Činjenica da je na izborima 17. decembra za opoziciju glasalo u zbiru oko 30 odsto ukupnog broja izašlih glasača, je važan i značajan podatak. Ovo je najbolji rezultat koji je opozicija postigla u posljednjih deset godina uprkos nefer i nedemokratskim izborima i brojnim izbornim neregularnostima,- kaže Igor Bandović, Beogradskog centra za bezbjednosnu politiku (BCSP).
“Ovo nam govori da se prvi put stvara kritična masa u društvu koja u narednom periodu može izazvati promjenu”, rekao je Bandović za “Vijesti”.
Komentarišući reakciju vlasti na proteste zbog navodne izborne krađe, Bandović kaže da je režim Aleksandra Vučića odgovorio potpunom nespremnošću da makar razmatra primjedbe i prigovore opozicije kroz institucije, a onda i brutalnom upotrebom sile protiv prije svega mladih ljudi.
“Hapšenja više od 30 ljudi i optužbe za koje se terete govori da je njihov cilj prije svega da zastraše i obeshrabre ljude koji protestuju očekujući da se poštuje njihova izborna volja”.
Nakon nereda ispred ispred Skupštine grada Beograda u nedjelju veče, policija je uhapsila 38 osoba koji se sumnjiče da su počinili krivična djela “rušenje ustavnog poretka” i “nasilničko ponašanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu”.
Hiljade ljudi su se bile okupile da traže poništavanje parlamentarnih i lokalnih izbora, koje su međunarodni posmatrači ocijenili kao nefer. Opoziciona koalicija “Srbija protiv nasilja” tvrdi da je organizovala miran protest, ali da su se pojavili ubačeni elementi i huligani koji su postali nasilni, što je navelo policiju da reaguje i počne da hapsi ljude.
Reakcija Zapada je uzdržana, ali za razliku od nekih prethodnih vremena, nemamo ni čestitke ni oduševljenje pobjedom Srpske napredne stranke
Domaći i međunarodni posmatrači izvijestili su o neregularnostima tokom izbornog procesa, poput kupovine glasova i dovođenja birača sa strane da glasaju na lokalnim izborima. Takođe su primijetili da je vladajuća Srpska napredna stranka (SNS) stekla nepravednu prednost kroz pristrasnost medija i neprimjereni uticaj predsjednika Vučića.
Vlast sve optužbe odbacuje kao “laži” i tvrdi da su ovi izbori bili “najčistiji do sada”, kao i da opozicija želi da ruši ustavni poredak. Vučić je rekao da su protesti pokušaj rušenja vlasti uz pomoć “mentora spolja”.
Ruski ambasador u Beogradu Aleksandar Bocan-Harčenko izjavio je nakon sastanka sa Vučićem da je predsjednik rekao da ima “nepobitne dokaze” da je Zapad podstakao proteste. Dan ranije, odlazeća premijerka Srbije Ana Brnabić je izjavila da je dokaze o umiješanosti Zapada u opozicione proteste, Vučiću dostavila Rusija.
Bandović kaže da je izjava Ane Brnabić višeznačna.
“Ona prvo govori o ksenofobičnoj konspirativnoj prirodi vlasti koja više nalikuje na režim Slobodana Miloševića iz 90-ih nego na izjavu premijerke koja hoće zemlju da uvede u Evropsku uniju. Drugo, ona govori o bliskosti i očiglednoj saradnji ruskih službi bezbjednosti sa domaćim službama, što je zabrinjavajuće, imajući na umu da više ni jedna zemlja u Evropi nema tu vrstu saradnje sa Ruskom Federacijom. Treće, ona govori o dubokom preziru koje vlast Ane Brnabić pokazuje prema građanima koji nisu glasali za nju, otkrivajući njen autoritarni i nedemokratski karakter”.
Na pitanje o reakciji Zapada na proteste, direktor BCSP-a je rekao je ona uzdržana, ali da “za razliku od nekih prethodnih vremena, nemamo ni čestitke ni oduševljenje pobjedom Srpske napredne stranke”.
“Njemačka vlada je imala jedno oštro saopštenje, a ni izjave zvaničnika EU nisu bez rezervi prama izbornoj pobjedi”, kaže Bandović.
Ministarstvo spoljnih poslova Njemačke saopštilo je da su za zemlju sa statusom kandidata za članstvo u EU neprihvatljivi zloupotreba javnih resursa, zastrašivanje birača i kupovina glasova.
EU je poručila da, iako pravo na mirne demonstracije mora biti očuvano, nasilje nije rješenje i neprihvatljivo je, te da treba propisno ispitati pritužbe da je bilo nepravilnosti tokom izbora.
Povodom stava Sjedinjenih Država, Bandović ističe da postoji razlika u izjavama iz Vašingtona i ambasade u Beogradu.
“U tom smislu mislim da je stav Stejt departmenta bliži onome što administracija misli o ovome”.
Stejt department je pozvao vlasti u Srbiji da sarađuju sa misijom OEBS-a na istraživanju tvrdnji o izbornim nepravilnostima.
“Sa zabrinutošću konstatujemo nalaze ODIHR-a da su izbori bili poremećeni brojnim proceduralnim nedostacima, pritiscima na javne službenike i zloupotrebom javnih resursa, te da su ovi faktori, zajedno sa sistemskim prednostima vladajuće stranke, stvorili nepravedne uslove”, navedeno je u saopštenju.
Američki ambasador u Srbiji, Kristofer Hil je, između ostalog, rekao da “nasilju i vandalizmu nad državnim institucijama nije mjesto u demokratskom društvu” i da “lideri Srbije i njeni građani treba da imaju u vidu da legitimnost demokratskih procesa zavisi od transparentnosti i spremnosti svih strana, i pobjednika i poraženih, da poštuju volju naroda izraženu na izborima”.
Mislim da će uskoro i Kosovo i postizborna kriza, odnosno vladavina prava u Srbiji, postati kumulativne obaveze bez čijeg ispunjenja neće biti ni riječi o demokratskoj i evropskoj budućnosti Srbije
Dan poslije nereda u Beogradu, Hil je naveo i da ima “puno povjerenje” da će Srbija “proći kroz aktuelne izazove sa ojačanom demokratijom”.
Ovakve komentare su kritikovali prozapadni opozicioni aktivisti, rekavši da izgleda da Vučića podržavaju i Moskva i Vašington.
“Ova jasna podrška sa obje strane znači da Vučić samo trguje dogovorima”, rekao je Savo Manojlović, direktor za kampanje pokreta “Kreni promeni”.
“Sa Rusijom je riječ o sankcijama, a sa Zapadom o Kosovu. Tužna istina je da u osjetljivom geopolitičkom trenutku svaka velika sila radije bira korumpiranog lidera sa kojim može da sklapa poslove”.
Kako će se razriješiti kriza u Srbiji, zavisi od mnogo faktora, smatra Igor Bandović.
“Prije svega, od sposobnosti opozicije da mobilizuje građane Srbije i da ih motiviše da se bore za svoj izbornu volju, sa druge strane od internacionalizacije ove krize i prije svega institucija Evropske Unije da uzmu učešće u posredovanju oko nje”.
On je kazao da izostaje treći faktor, a to je sposobnost državnih institucija da unutar sistema riješe probleme izazvane izbornim prevarama.
“Na žalost, bivajući potpuno zarobljene, mislim da su institucije već pale na tom testu”, zaključio je Bandović.
EU bi trebalo ozbiljno da shvati proteste u Srbiji, a predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen, zajedno sa predsjednikom Savjeta EU Šarlom Mišelom i predsjednicom Evropskog parlamenta Robertom Mecolom, da izrazi solidarnost sa proevropskim snagama i zatraži istragu navoda o nepravilnostima na izborima”, ocijenila je njemačka analitičarka Johana Dajmel.
Dajmel, koja prati Zapadni Balkan i Jugoistočnu Evropu, ocijenila je da je trenutno nezamislivo da Vučićev režim sada bude oboren, “ne samo zato što on sam vlada gvozdenom pesnicom i ima mnoge glasače koji ga podržavaju, već i zato što je “nažalost, malo nade da će EU i SAD izvršiti bilo kakav stvarni pritisak” na srpskog lidera.
“EU je nastavila da podržava Vučića i predugo slijepo gledala kako on nastavlja da pretvara državu u autokratiju. Zato promjena mora uglavnom da dođe od same Srbije. I biće potrebno vrijeme. Široki opozicioni savez mora da ponudi stvarnu političku alternativu, jasnu strategiju i viziju srednjoročne i dugoročne perspektive kako bi se dopao srpskim građanima”, ocijenila je Dajmel.
Tablice privremeno smanjuju pritisak
Na pitanje “Vijesti” da li je odluka Vučića da prizna kosovske tablice povezana sa postizbornim krizom, Igor Bandović kaže da je veza direktna, ali da će, po njegovom mišljenju, samo privremeno stvoriti olakšanje i skloniti pritisak sa režima u Beogradu.
“Postoji ogromna obaveza i pritisak u vezi sa Kosovom za sporazume koji su potpisani i ona ne podrazumijeva samo tehničke aspekte sporazuma, već i one suštinske. Mislim da će uskoro i Kosovo i postizborna kriza, odnosno vladavina prava u Srbiji, postati kumulativne obaveze bez čijeg ispunjenja neće biti ni riječi o demokratskoj i evropskoj budućnosti Srbije”.
Vlada Srbija je 25. decembra donijela odluku da se od 1. januara omogući sloboda kretanja svim vozilima sa Kosova. EU je pozdravila odluku Srbije da zvanično prizna kosovske RKS tablice i saopštila da očekuje da Priština donese odluku kojom bi se ukinuo režim naljepnica na registarskim tablicama iz Srbije.
Premijer Kosova Aljbin Kurti je rekao da će Kosovo priznati tablice iz Srbije tek nakon što se uvjeri da Srbija u potpunosti sprovodi odluku o slobodi kretanja za vozila s oznakama RKS.
Bonus video:
