Rumunija, zemlja bezvremenih tradicija, umjetnosti i folklora, dala je Evropi neke od njenih najistaknutijih ličnosti koje i danas inspirišu svijet. Od poetskih remek-djela do očaravajućeg folklora i zadivljujuće vizuelne umjetnosti, kulturno nasljeđe Rumunije je bogato i raznoliko. U ovom članku, troje istaknutih Rumuna vodi nas kroz različite aspekte tradicije, umjetnosti i književnosti svoje zemlje, pružajući nam lični uvid u ono što čini rumunsku kulturu jedinstvenom.
U razgovoru s akademikom Ion Deakoneskuom, počasnim konzulom Crne Gore u Rumuniji, te slikarkom Laurom Kremene, istražujemo bogatu kulturnu baštinu Rumunije i njene veze s Crnom Gorom.
Deakonesku: Most između Rumunije i Crne Gore kroz književnost
Kao pjesnik, prozni pisac, književni kritičar, prevodilac i predsjednik Međunarodne akademije "Mihai Eminescu", šta možete reći o rumunskoj književnosti kroz istoriju i njenim velikim ličnostima?
U širokoj panorami rumunske književnosti, velikani poput Dimitrija Kantemira, Aleksandrija, Makedonskog, Nikole Jorga, Mihaila Sadoveana, Vasilija Voikuljeskua, Lucijana Blage, Djordja Bakovije, Jona Pilata, Jona Barbua, Tudora Argezija, Livija Rebreanua, Gale Galakcijona, zauzimaju zasluženo mjesto svojim izuzetnim djelima. Nakon 1960. godine, pojavila se nova grupa pjesnika, predvođena Nikicom Staneskuom, Marinom Soreskuom, Adrianom Paunescuom, Jonom Aleksandruom, Mirceom Ivaneskuom, Cezarom Ivaneskuom, Mirceom Cobanuom, Djom Dumitreskuom, Anom Blandijanom, Ileanom Malancioiu, Cezarom Baltagom, Virgilom Mazileskuom, koji su oblikovali riječi kako bi stvorili emociju i ljepotu, u turbulentnom periodu obilježenom snažnim ideološkim potresima.
Nikada nismo bili tiha zvona niti limeni bubnjevi, jer smo imali i imamo impresivnu kulturu, bogatu prošlost duhovnih podviga. Rumunske ličnosti dale su svijetu nekoliko kulturnih pravaca, kao što su dadaizam, letrizam, teatar apsurda i modernizam u skulpturi. U tom smislu, Tristan Cara, Izidor Iso, Eugen Jonesko, Brankuzi, Mirča Eliade, Emil Cioran su imena poznata i cijenjena širom svijeta. Akt stvaranja je sveobuhvatan, borba s normama, koja se ponekad odmiče od stvarnosti, stvarajući nešto novo i nadilazeći ono zastarjelo.
Danas rumunska poezija, poput proze, ulaže vidljive napore da očuva svoj modernitet, izražajnu specifičnost, jedinstvo poetskog i narativnog diskursa, kao i ravnotežu između emocije i tradicije, izbjegavajući često neformalno pisanje i preveliko uranjanje u kontradiktornu svakodnevicu. Mirča Kartaresku, kandidat za Nobelovu nagradu za književnost, referentni je glas savremene poezije, uz Anu Blandijanu, Konstantina Preda, Konstantina Barbua, Mirču Dineskua. Iz novog talasa rumunskih pjesnika, svakako bih istakao: Magdu Karneći, Spiridona Popeskua, Dinua Flamanda, Adriana Popeskua, Viktoriju Tataru i mnoge druge.
Ko je najvažniji rumunski pjesnik i kakve veze ima s Crnom Gorom?
Uskoro, tačnije 15. januara 2025. godine, obilježićemo dan Mihaja Eminescua, najvažnijeg nacionalnog pjesnika Rumunije. Ostavio nam je neprolazno kulturno naslijeđe, koje će se zauvijek čuvati u kolektivnom pamćenju našeg naroda. Eminescu je postao knjiga, mit, istorija, epoha, jer nam je dao drugi jezik, drugu zemlju. Bio je više od pjesnika; on je svijet, vrijeme, legenda nacionalnog preporoda, princ sa srcem velikim poput Rumunije.
Da bismo proslavili njegov doprinos svjetskom naslijeđu, Svjetski festival poezije "Mihai Eminescu" svake godine okuplja u gradu Craiova i partnerskim gradovima širom svijeta desetine pjesnika iz stotina zemalja, uključujući Crnu Goru.
Spomenik posvećen Mihaju Eminescuu (1850–1889) ove godine je podignut u Podgorici uz podršku Ambasade Rumunije u Crnoj Gori i Glavnog grada Podgorice. Predsjednik Crne Gore Jakov Milatović, bivši predsjednik Milo Đukanović, gradonačelnica Podgorice Olivera Injac i predsjednik lokalnog parlamenta Podgorice proglašeni su počasnim članovima Međunarodne akademije "Mihai Eminescu" i Fondacije Eminescu iz Rumunije za njihov doprinos u promociji nacionalnog pjesnika Rumunije u ovoj zemlji.
Laura Kremene: Rumunska umjetnost na svjetskoj sceni
„Rumunska umjetnost je oblikovana vizijom velikana kao što su Nicola Grigoresku i Konstantin Brankuši, čiji su radovi transformisali svjetsku umjetničku scenu. Moderni umjetnici poput Adriana Ghenie i Victora Mana donose jedinstvenu perspektivu, spajajući tradiciju s inovacijom,“ rekla je Kremene.
„Kao umjetnica koja koristi mješovite tehnike, crpim inspiraciju iz ljudi i njihovih priča. Jedan od ponosnih trenutaka u mojoj karijeri bio je organizovanje izložbe kraljevskih portreta u rezidenciji britanskog ambasadora u Crnoj Gori povodom krunisanja kralja Čarlsa III. U Crnoj Gori, takođe, organizujem umjetničke događaje, poput večeri posvećene Fridi Kalo, čime oživljavam zajedništvo kroz umjetnost", rekla je Kremene.
Rumunija i Crna Gora nastavljaju da grade mostove kroz zajedničko slavljenje umjetnosti, književnosti i kulture, dok zajedničke inicijative donose nove perspektive i jačaju veze između ova dva naroda.
Rumunsko slikarstvo i skulptura - Aleksandru Jonesku (istoričar umjetnosti)
„Rumunski umjetnici spajaju nasljeđe sa inovacijom, nudeći bogat vizuelni jezik.“
Rumunsko slikarstvo i skulptura razvijali su se uporedo s kulturnom istorijom zemlje, često inspirisani seoskim životom i nacionalnim identitetom.
Konstantin Brankuši (1876–1957): Jedan od najpoznatijih vajara na svijetu, Brankusi je pionir moderne skulpture. Njegova remek-djela, poput Beskočne kolone i Poljupca, ističu jednostavnost, formu i duhovnost, crpeći inspiraciju iz rumunskih narodnih motiva.
Nikolae Grigoresku (1838–1907): Osnivač modernog rumunskog slikarstva, Grigoresku je poznat po prikazima ruralnih pejzaža, seljaka i života u selima. Njegov impresionistički potez četkicom uzdiže prizore rumunskog sela do svjetskog nivoa priznanja.
Savremena umjetnost: Adrijan Geni: Savremeni umjetnik koji stiče međunarodnu slavu zbog smjelih i provokativnih djela. Genijeva upotreba modernih ekspresionističkih tehnika istražuje teme istorije, identiteta i ljudskih emocija, učvršćujući mjesto Rumunije na globalnoj umjetničkoj sceni. Geni je trenutno najnagrađivaniji rumunski slikar, s djelima izloženim u prestižnim galerijama poput Tejt modern i prodatim na aukcijama za rekordne iznose.
Rumunska književnost i poezija - Joana Stanesku (književni kritičar)
„Rumunska poezija i proza odražavaju dušu naše nacije, premošćujući vrijeme i jezik.“ Rumunska književnost svijetu je podarila remek-djela poezije i proze, poznata po svojoj dubini i lirskom izrazu.
Mihail Eminesku (1850–1889): Često nazivan „Lučafarulom“ (Zvijezda Danica) rumunske poezije, Eminesku je najvoljeniji rumunski pjesnik. Njegova poema “Lučafarul” je epska priča koja spaja ljubav, vječnost i lepotu prirode. Njegova djela nastavljaju da oblikuju rumunski identitet i inspirišu poeziju širom svijeta.
Jon Kreanga (1837–1889): Poznat po živopisnom pripovedanju, Kreangine “Uspomene iz djetinjstva” oslikavaju nostalgičnu sliku seoskog života, ispunjenu humorom i toplinom.
Moderni pisci: Rumunija nastavlja da iznjedrava izuzetne autore, poput Mirčee Kartareskua, čija postmodernistička remek-djela, poput Solenoida i Nostalgije, uživaju međunarodno priznanje. Njegova djela istražuju teme sjećanja, nadrealizma i identiteta, nudeći duboke refleksije o savremenom životu.
Savremeni glasovi: Pisci poput Tatijane Cire, čija djela istražuju teme migracije, pripadnosti i istorije, i Joane Pârvulesku, poznate po svojim istorijskim romanima, oblikuju modernu rumunsku književnost i dopiru do globalne publike.
Najnagrađivaniji autor: Mirčea Kartaresku je najnagrađivaniji i međunarodno najpriznatiji savremeni pisac Rumunije, koji je dobio brojna priznanja, uključujući Nagradu za evropsko razumijevanje u Lajpcigu i Nagradu Tomasa Mana.
Običaji i folklor - Marija Popesku (zaljubljenik u folklor)
„Rumunske tradicije su most između generacija, održavajući naše priče živima.“
Folklor Rumunije duboko je ukorijenjen u ruralnim korijenima, gdje su priče, muzika i ples prenošeni vjekovima.
- Proslave i običaji: Među najpoznatijim tradicijama je Mărțișor (1. mart), kada ljudi razmjenjuju crveno-bijele niti koje simbolizuju zdravlje i proljeće. Još jedna živopisna tradicija je Călușarii, energični narodni ples koji je UNESCO prepoznao po ritualnom i iscjeliteljskom značaju.
- Narodne nošnje: Tradicionalna odjeća Rumunije sadrži bogate vezove, jarke boje i simbole inspirisane prirodom. Ie, tradicionalna bluza, danas se slavi širom svijeta kao simbol rumunskog identiteta.
- Narodna umjetnost: Grnčarija iz Horezua, ručno tkani tepisi i rezbarije u drvetu ostaju ključni zanati, pokazujući kreativnost Rumunije i poštovanje prema prirodi.
Rumunija: Živa kulturna baština
Rumunska kultura je bogata tapiserija isprepletena umjetnošću, tradicijom i književnošću. Bilo kroz bezvremeni ples Călușarii, Brankusijeve eterične skulpture ili Emineskuovu lirski obojenu poeziju, kulturno nasljeđe Rumunije opstaje, spajajući prošle i buduće generacije. Za sve koji žele da istraže ovo nasljeđe, Rumunija nudi jedinstveno putovanje u svoju dušu, gdje svaki kutak krije priču koja čeka da bude ispričana.
Od užurbanih gradova poput Bukurešta, sa svojim muzejima i pozorištima, do ruralnih sela koja čuvaju vjekovne običaje, Rumunija poziva putnike i ljubitelje kulture da iskuse njene tradicije iz prve ruke. Kroz svoje umjetnike, pjesnike i vizionare, Rumunija nastavlja da cvjeta, dijeleći svoju bezvremenu kulturu sa svijetom.
Ovaj tekst nastao je u saradnji sa Ambasadom Rumunije u Crnoj Gori, u okviru projekta “Evropa za nas”.
Svoje stečeno znanje o Rumuniji i njenoj gastronomiji i kulturi provjerite sjutra u kvizu koje organizuju Ambasada i Vijesti.
Pet učesnika sa najviše tačnih odgovora biće nagrađeno.
