičnu muzičku podlogu, da bi ga emitovali na kineskim kanalima. Cilj im je bio da dokažu poentu Pekinga: Evropa nije dorasla zadatku - Komunistička partija Kine jeste; demokratija je slaba - autoritarizam je efikasan. A Vučić prihvata tu igru, prisustvuje blještavoj ceremoniji i fotografisanju sa kineskom ambasadorkom, kada su na beogradski aerodrom stigli paketi medicinske opreme i šest ljekara.
Mnogi komentatori su iskoristili slučaj Srbije da bi ilustrovali uspjeh Kine u pridobijanju podrške Evropljana u teškim vremenima. Istina je da prizori kinesko-srpske privrženosti i dolazak medicinske pomoći nailaze na odobravanje u Beogradu i drugim djelovima Srbije. Međutim, to nije tako jednostavno. Da bi se razumjela dinamika u osnovi trougla EU-Srbija-Kina, potrebno je smjestiti Vučićeve izjave u širi kontekst: Srbija je zemlja kandidat za EU u kojoj posljednjih godina dolazi do sve većeg nazadovanja demokratije, zarobljavanja države i represije nad medijima i slobodom govora. I Kina je sve vrijeme sa zadovoljstvom dio te priče. Srbija je privukla najveći iznos kineskih zajmova i investicija od šest zemalja Zapadnog Balkana i četvrta je u Evropi po obimu kineskih stranih direktnih investicija.
Kineski projekti u Srbiji uključuju kredite za auto-puteve i željezničke pruge, koje uglavnom grade kineski ugovarači; kredite za termoelektranu; kupovinu kompleksa za iskopavanje bakra u Boru; izbavljenje fabrike čelika koja je bankrotirala; investicije u zrenjaninsku fabriku autoguma i ugovore sa kineskom kompanijom Huavej za razvoj 5G mreže i isporuku opreme za nadzor.
Srbija je već otvorila 18 poglavlja u pristupnim pregovorima sa Briselom, čiji je cilj usklađivanje domaćeg zakonodavstva sa regulativom EU. Poslovanje sa Kinom nije od pomoći u tom pogledu. Kineski infrastrukturni projekti uglavnom se ne pridržavaju standarda nabavki, uključujući one na konkurentnim tenderima. Otkako su proizvodnju povećale fabrike u Smederevu i Boru koje su kupili Kinezi, došlo je do porasta zagađenja u Srbiji.
Rezultat toga je da se Srbija dodatno udaljila od usklađenosti sa ekološkim standardima EU. Ugovor sa kompanijom Huavej o izgradnji 5G mreže i postavljanju kamera za prepoznavanje lica u Srbiji mogao bi da bude problematičan u odnosu na propise EU o privatnosti i zaštiti podataka, kao i iz perspektive nacionalne bezbjednosti.
EU je primila k znanju takav razvoj situacije, ali da nije tražila od Srbije da snosi odgovornost. Na insistiranje Francuske, države članice i Evropska komisija sada traže strožu primjenu procedura uslovljavanja i nadzora na Zapadnom Balkanu. Međutim, umjesto da se suoči sa značajnim posljedicama zbog svojih prestupa, predsjednik Srbije je iskoristio podjele unutar EU povodom proširenja Unije, da vrijeđa taj blok 27 država i da legitimiše svoju politiku, kao i svoje dodvoravanje autoritarnim partnerima kao što su Kina, Rusija i Ujedinjeni Arapski Emirati.
Kriza mu je pružila savršenu priliku da pojača verbalne napade na EU, čije su države članice zaokupljene rješavanjem sopstvene zdravstvene krize - dok epidemija kovida-19 jenjava u Kini. Slučaj Srbije, stoga, nije priča o čestitoj kineskoj politici i zahvalnosti jedne evropske demokratije kojoj je prijeko potrebna medicinska pomoć. To je priča o uzajamno korisnoj diplomatiji i pompeznoj retorici fokusiranoj na sve više neliberalnu srpsku vladu, koja koristi krizu i podršku Kine da ojača svoj politički legitimitet, opravda nazadovanje demokratije, zastraši civilno društvo i dodatno ograniči medije. Srbija igra na kartu Kine, ali ostaje da se vidi da li je to pametan potez.
EU bi trebalo da pokaže veću solidarnost i među državama članicama i prema najbližim susjedima. Ona, međutim, to već čini, samo uz mnogo manje pompe.
EU je uključila Srbiju u nove zalihe medicinske opreme i Srbija će u tom kontekstu imati ista prava kao i članice Unije. Evropska komisija je takođe objavila drugi paket pomoći od 93 miliona eura, pri čemu je 15 miliona namijenjeno za medicinsku opremu, a 78 miliona za ekonomski oporavak. Važno je istaći da je EU u posljednjih 20 godina bila ključna u jačanju kapaciteta zdravstvenog sektora Srbije.
Blok je donirao 200 miliona eura i pozajmio 250 miliona eura tom sektoru, opremio bolnice u Srbiji i isporučio u zemlju više od 250 vozila hitne medicinske pomoći, od kojih 122 imaju respiratore.
Bez EU, zdravstveni sistem Srbije bio bi znatno manje sposoban za borbu protiv pandemije koronavirusa.
Evropska pomoć je možda malo sporija od kineske, jer mora da preskoči više birokratskih prepreka, i dolazi uz manju pompu, ali je održiva.
Ovo su rani dani krize koja će gotovo dugo trajati. Rješavanje ekonomskih posljedica pandemije biće mnogo više od pričanja dobre priče.
Pokušaji Kine i Srbije da dominiraju pričom o krizi - sa ciljem podrivanja jedinstva i privlačnosti EU - mogli bi se vratiti kao bumerang. Pomoć EU možda stiže sa manje pompe, ali će trajati.
Trenutni nalet publiciteta vjerovatno će proizvesti malo trajne koristi za Srbiju, koja bi mogla postati siromašnija kada kineski krediti dođu na naplatu.
Srbija srećno sjedi na dvije stolice jer niko od nje ne traži da se opredijeli. Ona mora snositi odgovornost za to.
Što se tiče Kine, ona ima ogromnu šansu da proširi svoj uticaj jer se čini da iz ove krize izlazi prije drugih država i mogla bi odgovornom politikom poduprijeti evropski ekonomski oporavak.
U najboljem slučaju, takva politika bi mogla značiti da Kina obezbijedi evropskim kompanija veći pristup tržištu i konačno prekine praksu izazivanja poremećaja na tržištu (poput davanja ogromnih subvencija povlaštenim kompanijama) - ali, trenutno, to djeluje malo vjerovatno. I ako postane rasprostranjen utisak da Peking iskorištava Evropu u vrijeme ekonomskog očaja, bilo kakav pozitivan zamah koji je dobila u početnoj ofanzivi šarma mogao bi se vrlo brzo okrenuti protiv nje. Period nakon zdravstvene krize biće posvećen ekonomskom preživljavanju.
Za Srbiju će najvažniji odnos biti onaj sa Evropom - i nikakva količina propagande neće to promijeniti.
Članak je objavljen na sajtu Evropskog savjeta za spoljne odnose (ecfr.eu) Prevela i priredila: Angelina Šofranac
Bonus video:
