Vijest o inicijativi Otvoreni Balkan, koji su krajem jula objavili lideri Srbije, Albanija i Sjeverne Makedonije, za sada je dočekana opreznim ohrabrenjem.
U okviru projekta sa ciljem jačanja ekonomske saradnje u regionu, Aleksandar Vučić, Edi Rama i Zoran Zaev obećali su da će ukinuti granične kontrole između svojih država do januara 2023.
Ekonomska integracija regiona je cilj koji podržavaju svi na Zapadu, poručili su Vašington i Berlin u odvojenim saopštenjima, i dobrodošao je svaki napor u tom pravcu. Privatno, međutim, postoji više oklijevanja, piše američki časopis “Forin polisi”, opisujući zapadni Balkan kao region “najpoznatiji po stvaranju naizgled nerješivih kriza, gdje su dobre vijesti često potcijenjene”.
“Evropske diplomate se pitaju može li ta inicijativa potkopati uspostavljene napore Evropske unije ka pospješivanju regionalnog dijaloga i saradnje (takozvanog Berlinskog procesa) ili, još gore, stvoriti alternativu članstvu u EU,” navodi FP u članku naslovljenom “Balkan više ne vjeruje EU”.
Autori analize Benjamin Hadad i Damir Marušić kažu da su tokom posjete Sjevernoj Makedoniji, Srbiji i Albaniji u julu osjetili optimizam povodom te inicijative među lokalnim kreatorima politike i poslovnim liderima, razočaranim zbog zastoja pristupnog procesa.
Neki se žale da on nije u zastoju, nego je potpuno prestao. Očekivanja od Evrope sve više postaju opterećenje, pri čemu su birači umorni od priče o neispunjenim obećanjima, ističe FP.
Ocjenjujući da su političari s pravom očajni, FP podsjeća da su evropski lideri u Solunu 2003. obećali državama zapadnog Balkana da je njihova budućnost u EU. Fraza “evropska perspektiva” regiona našla se u skoro svakom važnijem saopštenju od tada, a zvaničnici su je isticali kao pokazatelj posvećenosti bloka koji se tradicionalno bori da svom širem susjedstvu ponudi koherentnu spoljnu politiku, piše FP. “Međutim, politička volja nikad nije držala korak sa tom retorikom.”
Inicijative poput Otvorenog Balkana su signal da se na terenu događa nešto važno i zaista zdravo - lokalni lideri uzimaju sudbinu u svoje ruke i pokazuju kreativnost. To bi trebalo prihvatiti i ohrabriti, a EU bi trebalo da iskoristi priliku da bude fleksibilnija
Podrška građana proširenju je uveliko opala širom kontinenta od prijema Hrvatske 2013, a javnost u državama zapadne Evrope trenutno zazire od ulaska novih članica.
Dopuna postojećih procesa
U analizi se ističe da to što Evropljani ne ispunjavaju obećanja nije jedini razlog zastoja.
Podsjeća se da se EU u posljednjoj deceniji suočila da nizom kriza, od finansijskog šoka 2008. do migrantske, čije su posljedice pogoršane unutrašnjih strukturnim nedostacima bloka.
Francuski predsjednik Emanuel Makron, koji predvodi napore ka uspostavljanju nove, strože i reverzibilne metodologije proširenja, insistira na opsežnim reformama postojećih evropskih institucija prije prijema novih članica. U međuvremenu, zabrinutost zbog organizovanog kriminala umanjuje podršku proširenju u državama poput Holandije.
Evropljani s pravom ukazuju na korupciju i probleme sa vladavinom prava kao razlog zastoja u pregovorima, piše FP, navodeći da su su u Indeksu percepcije korupcije za 2020, Srbija, Albanija i Sjeverna Makedonija zauzele, 94, 104, odnosno 111. mjesto od 180 država. Ističe se da to što demokratija nazaduje u Mađarskoj i Poljskoj i što se Bugarska i Rumunija i dalje bore protiv korupcije na visokom nivou skoro deceniju i po od pristupanja, nije baš preporuka za brzopleti prijem novih članica.
Autori analize navode da nijedan od osnivača Otvorenog Balkana ne vidi tu inicijativu kao alternativu pristupu EU nego kao dopunu prostojećih procesa te da su im Vučić, Rama i Zaev naglasili da su ciljevi projekta po uzoru na jedinstveno evropsko tržište, posebno u nastojanju da se garantuju “četiri slobode” (slobodno kretanje roba, kapitala, usluga i ljudi). Istakli su da im je cilj da njihovi građani što prije osjete benefite.
“Srbija se posebno suočava sa nedostatkom radne snage i želi da olakša Makedoncima i Albancima prelazak granice radi posla. Dugoročno gledano, nijedna od ovih zemalja nije sama po sebi dovoljno velika da privuče velike, transformativne investicije zapadnih kompanija. Jedinstveno tržište moglo bi se ispostaviti kao puno primamljivije”, piše FP.
Neopravdan strah Crne Gore, BiH i Kosova
Hadad i Marušić navode da je bilo upadljivo odsustvo Kosova, Bosne i Hercegovine i Crne Gore na samitu u Skoplju. Te tri države su i dalje skeptične, tvrdeći da je nova inicijativa kopija Zajedničkog regionalnog tržišta koje su svih šest dogovorile prošle godine u Sofiji, u okviru Berlinskog procesa.
“One strahuju da će učešće u inicijativi koja nije dizajnirana u Evropi uticati na njihove izgleda za članstvo, koliko god da su daleki. To, naravno, nije tačno. Evropska vrata su, makar trenutno, jednako zatvorena za sve. Iako su i američki i evropski lideri zabrinuti zbog inicijative Zapadni Balkan, namjerna dvosmislenost njihovih izjava - izražavanje podrške regionalnoj ekonomskoj integraciji bez navođenja načina na koji je to najbolje postići - takođe odaje istinsku ambivalentnost povodom tog pitanja”, piše u analizi.
Autori očekuju da će inicijativa Vučića, Rame i Zaeva imati problema sa primjenom.
Na nedavnom sastanku, potpisan je samo jedan obavezujući sporazum kojim je obećana uzajamna pomoć u vanrednim situacijama, a ostatak ambicioznih predloga biće razrađen na nižim nivoima vlasti narednih mjeseci.
Zapad bi, ocjenjuje FP, trebalo da pomogne toj inicijativi da uspije istovremeno osiguravajući da njeno obećanje o otvorenosti za čitav region ostane na snazi. EU je nastala kao rezultat mnogih istovremenih inicijativa i bilateralnih sporazuma koji su se vremenom spojili u aranžman koji sada imaju, tako da ni rođenje trajnog poretka na zapadnom Balkanu vjerovatno neće biti drugačije, ocjenjuje FP. Zapad bi trebalo da se postara da učesnici ispune obećanja, istovremeno motreći na širu sliku, osiguravajući da ishod bude što inkluzivniji, funkcionalniji i otvoreniji, smatraju autori.
Hadad i Marušić ocjenjuju da je šira slika najvažnija i da su inicijative poput Otvorenog Balkana signal da se na terenu događa “nešto važno i zaista zdravo - lokalni lideri uzimaju sudbinu u svoje ruke i pokazuju kreativnost”. Oni ističu da bi to trebalo prihvatiti i ohrabriti, te da bi posebno EU trebalo da iskoristi priliku da bude fleksibilnija.
“Dok se prilagođava svijetu koji se mijenja, trebalo bi da počne da razmišlja kako bi trebalo da izgleda njen odnos sa bliskim inostranstvom. Možda koncentrični krugovi produbljivanja integracija vremenom mogu zamijeniti birokratski pristup ‘jedna veličina odgovara svima’ koji očigledno ne funkcioniše.”
Otopljavanje odnosa između Srbije i Albanije
Vučić je nedavni samit iskoristio kao povod da napiše autorski tekst za “Politiku”, pozivajući svoje zemljake da se okrenu optimističnoj budućnosti, umjesto da nastave da gaje mržnju prema Albancima.
Opisavši sporazume potpisane 29. jula u Skoplju kao istorijske, on je rekao da na Balkanu predugo nije bilo tog važnog iskoraka koji bi povukao region naprijed, te da je to prvi put da neko pokrene nešto što je dobro za sve zemlje regiona.
Ocijenio je da se u Srbiji i dalje ne razumije da se stvari mijenjaju, da je politika živa stvar, odnosi u regionu takođe, te da mržnja, najčešće prema Albancima, ne donosi ništa dobro.
FP piše da je to najnovija demonstracija otopljavanja koje traje duže od godinu. Srpski turisti su drugi po brojnosti na albanskim plažama ovog ljeta što je, kako navodi američki list, zapanjujuća cifra s obzirom na nedavnu istoriju.
Bonus video:
