Crna Gora pokušava da se pozicionira kao kripto-raj. Vlada je 2022. godine dodijelila državljanstvo Vitaliku Buterinu, jednom od osnivača platforme Ethereum blokčejn, dok je tadašnji ministar finansija Milojko Spajić predvidio da industrija kripto-valute može narasti do trećine BDP-a do 2025. Spajić je, nakon izbora, u oktobru ove godine izabran za premijera. Crna Gora je takođe ove godine bila domaćin kripto-konferencije u Luštici koja je trajala dva mjeseca, a kojoj su prisustvovali Buterin, koji u kripto-krugovima ima status gurua, i stotine direktora koji su preduzetnička zasjedanja kombinovali sa kupanjem u Jadranskom moru.
Razvoj Crne Gore u kripto-centar može stvoriti prilike, ali bez adekvatne regulative javljaju se ozbiljni i višestruki rizici. To najbolje pokazuju aktuelne posljedice hapšenja kripto-preduzetnika Do Kvona, kojeg zbog prevare traže i SAD i Južna Koreja, na podgoričkom aerodromu u martu ove godine.
Krah njegovog stejblkoina “tera” i sestrinske kriptovalute “luna” prošle godine bio je okidač za krizu u industriji koja je zbrisala oko 2 biliona dolara u kripto tržišnoj vrijednosti.
To nije pokolebalo Centralnu banku Crne Gore koja je u julu 2023. godine pregovarala sa američkom kripto-kompanijom “Ripple” o razvoju digitalne valute centralne banke ili nacionalnom stejblkoinu, iako je bivši ministar finansija oklijevao.
Šta je kripto-raj?
Kripto-raj je država koja nudi povoljne poreske propise za ulaganja u kriptovalute, omogućavajući investitorima da smanje ili potpuno izbjegnu poreske obaveze. Na primjer, Kajmanska Ostrva i Maldivi ne oporezuju transakcije u kripto-valutama. Portugal, Njemačka i Švajcarska imaju relativno niske poreze.
Usljed toga te zemlje su privlačne za investitore u kripto-valute. U pojedinim slučajevima, naročito u slučaju ofšor razmjena, poreske olakšice su praćene opuštenim odnosom prema politici “upoznaj svog klijenta” i prema kontroloma protiv pranja novca.
Bezbjedno ili rizično?
Kripto-valuta nije nezakonita, a mnoge njene pristalice smatraju da je ona budućnost finansija jer su transakcije trenutne, nijesu skupe i bilježe se na blokčejnu, što je inovacija za koju takođe ističu da pruža neizbrisiv zapis o svakoj transakciji. Međutim, kritičari takođe tvrde da je uglavnom neregulisani rast ove industrije doveo do stvaranja digitalnog “divljeg zapada” u kojem oportunisti iskorištavaju naivne maloprodajne investitore i omogućavaju peračima novca da pod pseudonimima rasporede ogromne količine nezakonito stečenih sredstava kroz digitalnu mrežu novca.
Centralna banka Crne Gore je u julu 2023. godine pregovarala sa američkom kripto-kompanijom "Ripple" o razvoju digitalne valute ili nacionalnog stejblkoina
Novak Svrkota, finansijski savjetnik i bivši saradnik u direktoratu za kriptovalutu u ministarstvu finansija, podržava razvoj Crne Gore u kripto-raj. On ističe da je zahvaljujući blokčejnu “lakše pratiti kretanje kripto-valuta nego tradicionalnog novca, koji je često sakriven iza raznih ofšor destinacija”.
Razmatra se i ideja uspostavljanja kripto arbitražnog suda. Na taj način bi se “nadziralo unošenje pametnih ugovora u blokčejn”, kazao je Svrkota. “Sve što je zapisano na taj blokčejn, ukoliko ima potvrdu suda, primjera radi potvrdu u vezi sa nekretninom, onda bi postalo izvršno”, istakao je, dodajući da bi Crna Gora bila prva zemlja na svijetu koja je implementirala takvu inicijativu.
Bivši ministar finansija, Aleksandar Damjanović, bio je oprezniji. On je odložio dva zakona koja su imala za cilj da učvrste kripto-ambicije Crne Gore. Takođe je naglasio potrebu za strožom pravnom regulativom koju, prema njegovom mišljenju, centralna banka nema znanja ili kapaciteta da nadgleda.
Bez takvih kontrola pružile bi se “prilike za pranje novca, ili brojne nezakonite transakcije, u kojima se profiti od takvih aktivnosti peru preko kripto-valuta”, kazao je on za Globalnu inicijativu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC). On je takođe naveo loše iskustvo Crne Gore sa ofšor bankarstvom tokom 2000-ih kao još jedan razlog zbog kojeg je neophodan čvrst zakonski okvir.
Crna Gora je 2002. imala hitnu potrebu da stegne obruč oko svog tajanstvenog sektora ofšor bankarstva zbog sumnji da bi mogao biti iskorišćen od strane terorističkih organizacija u svrhu pranja novca.
Miloš Katić, forenzički finansijski istražitelj i član GI-TOC mreže eksperata, istakao je da je zbog slabog učinka Crne Gore u borbi protiv kriminalnih aktivnosti (uključujući šverc cigareta i droge kao i korupciju) strogi nadzor transakcija kripto-valuta od suštinskog značaja.
“Dok trgovanje virtuelnim valutama samo po sebi nije negativno, ono mora biti sprovođeno u okviru dobro definisanih granica”, upozorio je on.
Rizici neregulisanog kripto-tržišta već su postali očigledni u Crnoj Gori. U junu 2023. godine, nezakoniti kriptomat je otkriven na jednoj prestižnoj lokaciji na crnogorskom primorju. Ovaj kriptomat je omogućavao korisnicima da konvertuju digitalne valute u gotovinu ili druge kriptovalute. Automat je povezan sa Džordžom Kotrelom, britanskim državljaninom sa krivičnim dosijeom koji je navodno pod istragom američkih vlasti.
Prema riječima bivšeg ministra finansija, to nije jedini nezakoniti kriptomat u Crnoj Gori. “Slična mašina je instalirana u Podgorici. Uklonjena je čim se pojavila priča o prvom kriptomatu”, objasnio je on.
Pranje novca preko kripto-valuta
Postoje različiti načini na koje kripto-valute mogu biti iskorištene za pranje novca. Jedna metoda uključuje dogovor transakcije kripto-trgovca sa rudarom. Kripto-rudar zatim kreira naduvanu fakturu, koju trgovac plaća koristeći bitkoin, omogućavajući rudaru povlačenje gotovine uz prateću dokumentaciju. Druge metode uključuju korišćenje takozvanih miksera gdje se početna kripto-imovina dobijena kriminalnim aktivnostima konvertuje u više drugih kripto-valuta u nizu transakcija kroz različite novčanike (račune).
To se često radi na berzi jurisdikcija koje su slabo regulisane u pogledu politike “upoznaj klijenta” i širih standarda u oblasti pranja novca, ili čak na berzi koja nema prijavljenu adresu.
Pored pranja novca, potencijalni rizici uključuju tržišne manipulacije i nedozvoljenu upotrebu sredstava klijenata za trgovinu, što je pokazao krah FTX berze krajem 2022.
Uhvaćen u Podgorici
Hapšenje Do Kvona pod optužbom da putuje koristeći lažni pasoš Kostarike dok je pokušavao da se ukrca na privatni avion za Ujedinjene Arapske Emirate u martu 2023. u prvi mah je popravilo ugled Crne Gore u oblasti borbe protiv kriminala kod EU i SAD. Ovaj Južnokorejac, koji navodno ima registrovane pravne subjekte u Srbiji, krajem juna je osuđen na četiri mjeseca zatvora, mada SAD i dalje traže njegovo izručenje.
Međutim političke posljedice tog događaja u Crnoj Gori su bile značajne. Uoči izbora u junu 2023, Do Kvon je poslao pismo vlastima tvrdeći da je imao “veoma uspješan investitoriski odnos” sa Spajićem, bivšim ministrom finansija i liderom Pokreta Evropa sad.
Do Kvon je takođe tvrdio da su drugi neimenovani kripto-preduzetnici finansirali kampanju Pokreta Evropa sad očekujući koristi od “politika naklonjenih kripto-valuti”.
Spajić i njegovi advokati su negirali te navode, ali se smatra da je to u velikoj mjeri naškodilo učinku njegove partije na izborima. Istraga crnogorskih vlasti je u toku, mada je Spajić, čija je partija osvojila najviše mjesta u parlamentu, formirao vladu.
Nekoliko nedjelja nakon hapšenja Do Kvona, Centralna banka Crne Gore najavila je u aprilu 2023. saradnju sa američkom kompanijom “Ripple” za razvoj nacionalne digitalne valute. U julu 2023. zvaničnici kompanije “Ripple” stigli su u Crnu Goru na pregovore sa predstavnicima finansijskog sektora, državnih institucija i IT industrije.
U međuvremenu ta institucija aktivno priprema zakon za prvu digitalnu valutu.
Ukratko, mada kripto-valute otvaraju uzbudljive nove mogućnosti, takođe postoje rizici.
Zbog istorije Crne Gore kao centra za šverc cigareta i droge i korupcije na visokom nivou, od ključne važnosti je demonstrirati adekvatne regulatorne kapacitete. Ukoliko Crna Gora želi da prigrli kripto-valutu, potrebno je da razvije snažan i konkretan regulatorni okvir, zajedno sa ekspertizom u finansijskoj obavještajnoj službi, prekograničnoj saradnji i procjenama rizika u vezi sa pranjem novca.
Članak je objavljen na sajtu Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala
Prevod: N. B.
Bonus video:
