Dan od kojeg "zavisi" položaj Mađara u Srbiji i Srba u Mađarskoj - tako je 3. april, izborni dan u obje države, okarakterisao Peter Sijarto, aktuelni šef mađarske diplomatije.
U posjeti Beogradu 7. februara, ocijenio je i da nastavak dobre saradnje Srbije i Mađarske "zavisi" od rezultata aprilskih izbora.
Dok je broj Srba u Mađarskoj vrlo mali, Mađari su u Srbiji najbrojnija manjinska zajednica, sa oko 250.000 građana prema posljednjem popisu.
Veliki broj Mađara u Srbiji ima dvojno - srpsko i mađarsko državljanstvo. Time ostvaruju pravo da glasaju na izborima u obje države.
Srbiju i Mađarsku, osim izbornog datuma, vežu i dobri odnosi dvojice lidera - mađarskog premijera Viktora Orbana i predsednika Srbije Aleksandra Vučića.
Vučić i Orban o međusobnim odnosima
Više puta su isticali da su odnosi Srbije i Mađarske na "vrhunskom i istorijskom nivou", Orban je glavni zagovornik brzog ulaska Srbije u Evropsku uniju, dok ga Vučić naziva "velikim prijateljem".
Dok su Orbanov Fides (Fidesz) u Mađarskoj i Vučićeva Srpska napredna stanka (SNS) u Srbiji na početku izbornih kampanja za ostanak na vlasti, opozicija u obje države i dio međunarodnih nevladinih organizacija optužuje ih za nazadovanje u demokratskim procesima.
Orban je, jedini među liderima EU, na listi najvećih neprijatelja medija, nevladine organizacije "Reporteri bez granica".
Ista organizacija Srbiji proteklih godina bilježi pad na listi medijskih sloboda. Srbija se našla na 93. mjestu od 180 država, uz ocjenu da je zemlja "sa slabim institucijama" i da lažne vijesti šire "provladini senzacionalistički mediji".
I Orban i Vučić, međutim, takve kritike demantuju. Istovremeno, i Srbija i Mađarska intenziviraju odnose sa Pekingom i Moskvom, što nailazi na negodovanje Evropske unije.
Parlamentarni izbori u Mađarskoj dolaze u vrijeme kada je Budimpešta u višestrukim sporovima s Briselom oko standarda vladavine prava EU.
Sa kim će vojvođanski Mađari?
Vučića i Orbana veže i partnerstvo sa Savezom vojvođanskih Mađara, vladajućom partijom Mađara u Srbiji. SVM je sestrinska partija Orbanovom Fidesu, a u Srbiji je dio vlasti sa Vučićevim SNS-om.
Šef poslaničke grupe SVM u parlamentu Srbije Balint Pastor rekao je za Radio Slobodna Evropa (RSE) da ta partija 3. aprila neće prekidati dosadašnju praksu - na parlamentarne izbore u Srbiji izlaze samostalno. Na izborima za parlament Mađarske, mađarsku dijasporu u Srbiji pozivaju da glasa za Fides.
Pored redovnih parlamentarnih izbora, u Mađarskoj se 3. aprila na inicijativu Fidesa održava i referendum o podršci kontroverznom LGBTQ zakonu, što su analitičari ocijenili kao Orbanov potez da animira svoje birače da izađu na izbore.
Nasuprot Fidesa je raznolika koalicija šest opozicionih partija, na čelu s konzervativcem Peterom Marki-Zajem (Marki-Zay).
Građane Srbije prvog vikenda aprila očekuju redovni predsjednički i izbori za grad Beograd, ali i vanredni izbori za republičku skupštinu.
Za razliku od prošlih izbora 2020, koje je veći dio opozicije u Srbiji bojkotovao uz ocjenu da izborni uslovi nisu fer, ovog puta su najavili kandidature.
Kakva su očekivanja SVM?
U aktuelnom sazivu republičkog parlamenta Savez vojvođanskih Mađara ima devet poslanika, što im je do sada najbolji izborni rezultat.
Za stranke manjina u Srbiji ne primenjuje se cenzus koji važi za ostale političke partije, već prirodni prag (jedan mandat se dobija kad se broj važećih glasova podijeli sa brojem poslanika u parlamentu – 250).
"Imaćemo svoju listu od 250 kandidata za parlament i izborni program. Nadamo se da ćemo ponoviti dobar rezultat, to nam je pošlo za rukom 2020. godine", rekao je Balint Pastor za RSE.
Pored republičke, SVM je u koaliciji sa SNS-som dio i pokrajinske i lokalnih vlasti u sredinama gdje živi mađarska zajednica, a lider SVM Ištvan Pastor je i predsjednik pokrajinske skupštine Vojvodine.
SVM je ranije saopštio da će podržati Vučića ako se bude kandidovao za predsjednika Srbije. Spisak predsjedničkih kandidata i izbornih lista za parlament za sada nije poznat, jer izbori zvanično još nisu raspisani.
Da li će izbori uticati na veze Srbije i Mađarske?
Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je, ocenjuje Aleksandar Popov iz nevladinog Centra za regionalizam, išao "Orbanovim tragom" u načinu uspostavljanja vlasti.
Svjetski mediji mađarskog premijera opisuju kao "desničarskog populistu".
Popov ističe da režimi u Mađarskoj i Srbiji "jedan drugog podupiru" i da su "najbolji" odnosi, kako ih zvaničnici opisuju, zasnovani na ličnim relacijama Vučića i Orbana.
Ipak, smatra da od rezultata izbora ne zavisi položaj manjina u dvije države.
"Ukoliko bi došlo do promjene vlasti na izborima u bilo kojoj državi, ne vjerujem da bi došlo do turbulencija, ni da bi bilo razloga da se drastično promjene odnosi, jer mi nemamo otvorenih bilateralnih pitanja", rekao je Popov.
Istakao je i da opozicija u Mađarskoj ima veće šanse da "poljulja" Orbanovu vlast, nego što je to slučaj sa opozicijom u Srbiji.
"Jedna cigla je izvučena ispod Orbanovog režima", rekao je Popov, podsjećajući da je opozicija na lokalnim izborima osvojila vlast u Budimpešti.
Dok u Mađarskoj u trci za parlament opozicija izlazi u jednoj koloni, u Srbiji su se opozicione stranke podijelile u više koalicija koje najavljuju nastup na izborima.
Popov, pozivajući se na dosadašnja izborna istraživanja u Srbiji, ne daje "velike šanse" da se na izborima u Srbiji dogodi "preokret". Podsjeća da opozicione stranke od 2012. godine, kada je SNS došao na vlast, ukazuju na urušavanje izbornog procesa i vladavinu prava.
'Kumovanje' dobrim odnosima Vučića i Orbana
U SVM-u smatraju da je njihova partija "ključna" za dobru saradnju Srbije i Mađarske. Prema riječima Balinta Pastora, SVM je "kumovao" dobrim odnosima Vučića i Orbana.
"Možda zvuči neskromno, ali je istinito. Savez vojvođanskih Mađara je imao ključnu ulogu u dobrim odnosima (Orbana i Vučića) još 2008. i 2009. godine, kada je Srpska napredna stranka formirana, a Viktor Orban bio u opoziciji u Mađarskoj", rekao je Pastor.
Vlada mađarskog premijera Viktora Orbana je od dolaska na vlast pokrenula nekoliko privrednih programa u Vojvodini, ali i u centralnom dijelu Srbije, upravo u saradnji sa SVM - odnosno kroz fondaciju koju ta stranka vodi.
Kritike na račun Orbanove vlasti u Mađarskoj SVM odbacuje, dodajući da se "nikad nije sumnjalo u regularnost izborne volje" građana Mađarske.
"Ukoliko vi imate dvotrećinsku većinu i ukoliko poštujete proceduru i institucije, ja u tome ne vidim ništa loše, ali je evidentno da je politika Viktora Orbana smetala nekim krugovima u Briselu", naveo je Balint Pastor.
Na kritike na račun Vučića, Pastor odgovara da Srbija ne bi u decembru 2021. otvorila prvi klaster – set poglavlja u pristupnim pregovorima sa Evropskom unijom, "da postoje neki ogromni problemi" u vezi sa stanjem demokratije u Srbiji.
Glasanje mađarske dijaspore putem pošte
Građani koji imaju mađarsko državljanstvo, ali ne i prebivalište u Mađarskoj, na parlamentarnim izborima 3. aprila glasaće u najvećem broju putem pošte.
Druga opcija je da glasaju u diplomatskim predstavništvima na dan izbora.
Mađarska je dijaspori sa dvojnim državljanstvom glasanje omogućila zakonom iz 2011. godine. Procjene su da se od tada broj građana sa pravom glasa na mađarskim izborima uvećao za milion.
Glasanje putem pošte obavlja se nešto ranije - deset dana do dvije nedjelje prije izbornog dana.
Među mađarskom dijasporom u Srbiji, gdje prema popisu iz 2011. živi više od 250.000 Mađara i većina njih ima dvojno državljanstvo, ne ostvaruju svi svoje biračko pravo.
Da bi ostvarila pravo glasa, mađarska dijaspora treba da zatraži upis na birački spisak. Praksa je da se njima na kućnu adresu šalje glasački listić.
Nakon što glasaju, svoj zapečaćeni glas i formular sa podacima iz mađarskih dokumenata građani šalju izbornoj komisiji. U Srbiji su to ambasada Mađarske u Beogradu ili generalni konzulat Mađarske u Subotici.
"To je nešto što smo (kao proceduru) iskusili i na prošlim izborima", rekao je za RSE Balint Pastor.
Na isti način dijaspora ostvaruje i pravo glasa na referendumu u Mađarskoj.
"Biće i referendumske kampanje, mi ćemo podržati stav Vlade Mađarske", rekao je Balint Pastor iz SVM.
Opozicija SVM-u, među političkim predstavnicima Mađara u Vojvodini, su Mađarski pokret i Demokratska zajednica Mađara u Vojvodini.
Mađarski pokret je na parlamentarnim izborima u Mađarskoj dao podršku zajedničkom kandidatu opozicije Peteru Marki – Zaju, uz ocjenu da bi nakon promjene vlasti u Mađarskoj Marki-Zaj održavao "bliske i bratske" odnose matice i dijaspore.
Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara nije se do sada izjasnila da li će podržati vladajuću ili opozicionu kolonu.
Ko će sa opozicijom u Srbiji?
Te dvije opozicione partije Mađara najavile su učešće na republičkim izborima – u koloni sa opozicionim koalicijama Vučiću.
Mađarski pokret je u decembru 2021. godine najavio je saradnju sa koalicijom "Moramo", na zajedničkoj izbornoj listi građansko-zelenog bloka koju predvodi bivši gradonačelnik Šapca Nebojša Zelenović.
Uz poziv vojvođanskim Mađarima i svim građanima Srbije na "zajedničko opoziciono djelovanje", Mađarski pokret je sebe opisivao kao alternativu u odnosu na "provladinu, nekritičnu politiku Saveza vojvođanskih Mađara".
Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara (DZVM), koju predvodi Aron Čonka, na izborima u Srbiji nastupiće na listi "Ujedinjena Srbija".
Predvodnica te parlamentarne liste je Marinika Tepić, potpredsjednica opozicione Stranke slobode i pravde, dok je predsjednički kandidat penzionisani general Vojske Srbije Zdravko Ponoš.
Ko je Orbanu opozicija u Mađarskoj?
Glasanjem na parlamentarnim izborima 3. aprila , građani Mađarske odlučuju da li Orban ostaje na premijerskoj funkciji nakon 12 godina na vlasti. Ukoliko pobijedi, Orbanu bi to bio četvrti uzastopni mandat.
Većina istraživanja daje Orbanovom Fidesu neznatnu prednost u odnosu na opozicionu koaliciju.
Referendum koji je raspisan istog dana je, prema ocjeni aktivista za ljudska prava, diskriminatoran.
Grupe u Mađarskoj koje se zalažu za LGBTQ prava objavile su zajedničko saopštenje, u kojem navode da Orbanov referendum šteti dostojanstvu LGBTQ osoba i da će podstaći mržnju. Oni su pozvali Mađare da ponište referendum tako što će precrtati glasački listić.
Da će izbori za parlament biti najznačajniji izazov Orbanovoj moći otkako su on i njegova antiimigraciona partija Fides 2010. godine dobili dvotrećinsku većinu u parlamentu, ocijenila je agencija AP (Asošijejted pres).
Orban opoziciju optužuje da su "desničarski i ljevičarski esktremisti koji služe stranim interesima".
Najveći do sada opozicioni savez, koji se kreće od liberalnih grupa do desničarske partije Jobik (Jobbik), suočava se s nizom izazova - od unutrašnjih podjela do neravnopravnog pristupa medijima i finansiranju.
Politiko podsjeća da su opozicioni lideri, u pokušaju da poraze Orbana, obećali da će ostaviti svoje razlike po strani, a da su u svojim nastupima mađarskog premijera okrivili za podrivanje demokratskih normi i nezavisnih institucija.
Prema ocjeni briselskog magazina Politiko (Politico), izbori bi mogli da definišu da li će se Mađarska vratiti u evropski mejnstrim ili će se još više približiti Moskvi i Pekingu.
Prethodne pobjede su Orbanu, naglašava Blumberg, omogućile da bez podrške opozicije, mijenja zakone, uključujući i Ustav, napada manjine i uvodi pravila koja otežavaju smjenu najviših zvaničnika.
Tokom Orbanovog mandata EU je pokrenula istrage o eroziji demokratskih normi u Mađarskoj i odložila milijarde eura pomoći zbog zabrinutosti za korupciju.
Bonus video:
