Nešto poslije 19 časova u glavnom gradu Srbije, Beogradu, začule su se prve sirene.
Upozoravale su na prelet vojnih aviona NATO-a iznad Srbije.
Nešto prije 21 časa odjeknuli su zvuci snažne eksplozije u fabrici aviona "Lola utva" u Pančevu, gradu u Srbiji.
Vatra i dim zahvatili su ovu lokaciju na periferiji Beograda. To je bio trenutak koji je označio početak 78-dnevne kampanje bombardovanja Jugoslavije.
NATO avioni bombardovali su teritoriju Srbije, Kosova i Crne Gore.
Kako je došlo do bombardovanja?
Uprkos protivljenju Kine i Rusije, tadašnji generalni sekretar NATO-a Havijer Solana je 23. marta 1999. godine u 22:17 sati naredio vazdušne udare na Saveznu Republiku Jugoslaviju.
Razlog za ovakvu odluku je bilo odbijanje političkog rješenja za kosovsku krizu od strane Srbije.
Vazdušni napadi su pokrenuti bez odobrenja Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija.
Odluka o bombardovanju je donijeta nakon što je tadašnji predsjednik Jugoslavije, Slobodan Milošević, odbio da se političkim putem riješi kriza na Kosovu.
Važne činjenice
Procjenjuje se da je na Kosovu 1999. godine bilo oko 40.000 jugoslovenskih vojnika.
Na osnovu procjena UNHCR-a marta 1999., oko 475.000 kosovskih Albanaca je raseljeno usljed ofanzive srpskih vojnih i policijskih snaga. Ovaj broj je nastavio da raste i do kraja rata Kosovo je napustilo blizu million Albanaca.
Prema podacima Fonda za humanitarno pravo, tokom rata na Kosovu 1998-1999 godine, ubijeno je više od 13.500 osoba, od kojih su 76 odsto bili civili. I dalje se traga za preko 1.600 nestalih lica.
Šta je NATO bombardovao?
Bombardovanja su imala tri glavna cilja: jugoslovensku protivvazdušnu odbranu, sisteme komandovanja i kontrole i srpske vojne snage raspoređene na Kosovu.
Glavni napadi
24. mart 1999.
Bombardovana je fabrika za proizvodnju i remont aviona u Pančevu, kao i drugi objekti od vojnog značaja u Srbiji.
25. mart 1999.
Bombardovana je lokacija u Rožajama, u Crnoj Gori, u blizini granice sa Kosovom.
26. mart 1999.
U bombardovanju je uništeno skladište goriva u Lipovicama u Srbiji. U Batajnici je oštećen dio električne mreže.
28. mart 1999.
Pogođena je fabrika "Sloboda" u Čačku, veliki proizvođač električnih kućnih aparata u Srbiji.
1. april 1999.
Bombe su pogodile most između Novog Sada i Petrovaradina u Srbiji.
3. april 1999.
NATO je pogodio zgradu vlade u Beogradu.
4. april 1999.
Bombardovan je štab Vojske Jugoslavije u Beogradu.
Uništeni su magacini "Beopetrola" u Beogradu i Bogutovcu u Kraljevu.
Bombardovano je skladište goriva u fabrici kotlova na Novom Beogradu.
Pogođena je i rafinerija nafte u Pančevu.
Pogođen je aerodrom Slatina kod Prištine.
Bombardovan je "NIS Jugopetrol" u Smederevu u Srbiji.
5. april 1999.
Pogođena je fabrika kotlova i rafinerija ulja u Novom Sadu.
Pogođena su i druga skladišta "Naftagas prometa", udaljena deset kilometara od Sombora.
Bombardovan je glavni beogradski aerodrom.
Pogođen je i "NIS Jugopetrol" u Prištini.
Pogođena fabrika duvana u Nišu u Srbiji.
Pogođena je fabrika baruta "Milan Blagojević - Namenska" u Lučanima u Srbiji.
6. april 1999.
Gađan je magacin "Beopetrola" u selu Velika Kruša u Orahovcu.
Bombardovana je fabrika baruta "Milan Blagojević - Namenska" u Lučanima u Srbiji.
7. april 1999.
Bombardovan je magacin "Jugopetrola" u Somboru u Srbiji.
Bombardovano je nekoliko lokacija u Prištini i Novom Sadu.
8. april 1999.
Napadi NATO-a se nastavljaju u Kraljevu, na vladine objekte u Beogradu i okolnim gradovima.
9. april 1999.
NATO bombardovao fabriku "Zastava automobili" u Kragujevcu, "NIS Jugopetrol" u Smederevu i emitere RTS-a u Golešu kod prištinskog aerodroma.
10. april 1999.
Bombardovani su aerodromi u Prištini, Nišu i Kraljevu.
11. april 1999.
Napadnuti su planinski kompleks Divčibare kod Zlatibora i naselje u Novom Sadu.
12. april 1999.
Bombardovano je nekoliko lokacija na Kosovu i u Srbiji, među njima voz, magacin"Jugopetrola" u Prištini, hotel na Kopaoniku. Napadnuti su i magacini nafte u Novom Sadu, Pančevu i Kragujevcu.
13. april 1999.
Nastavljaju se napadi na magacine nafte na Kosovu iu Srbiji.
14. april 1999.
Greškom pogođen konvoj sa civilima na Kosovu.
Napadi se nastavljaju u Prištini, uglavnom na magacine sa naftom.
15. april 1999.
Napadnuto je nekoliko lokacija u Srbiji.
16. april 1999.
Ponovo su na udaru bile Rafinerija nafte u Pančevu i Novom Sadu.
18. april 1999.
Bombardovano je nekoliko lokacija u Pančevu u Srbiji, ali i neka mjesta u blizini aerodroma Slatina na Kosovu.
19. april 1999.
Gađana je lokacija u Subotici i fabrika za obradu eksploziva u Bariču u Srbiji.
Uništen je komunikacioni predajnik kod Prištine na Kosovu.
20. april 1999.
Pogođen je rudnik uglja kod aerodroma Slatina, na periferiji Prištine.
Bombardovani su vladini objekti u Prištini i rafinerija nafte u Novom Sadu.
21. april 1999.
Pogođen je glavni štab Socijalističke partije Srbije u Beogradu.
22. april 1999.
Bombardovana je jedna od rezidencija predsjednika Jugoslavije Slobodana Miloševića.
Nastavljaju se napadi u Prištini i Novom Sadu.
23. april 1999.
Bombardovan je javni servis u Beogradu, Radio televizija Srbije, te most u Novom Sadu, kao i druge lokacije u Srbiji.
25. april 1999.
Gađana je industrijska zona u Nišu.
26. april 1999.
Bombardovane su lokacije u Somboru, Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu u Srbiji.
Aerodrom Slatina na Kosovu ponovo je bombardovan.
27. april 1999.
Bombardovane su lokacije u Beogradu i Surdulici u Srbiji.
Na Kosovu su bombardovani Slatina, Dečani, Peć, Lipljan.
28. april 1999.
Bombardovana je Rafinerija nafte u Novom Sadu, TV predajnik na vrhu Fruške Gore, te magacin nafte u Požegi.
Na Kosovu je bombardovana lokacija u Mitrovici, Prištini i rudnik Stari trg.
Bomba je slučajno pala u Sofiju, u Bugarsku.
Bombardovan je dio aerodroma Golubovac kod Podgorice u Crnoj Gori, kao i u Baru i Bijelom Polju.
30. april 1999.
Bombardovana je zgrade vlade u Beogradu.
Bombardovan most na Limu u Murinu u Crnoj Gori.
1. maj 1999.
Greškom je pogođen autobus Niš ekspresa na mostu u Lužanu na periferiji Prištine.
2. maj 1999.
Uglavnom je bombardovana električna mreža.
Pogođeni su autobus u Peći i magacin nafte u Prištini i Orahovcu.
Bombardovano je sjedište RTS-a i rafinerija nafte u Novom Sadu.
5. maj 1999.
Ponovo je bombardovan "Jugopetrol" u Nišu.
7. maj 1999.
NATO je greškom bombardovao kinesku ambasadu u Beogradu. Poginula su tri kineska novinara.
Gađani ciljevi u Nišu.
Bombardovan most na putu za Rumuniju.
8. maj 1999.
Intenzivni napadi u Beogradu, uglavnom na elektroenergetsku mrežu.
10. maj 1999.
Bombardovana fabrika eksploziva "Prva iskra" u Bariču.
13. maj 1999.
Bombardovana je lokacija u Koriši kod Prizrena. NATO je naveo da je tu bilo komandno mjesto srpske vojske i policije. Ubijeni su i povrijeđeni lokalni Albanci.
14. maj 1999.
Bombardovan je izbjeglički kamp na autoputu Priština - Prizren, u blizini sela Koriša.
15. maj 1999.
Bombardovani su magacini Jugopetrola u Boru i Beogradu.
17. maj 1999.
"Jugopetrol" u Boru ponovo bombardovan.
19. maj 1999.
Bombardovan magacin "Jugopetrola" u Beogradu.
20. maj 1999.
U vazdušnim napadima su oštećene rezidencije ambasadora Švajcarske, Španije, Švedske, Norveške i Mađarske u Beogradu.
Oštećena je i ambasada Libije, kao i zgrada diplomatskog predstavništva Izraela.
21. maj 1999.
Pogođena elektroprenosna mreža u Nišu.
22. maj 1999.
Električna mreža u Beogradu i drugim djelovima Jugoslavije je pogođena i oštećena.
23. maj 1999.
NATO započeo intenzivno bombardovanje elektroenergetske mreže. Mnogi gradovi su ostali bez struje i vode.
24. maj 1999.
Ponovo bombardovana fabrika baruta "Milan Blagojević - Namenska" u Lučanima u Srbiji.
27. maj 1999.
Bombardovan magacin nafte "Jugopetrola" u Boru.
Gađana elektromreža u Beogradu.
30. maj 1999.
Bombardovan most u centralnoj Srbiji i sanatorijum u Surdulici.
31. maj 1999.
Bombardovani emiteri u Nišu.
10. juni 1999.
NATO prekinuo vazdušne napade na Jugoslaviju.
UN usvojio rezoluciju 1244, koja predviđa uspostavljanje međunarodne uprave na Kosovu.
Počinje povlačenje srpskih trupa sa Kosova.
Reakcija Srbije
Vojska Srbije je pokušala da reaguje na vazdušne udare NATO-a. Prema nekim dokumentima, pojedinačni sistemi većeg dometa korišćeni su na Kosovu za gađanje NATO aviona na nepredvidiv način.
Oružje koje je korišćeno za napad bilo je kratkog dometa, kao i pokretni sistemi protivvazdušne odbrane.
U izvještaju NATO-a se navodi da su komandanti NATO-a, umjesto borbe protiv srpskih sistema, odlučili da djeluju na visinama na kojima većina srpskih protivvazdušnih sistema ne bi mogla biti efikasna.
Pokušaj srpske vojske da se sakrije
Suočeni sa intenzivnim napadima iz vazduha, pripadnici vojske Srbije su pokušavali da zbune NATO pilote tokom kampanje bombardovanja.
Ove maskirne metode su predstavljene u izvještaju američkog Ministarstva odbrane iz 2000. u kome se objašnjava organizacija i svrha bombardovanja Jugoslavije.
"Srbi su u velikoj mjeri koristili kamuflažu da sakriju taktičke ciljeve, kao što su vojna vozila, i fiksne objekte, poput mostova. Uz to, Srbi su pokušavali da naprave i nekoliko lažnih meta", navodi se u izvještaju.
Efikasnost napada
Nakon završetka intervencije, NATO je izdao preliminarnu procjenu efikasnosti svojih napada na niz ciljeva.
Ti ciljevi, koji su uništeni ili vidljivo oštećeni, uključuju:
11 željezničkih mostova
34 mosta na autoputu
29 odsto od ukupnog skladišta srpske municije
57 odsto rezervi nafte
Sve jugoslovenske rafinerije nafte
14 komandnih mjesta
Preko 100 aviona
10 vojnih aerodroma
Avioni koji su garantovali uspjeh NATO-a
U saradnji brojnih država članica i velikog broja aviona na raspolaganju, u izvještaju NATO-a iz 2000. se navode tri tipa aviona koji su odigrali ključnu ulogu u uspjehu bombardovanja Jugoslavije. U vazdušnoj kampanji korišćeni su i dronovi.
U nastavku su tri modela koja je NATO opisao kao ključne za uspeh.
C-17 je vojni transportni avion sa visokim krilima, sa četiri motora, T-repom koji može da transportuje opremu, zalihe i trupe direktno do malih aerodroma na neravnom terenu bilo gdje u svijetu.
U-2, Iron Clad – Ovo je višenamjenska letelica sa jednim pilotom koja može da dobije fotografske ili radarske slike, kao i da prati neprijateljsku komunikaciju i locira izvore elektronskih signala.
Bespilotna letelica (U) je omogućila komandantima NATO-a da prate situaciju na terenu, a da ne budu primjećeni i da ne ugroze posadu, te da obezbijede kontinuirano pokrivanje važnih oblasti.
Greške tokom bombardovanja
NATO bombardovanje nije uvijek bilo precizno. Bilo je žrtava i među civilima, kako na teritoriji Kosova tako i u Srbiji.
Sam NATO je 1999. godine procenio da je tokom bombardovanja bilo oko 520 civilnih žrtava.
U pojedinim slučajevima piloti NATO-a su greškom gađali mete i prouzrokovali na desetine žrtava.
Jedan takav incident dogodio se 14. aprila 1999. godine na periferiji Prizrena, kada je u NATO bombardovanju ubijeno preko 80 civila.
U drugom slučaju, kada je pogođen most u Lužanu na magistralnom putu Priština-Podujevo, poginulo je oko 40 civila.
U napadu na kasarnu "Deligrad" u Aleksincu u Srbiji, 5. aprila 1999. godine ubijeno je deset civila, a 30 ih je povrijeđeno.
Kada je 12. aprila pogođen voz u Ristovcu (Grdelička klisura) kod Leskovca u Srbiji, poginulo je 20 osoba.
U napadu NATO-a na RTS u Beogradu 23. aprila ubijeno je 16 civila.
U aprilu je takođe ubijeno 11 civila u Surdulici u Srbiji.
U Murinu, u Crnoj Gori, 30. aprila ubijeno je šest civila.
Početkom maja u Nišu u Srbiji ubijeno je 14 civila.
Ovo su samo neki od incidenata u kojima su tokom NATO bombardovanja stradali civili na Kosovu, u Srbiji i Crnoj Gori.
Nakon 78 dana napada, bombardovanje je prestalo 10. juna 1999. potpisivanjem Kumanovskog sporazuma, koji je predviđao povlačenje svih srpskih vojnih i policijskih snaga sa Kosova.
Uslijedilo je usvajanje Rezolucije 1244 Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija.
Ova Rezolucija predstavlja kompromis pet stalnih zemalja članica Savjeta bezbjednosti, na osnovu koje je na Kosovu uspostavljena administracija Ujedinjenih nacija – UNMIK.
Potom je 12. juna 1999. godine počelo raspoređivanje oko 50.000 vojnika iz 36 zemalja svijeta, od čega 30.000 iz zemalja članica NATO-a.
KFOR je prisutan i danas na Kosovu i brine o bezbjednosti svih zajednica.
Bonus video:
