Aktuelni protesti u Srbiji bi mogli da dovedu ne samo do smjene režima već i do oporavka društva u smislu reafirmacije vrijednosti poput solidarnosti i empatije, izjavio je za “Vijesti” Dragan Popović, direktor Centra za praktičnu politiku.
Protesti su vratili vjeru u zajedništvo, neposrednu demokratiju i opšte dobro, smatra Ivan Stanojević, docent Fakulteta političkih nauka u Beogradu.
Petnaesti mart nije mogao biti peti oktobar zato što se istorija nikada ne ponavlja, kaže Popović, komentarišući to što su neki građani očekivali više od protesta u Beogradu prošle subote.
“Peti oktobar je u svakom smislu bio u drugom milenijumu u odnosu na ovo što sada živimo. Ni unutrašnje ni međunarodne okolnosti nisu iste, da ne pominjem očigledne razlike poput internet medija ili društvenih mreža koje tada nisu postojale”, kaže Popović, ističući da problem nije u rezultatima, nego u očekivanjima.
“Naravno, ljudski je da se ljudi oslanjaju na ono što im je već poznato i da u tome traže recepte. Međutim, vjerujem da je situacija kakva je bila rušenje Miloševića prilično jedinstvena i ne vidim mogućnost da se ponovi u tom obliku. Sa druge strane, koliko god 5. oktobar bio važan i pozitivan događaj u našoj istoriji, imao je i svoje nedostatke. Ovo sada liči na mnogo temeljniju društvenu pobunu koja može da donese ne samo smjenu režima već i početak oporavka društva u smislu reafirmacije nekih vrijednosti poput solidarnosti i empatije”.
Stanojević za “Vijesti” kaže da protest 15. marta nikada nije ni bio zamišljen kao 5. oktobar.
“Ljudi koji su razočarani, nisu pažljivo pratili šta se dešava. Studenti imaju veliko povjerenje cjelokupne javnosti i svi su opredijeljeni da poštuju principe koje su studenti uspostavili. Prvi od njih je nenasilje. Koliko je veliki uticaj studenata možemo vidjeti po tome što je stotine hiljada građana poštovalo sva studentska uputstva prije i tokom samog skupa. A kada su studenti rekli da je kraj, građani su se mirno razišli. Podsjećam da je krvoproliće izbjegnuto samo fantastičnom požrtvovanošću i organizovanošću studentskih redara kojima su pomagali bajkeri i vojni veterani”.
Popović je rekao da je protest 15. marta najveći skup u istoriji Srbije i ga već ta činjenica čini važnim.
“Brojnost ljudi i njihova upornost da se pojave uprkos tome što je vlast praktično onemogućila svaki vid javnog prevoza do Beograda i u samom gradu govori o snazi ideje koja je ljude izvela na ulicu. Borba za pravdu i zahtjev da se institucije vrate građanima očigledno su moćna mobilizatorska sredstva i u stanju su da pokrenu ljude na protest i pobunu. Vlast je takođe učinila mnogo da posije strah i da odvrati plašenjem ljude od dolaska. Činjenica da ni to nije uspjelo govori takođe o jačini građanske volje za promjenama. Sve zajedno, poruke 15. marta su vrlo ohrabrujuće po društvo u Srbiji”.
Stanojević smatra da je protest pokazao dvije stvari.
“Prvo, da režim zla koji predvodi Aleksandar Vučić ne preza ni od čega. Od prijetnji najviših funkcionera, preko sabotiranja javnog avionskog, željezničkog i drumskog prevoza, preko izazivanja krvoprolića na ulicama i podmuklog pucanja iz zvučnog oružja na mirne građane, djecu i studente tokom petnaestominutnog odavanja počasti novosadskim žrtvama. Drugo, da su studenti dominantna društveno-politička snaga u Srbiji koja je organizovala ubjedljivo najveći i najveličanstveniji protest u istoriji Srbije. Studenti i đaci su pješačili preko cijele zemlje da bi stigli do Beograda. Studenti su ih ugostili na fakultetima, građani su ih primali u svoje domove. Sam skup je bio miran i dostojanstven dok režim nije počeo podmuklo da puca na učesnike protesta i šalje falange iz ćacilenda”.
Na pitanje da li je upotrijebljen takozvani “zvučni top” i, ako jeste, kakvu je poruku vlast poslala, Popović je odgovorio:
“Neka vrsta zvučnog oružja definitivno je upotrijebljena. Organizacijama civilnog društva javilo se oko 4.000 ljudi sa svjedočenjem o takvom napadu. I nezavisne međunarodne organizacije takođe na osnovu snimaka procjenjuju da jeste upotrijebljeno nešto iz arsenala zvučnog oružja protiv demonstranata”.
On je istakao da upotreba ovih zakonom zabranjenih sredstava pokazuje da je vlast prešla još jednu crvenu liniju i da je za 15. mart pripremala veliko nasilje kako bi mogla da se postavi kao brana destabilizaciji države i kao neko ko čuva mir i poredak.
“Ovo je mantra Vučićeve vlasti od samog početka - on je piroman koji pali požare da bi ljudima pokazao kako je jedini koji može da ih drži pod kontrolom. Odličnom studentskom i građanskom reakcijom, ovakav scenario je spriječen. Vučićev režim ostao je ogoljen pred domaćom i međunarodnom javnošću kao represivna i nasilnička vlast koja ne preza čak ni da puca iz zabranjenog oružja na građane koji stoje u tišini i odaju poštu poginulima u padu nadstrešnice u Novom Sadu”.
Stanojević je saglasan da je korišteno zvučno oružje.
“Poslata je poruka da je režim zla spreman da puca na đake, učitelje i građane, što u ovoj zemlji niko osim nacista nije radio”.
Opozicija i demonstranti od subote veče optužuju policiju da je koristila “zvučni top” protiv mase ljudi tokom petnaestominutnog ćutanja u znak sjećanja na 15 žrtava pada nadstrešnice novosadske Željezničke stanice 1. novembra. Vlasti to demantuju.
Prema mišljenju Dragana Popovića, efekti dosadašnjih protesta su neočekivano veliki.
“Prije svega, društvo u Srbiji je u potpunosti mobilisano, na način kakav nikada nije viđen. Protesti traju više od četiri mjeseca, ljudi su vrlo uporni i svakoga dana smišljaju nove načine da se bore za ispunjenje studentskih zahtjeva. Dalje, protest je otišao u dubinu, mnogo više nego bilo koji do sada. Probudili su se ljudi iz malih, ruralnih sredina, koji su ili bili uplašeni ili im se niko nije obraćao. Snaga građanske solidarnosti proširila se na cijelu Srbiju i pokazala je da društvo još uvijek ima snage da se samoorganizuje i pruži otpor otetoj državi. Važan efekat je i preuzimanje odgovornosti novih generacija za sopstvenu budućnost”.
On je istakao da je to što se ogroman broj mladih, studenata i srednjoškolaca, aktivno uključio u borbu za bolje društvo, samo po sebi ogromna promjena i iznenađenje je za mnoge posmatrače društvene zbilje, ne samo u Srbiji.
“Efekat je i jačanje društvene solidarnosti i povratak lokalnih zajednica. Ljudi se danas okupljaju oko svojih škola, kvartova, sela, uspostavljaju sopstvene kanale informisanja i komunikacije, pružaju otpor pritiscima, skupljaju pomoć za finansijski ugrožene, vrše pritisak na uzurpirane institucije. Sve to je ogroman pomak naprijed i početak izgradnje novih odnosa u društvu koji obećavaju mnogo bolju budućnost od onoga čemu smo se do sada nadali”.
Svakako je cio protest politički i sigurno će donijeti stvaranje potpuno novih generacija aktivista i političara, te je stoga možda i moćniji politički nego što su do sada bili klasični politički protesti, kaže Dragan Popović
Stanojević kaže da dosadašnji protesti imaju dva efekta.
“Studenti su razbili medijski mrak u svim selima i gradovima kroz koje su prošli. Ljudi su shvatili da režimske televizije sa nacionalnom frekvencijom lažu. Drugo, odagnali su osjećaj straha u narodu i zamenili ga ljubavlju, empatijom, solidarnošću i nadom. Hvala im na tome”.
Na pitanje “Vijesti” šta još studenti mogu da urade i da li su protesti politički nemoćni, Popović je rekao:
“Studenti su pokrenuli čitavu priču, bar u ovom masovnom obliku i dali su joj snagu kakvu nijedna druga društvena grupa ne bi mogla. Njihova upornost i riješenost da istraju, zatim kreativnost koja odavno nije viđena u javnosti, ali i jasno opredjeljenje da se bore nenasilno, sve su to osobine koje su prodrmale sve društvene slojeve u Srbiji i natjerale ih da se pokrenu. Studenti imaju snagu i uživaju simpatije širokog sloja ljudi. Pritom, način na koji su se organizovali - autonomnost, ograničeni kontakti sa drugim organizovanim akterima u društvu, distanca od političkih organizacija, neposredna demokratija kao način odlučivanja, odsustvo lidera i slično, sve ih to čini još otpornijim na pritiske vlasti i još privlačnijim širokim kategorijama stanovništva”.
On u odvojenosti studenata i političara ne vidi problem, već snagu cijelog pokreta.
“Oni su uspjeli da elegantno preskoče zamku koju je vlast napravila ocrnjujući sve političare i politiku kao djelatnost. Svakako je cio protest politički i sigurno će donijeti stvaranje potpuno novih generacija aktivista i političara, te je stoga možda i moćniji politički nego što su do sada bili klasični politički protesti”, ističe Popović.
“Mi ne pitamo šta studenti još mogu da urade, nego šta mi možemo da uradimo za studente i za društvo”, kaže Ivan Stanojević.
“Pokrenuli su univerzitet, osnovne i srednje škole, umjetnike, advokate, poljoprivrednike i mnogo druge društvene grupe. Sada se građani organizuju i nezavisno od studenata. Prave proteste i zborove. Vratila se vjera u zajedništvo, neposrednu demokratiju i opšte dobro. Studentski protesti u Srbiji su nešto najveličanstvenije što se trenutno dešava u svijetu u kome, nažalost, jačaju autoritarne tendencije, nacionalizam i ekonomski izolacionizam”.
Dragan Popović kaže da se studentski zahtjevi suštinski svode na uspostavljanje vladavine prava i uvođenje principa odgovornosti u javni život.
“To znači da bi njihovo ispunjenje automatski značilo rušenje autoritarne korumpirane piramide vlasti koju je Aleksandar Vučić izgradio u Srbiji. Zato je nemoguće da ova vlast ispuni zahtjeve. Sa druge strane, što bude očiglednije da oni to ne mogu, to će biti jasnije građanima da je u pitanju vlast zasnovana na kriminalu i korupciji. I u tome je takođe snaga studentskih zahtjeva. Oni su šah-mat za Vučićevu vlast, bilo da ih ispuni ili ne”.
I Stanojević je odgovorio odrično na pitanje da li je li moguće ispunjenje studentskih zahtjeva sa aktuelnom vlašću.
“Nije realno da sami sebe uhapse i osude ljudi koji šalju batinaše na studente, pozivaju na gaženje studenata automobilima, koji targetiraju i ozloglašavaju studente preko svih režimskih medija i koji su podmuklo pucali iz do sada neviđenog zvučnog oružja na ljude koji u tišini odaju počast nastradalima”.
Još nije vrijeme za izbore
Poslanici Skupštine Srbije su u srijedu konstatovali ostavku premijera Miloša Vučevića, koji je dao ostavku 28. februara, poslije napada na studente u Novom Sadu, u kome je teško povrijeđena jedna djevojka.
Konstatovanjem njegove ostavke vlada nastavlja da radi u tehničkom mandatu narednih 30 dana. Ukoliko u tom roku ne bude izabrana nova vlada, predsjednik države je dužan da rapusti parlament i raspiše vanredne parlamentarne izbore.
Komentarišući Vučićevu najavu izbora za jun, Popović je rekao da je trenutno vrlo teško razmišljati o izborima u Srbiji.
“Oni će svakako doći u nekom trenutku, ali je malo vjerovatno da bi to bilo prostom odlukom vlasti. Trenutni izborni uslovi su takvi da malo ko iz opozicije može uopšte da pristane da izađe na izbore koje bi opet organizovao i kontrolisao Vučićev režim. Svi javni resursi, sve kontrolne institucije, sva tužilaštva i policija, kao i svi mediji sa nacionalnom pokrivenošću u Srbiji su pod potpunom kontrolom Vučićevog režima. Dakle, vjerujem da bi izbori morali da budu rezultat neke vrste pregovora među političkim akterima i da bi morali da dođu tek nakon što se bar malo promijene uslovi, kako bismo imali iole fer i slobodne izbore”.
Prema mišljenju Stanojevića, Vučićeva najava je samo još jedan u nizu “očajničkih” pokušaja da preuzme inicijativu i nametne neku temu koja neće biti ispunjenje studentskih zahtjeva.
“Sjetimo se savjetodavnog referenduma, deklaracije o Vojvodini i sličnih spinova koje je odnio vjetar”.
Dok opozicija traži prelaznu vladu kao milost režima, od toga nema ništa. Potrebna je situacija u kojoj predstavnici režima traže milost od naroda, i za tu milost su spremni da ponude prelaznu vladu. Slično kao što je bilo poslije 5. oktobra, ocijenio je Stanojević
Popović smatra da prelazna vlada, koju je predložila opozicija, može da bude jedno od rješenja.
“Prelazna, ekspertska ili već neka slična vlada mogla bi da ispuni studentske zahtjeve (dakle, prije svega da oslobodi tužilaštvo političkog pritiska) i da obezbijedi minimum za fer i slobodne izbore, prije svega kroz oslobođenje nezavisnih institucija koje se bave medijima, poput Savjeta REM-a, a preko njega i promjene u upravnim odborima i rukovodstvu javnih servisa Srbije i Vojvodine”.
Da bi vlast pristala na ovako nešto, morala bi da bude pritisnuta od strane građana, na ulicama i na svakom drugom mjestu, kaže Popović, ističući da i prelazna vlada, kao i sve drugo u Srbiji trenutno, zavisi od jačine i upornosti studentskih i građanskih protesta.
I Stanojević smatra da ta ideja ima smisla, ali da njeno vrijeme još nije došlo.
“Dok su poluge moći u rukama režima zla, nikakva prelazna vlada neće moći bilo šta da uradi. Prelazne vlade imaju smisla u dva scenarija. Prvi, kada se desi neka neočekivana velika kriza, pa se predstavnici vlasti i opozicije dogovore da zajedničkim snagama zemlju izvedu iz toga. To u Srbiji nije slučaj, zato što ljudi iz režima nisu sposobni da iskomuniciraju, niti da naprave bilo kakav dogovor. Drugi scenario je kada jedna strana drugu moli za milost u političkom smislu, pa joj se na molbu odgovara prelaznom vladom. Konkretno, dok opozicija traži prelaznu vladu kao milost režima, od toga nema ništa. Potrebna je situacija u kojoj predstavnici režima traže milost od naroda, i za tu milost su spremni da ponude prelaznu vladu. Slično kao što je bilo poslije 5. oktobra”, zaključio je Stanojević.
Opozicija u istraživanjima prvi put popularnija od vlasti
Istraživanje čije je rezultate objavila Nova srpska politička misao (NSPM), skoro 60 odsto punoljetnih građana Srbije podržava aktuelne studentske proteste, dok im se protivi nešto manje od 32 odsto.
“Generalno, može se reći da aktuelna vlast (SNS plus SPS i sateliti) uživa podršku do trećine od ukupnog broja punoljetnih građana Srbije (32,8%), dok ostatak odlazi na protivnike vlasti (41,3%), kao i one “neopredijeljene” (25,9%). Treba napomenuti da je ovo prvi put od dolaska SNS na vlast da se u istraživanju na republičkom nivou detektuje ovakva prednost opozicije”, objasnio je NSPM rezultate istraživanja.
Mišljenja su podijeljena u vezi sa formiranjem prelazne vlade (38,3 prema 37,2 odsto), a za održavanje vanrednih izbora je “jasna većina (44,5 odsto) naklonjena opciji ‘da, ali tek nakon čišćenja biračkog spiska i obezbjeđivanja ravnopravnih uslova’”. Gotovo identičan procenat - 44,7 odsto - podržava i ideju da se studenti politički organizuju i pojave na nekim narednim izborima, piše NSPM.
Istraživanje je obavljeno u prvih 10 dana marta, telefonski, na reprezentativnom uzorku od 1.050 građana.
Bonus video:
