Rusija je poznata po korupciji od pada Sovjetskog Saveza. Za vrijeme prvog postsovjetskog lidera Borisa Jeljcina, „oligarsi“ su preuzeli kontrolu nad državnom industrijom i obogatili se. Njegov nasljednik Vladimir Putin je veliki dio unosne industrije, poput nafte i gasa, vratio pod državnu kontrolu. Mnogi građani osjećaju da je Putinova Rusija ogromno poboljšanje u odnosu na haos iz Jeljcinove ere. Putin je zaveo red. Povećanje cijena nafte je podstaklo rast. Ekonomija Rusije se više nego udvostručila tokom njegove vladavine, prema prihodu po glavi stanovnika.
Međutim, korupcija je i dalje duboko ukorijenjena. Put do bogatstva danas, kažu nezavisni ekonomisti, ne ide preko prisvajanja državne imovine nego preko ugrađivanja u ogromne poslovne tokove između države i privatnog sektora.
„Sadašnji sistem u Rusiji nije zasnovan na korupciji u tradicionalnom smislu nego na potpunom spajanju javnih i privatnih poslovnih interesa“, kaže ekonomista Vladislav Inozemcev, direktor moskovskog Instituta za postindustrijske studije.
Jedan od razloga zašto osobe sa vezama mogu da koriste državni sistem dodjele ugovora je taj što to u Rusiji može biti potpuno legalno.
Labava pravila, loše primijenjena, omogućavaju državnim organima da dodjeljuju ugovore kompanijama koje ne otkrivaju svoje vlasnike ili ne postoje na registrovanoj adresi. Ruski zakon izričito ne zabranjuje tajne sporazume između učesnika na javnim tenderima. Upravo je ta siva zona je plodno tlo za korupciju u Putinovoj Rusiji.
Kliknite za uvećanje
Putin je objavio rat korupciji i u decembru je naložio osnivanje uprave za borbu protiv korupcije, kako je objavio Kremlj.
Putinovi kritičari, i u Rusiji i vani, pak, tvrde da se elita sa dobrim vezama i dalje obogaćuje na štetu države. Putin je godinama na meti optužbi za klijentelizam i favorizovanje. Međutim, ono što njegovi protivnici nisu uspjeli je da detaljno predoče kako predsjednikovi bliski saradnici izvlače novac od vlade.
Rojtersovi novinari su početkom prošle godine krenuli da istražuju kako se to odvija. Tim britanske agencije, predvođen specijalnim dopisnikom Stivenom Grejem, našao je dokaze da put do bogaćenja ne ide preko preuzimanja kontrole nad firmama nego iskorištavanjem državne potrošnje.
Britanska agencija je češljala poslovanje nekih od najvećih ruskih potrošača - uključujući zdravstveni sistem i rusku željeznicu. Otkrili su da se velike sume državnog novca redovno uplaćuju mutnim privatnim kompanija a da značajan dio ide u ruke pojedinaca sa dobrim vezama.
Iako je svaki element istrage različit, krajnji rezultat pokazuje sljedeću šemu: Velike sume državnog novca idu ili preko posrednika povezanih sa Putinom ili kompanijama sa tajnim vlasnicima.
Medicinski biznis
Predsjednik Vladimir Putin je 2005. lično naredio opsežni program za poboljšanje stanja ruskih zdravstvenih institucija. Pet godina kasnije, vlasti su utvrdile da su dobavljači nekim bolnicama naplaćivali dva ili čak tri puta više za glavnu opremu, poput visokotehnoloških skenera.
Dmitrij Medvedev, koji je u to vrijeme bio Putinov izabrani nasljednik, pojavio se na nacionalnoj televiziji da osudi „krađu državnog novca“ i pozvao nadležne da „strogo kazne sve koji su učestvovali u tome“.
Ministarstvo unutrašnjih poslova je 2012. saopštilo da su 104 osobe optužene u vezi sa precijenjenim skenerima. Nekoliko lokalnih zvaničnika i biznismena je poslato u zatvor zbog prevare.
Međutim, istraga koju je sproveo Rojters pokazala je da su dva bogata Putinova saradnika učestvovala u istoj šemi i prošla nekažnjeno. U njihovim rukama su završile velike sume, koje su mogle obezbijediti nove objekte ili prijeko potrebne usluge u Rusiji.
Oni su Rusiji prodali medicinsku opremu za najmanje 195 miliona dolara a 84 miliona dolara od dobiti poslali su na švajcarske račune, prema bankarskim podacima u koje je Rojters imao uvid. Ti podaci pokazuju i da je najmanje 35 miliona eura sa tih računa proslijeđeno jednoj kompaniji koja je potom pomogla izgradnju luksuznog imanja blizu Crnog mora, koje je nazvano „Putinova palata“ pošto je jedan biznismen rekao da se imanje gradi za Putina. Ruski lider je negirao povezanost sa imanjem.
Dva Putinova saradnika su profitirala tako što su visokotehnološku medicinsku opremu kupovali preko jedne britanske kompanije koju su kontrolisali i prodavali je Rusiji po naduvanim cijenama - ponekad dvostruko većim od tržišnih.
Veći dio opreme je poticao od njemačkog Simensa AG, koji je svoje proizvode prodavao britanskoj kompaniji a ona Rusiji.
Kako je sam Putin govorio, zdravstvena zaštita je jedno od najurgentnijih pitanja sa kojima je suočena postsovjetska Rusija.
Očekivan životni vijek pri rođenju je opao nakon raspada Sovjetskog Saveza, i 2002. je iznosio 65 - što je pad u odnosu na 1989, kada je bio 69 godina. Iako se 2011. vratio na 69, prema podacima Svjetske banke, ostaje daleko ispod zapadnih država poput Britanije i SAD, gdje je očekivani životni vijek te godine bio 81, odnosno 79 godina. Od kada je Putin došao na vlast, broj stanovnika Rusije je opao na 143 miliona sa 147 miliona.
Putin je vidio potrebu za poboljšanjem. On je 2005, tokom drugog predsjedničkog mandata, pokrenuo plan da potroši milijardu dolara za izgradnju i opremanje 15 savremenih bolnica širom Rusije.
Ono što nije objavio je da su njegova dva saradnika uključena u izgradnju i opremanje nekih bolnica.
Jedan je bivši stomatolog Nikolaj Šamalov, koji poznaje Putina iz Sankt Peterburga, gdje je budući predsjednik bio moćni funkcioner gradskih vlasti. Jedan od Šamalovljevih sinova je radio za Putinov odsjek u lokalnoj administraciji.
Šamalov i Putin su takođe dio male grupe koja je osnovala ekskluzivno društvo dača sjeverno od grada, poznatu kao Ozero Cooperative. Šamalov se obogatio preko udjela u Banci Rusija, kompaniji iz Sankt Peterburga koja se brzo razvijala nakon što se Putin preselio u Moskvu i postao predsjednik 2000. Bio je i Simensov ruski šef za prodaju.
Drugi saradnik u projektu novih bolnica bio je Dmitrij Gorelov, koji je završio vojno-medicinsku akademiju 1973. Gorelov je bio akcionar Banke Rusija do juna 2013. U dekretu koji je Putin izdao 2000, Gorelovu je dodijeljena titula „počasnog zdravstvenog radnika Ruske Federacije“.
Treća figura u priči oko bolnica i imanja na Crnom moru je Sergej Kolesnikov, bivši poslovni saradnik Šamalova i Gorelova. Biolog po struci, Kolesnikov je rekao da je pomogao Šamalovu da vodi jednu investicionu kompaniju. Zajedno sa Gorelovim je bio akcionar jedne zdravstvene kompanije. Kazao je da je zahvaljujući tim uslugama imao detaljan uvid u veze ove dvojice sa predsjednikom i znao za dilove o bolnicama i dačama.
Rojters je došao do podataka koji takođe ukazuju na bliskost Šamalova i Gorelova sa Putinom
Rojters je došao do podataka koji takođe ukazuju na bliskost Šamalova i Gorelova sa Putinom.
Dvojica biznismena su 2008. putovala malim privatnim avionom iz Praga u Soči sa Alinom Kabajevom, bivšom olimpijskom gimnastičarkom koju neki ruski mediji opisuju kao Putinovu djevojku. Tada je predsjednik, koji je još bio u braku, demantovao da je u vezi sa Kabajevom i poručio novinarima da ne zabadaju nos u njegov privatni život.
U avionu je bio i Vladimir Kožin, visoki zvaničnik Kremlja kojem su SAD u martu uvele sankcije.
Kolesnikov je 2010. u otvorenim pismu tadašnjem predsjedniku Medvedevu naveo da Šamalov gradi luksuzno imanje za Putina na Crnom moru. Kolesnikov je kazao da nema direktnu ulogu u vođenju projekta palate. Naveo je da operacijom upravlja Šamalov ali da ona crpi novac iz drugih projekata koje nadgleda Kolesnikov. U pismu stoji da Kolesnikov zna koliki su troškovi tih projekata zbog „detaljnih izvještaja i budžeta“ koje je kontrolisao dok je radio sa Šamalovim.
Kremlj je ranije saopštio da je Kolesnikov problematična osoba i da je napustio Rusiju zbog poslovnih sporova. Kolesnikov je kazao da je otišao iz zemlje jer je „odlučio da učini nešto za svoju državu“ tako što će progovoriti o korupciji.
Posrednici
Gorelov je bio u dobroj poziciji da ugovori nabavku opreme za Putinov projekat zdravstva. Bio je osnivač kompanije Petromed iz Sankt Peterburga, osnovane početkom 1990-ih da tu oblast snabdijeva medicinskom opremom. Osnivački kapital je, između ostalih, obezbijedila gradska komisija za spoljne poslove - na čijem čelu je tada bio Putin.
Kolesnikov je postao akcionar u kompaniji sa Gorelovim, i njih dvojica i dalje imaju udio, prema podacima o poslovanju.
Šamalov je, u međuvremenu, bio regionalni šef prodaje odjela Simensa za medicinsku opremu, koji je obezbjeđivao visokotehnološke sisteme, poput skenera. Radio je za tu kompaniju od 1990-ih, kako tvrde njegove bivše kolege.
Kolesnikov tvrdi da je luksuzno imanje kod Crnog mora građeno za Putina; Foto: Reuters
Portparol Simensa je rekao da je Šamalov napustio tu kompaniju u oktobru 2008.
Između 2006. i 2008, ruska federalna agencija Tehnointorg, koja je bila glavni ugovarač za projekat zdravstva, odobrila je Petromedu da snabdije opremom 14 novih Putinovih bolnica. Pošto je Tehnointorg zapao u probleme, Petromed je na kraju opremio samo osam završenih bolnica.
Nije jasno koliko je ukupno država platila Petromedu. Međutim, sudska dokumenta pokazuju da je kompaniji dodijeljeno 120 miliona dolara u vezi sa pet bolnica. A informacije osobe iz ruske Carinske službe govore da je Petromed uvezao medicinsku opremu vrijednu više od 205 miliona dolara u 391 pošiljci od 2005. do 2010.
Ti podaci pokazuju da je veći dio opreme, po vrijednosti, stigao iz Njemačke (65 odsto) i SAD (25 odsto). Simens, koji ima proizvodne pogone i u SAD i u Njemačkoj, bio je najveći snabdjevač. Slao je, između ostalog, kompjuterizovane rendgen uređaje i medicinske skenere.
Indirektna ruta
Simens je opremu direktno isporučivao Petromedu, uvozniku u ime ruske države. Međutim, isplata nije išla direktno od Petromeda Simensu. Umjesto toga, novac je okolišao, preko drugog posrednika, koji je pod kontrolom Šamalova i Gorelova, tvrdi Kolesnikov.
Prema podacima carine, Petromed je platio 195 miliona dolara britanskoj kompaniji Grejthil (Greathill Ltd), koja je posredovala u kupovini opreme od Simensa i drugih dobavljača.
Šema je bila sljedeća: Ruska država je Petromedu davala novac za nabavku medicinske opreme. U međuvremenu, Grejthil je kupovao opremu od Simensa i ostalih snabdjevača, kako je rekao Kolesnikov. Petromed je potom kupovao opremu od Grejthila po znatno višim cijenama, prema carinskim dokumentima. Rojters navodi da to potvrđuju i bankarski podaci do kojih je došla agencija.
Kolesnikov je rekao da je pomogao u osnivanju Grejthila u ime Šamalova i Gorelova. Trag dokumenata u koja je Rojters imao uvid ukazuje da je Grejthil bio snabdjevač opreme samo na papiru. Kolesnikov tvrdi da je stvarna funkcija Grejthila bila da djeluje kao posrednik „gdje je moguće ostvariti profit.“
Gorelov je kazao da je bila normalna praksa korištenje takve kompanije za velike projekte i da je imala „jako pozitivan efekat na realizaciju projekta.“ Dodao je da je poslovanje Grejthila bilo „apsolutno transparentno.“
Kremlj negirao da Putin ima ikakve veze sa palatom; Foto Reuters
Rojters dalje navodi da nije poznato ko su pravi vlasnici Grejthila, čije je sjedište, prema poslovnoj dokumentaciji, u gradu Ročdejl u sjevernoj Engleskoj. Ona ima takozvane nominovane direktore - ljude koje akcionari imenuju da zastupaju njihove interese. Nominovane kompanije služe samo kao paravan i posjeduju akcije za treću stranu - nisu zakonski vlasnici akcija.
Priča Kolesnikova i dokumenta do kojih je došao Rojters pokazuju da je Grejthil u vlasništvu Šamalova i Gorelova.
Kopije ugovora ukazuju da su i Šamalov i Gorelov unajmili švajcarsko povjereničko društvo Interis da u njihovo ime kupi akcije u Grejtihilu - po 50 odsto.
Iz Simensa je saopšteno da taj njemački proizvođač nije znao da Šamalov ima ikakve veze sa Grejthilom.
„Kompanija Grejthil je bila poslovni partner Simens Heltker do 2010. Simens nema informaciju o tome da je neki zaposleni Simensa investirao u Grejthil ili Petromed,“ rekao je portparol kompanije.
Dokazi da je Grejthil prodavao Simensove proizvode Petromedu po naduvanim cijenama pojavljuju se u carinskim papirima u koja je Rojters imao uvid.
Ona pokazuju da je između septembra 2007. i avgusta 2008, Grejthil kupio najmanje četiri Simensova skenera Somatom Sensation 64 CT. Grejthil ih je potom prodao Petromedu za 1,9 miliona eura do dva miliona po komadu.
To je dvostruko više od sume koja je naplaćivana za CT skenere iste tehološke klase, uključujući Simensove, prema istrazi o prodaji medicinske opreme koju je Kremlj sproveo 2010.
Carinski podaci takođe pokazuju da je Grejthil prodao Petromedu Simensov skener Avanto MRI za više od tri miliona eura. Prodao mu je još sedam uređaja, po više od 2,6 miliona eura. Njemački eksperti kažu da je tipična cijena takve opreme od 1,2 do 1,7 miliona eura.
Kako je novac od Putinovog projekta za kupovinu skenera za ruske bolnice završio na imanju koje nema nikakve veze sa medicinskom zaštitom?
„To je očigledno naduvana cijena,“ kaže Aleksej Popov, ruski ljekar koji je istraživao cijene medicinskih skenera.
Petromed nije komentarisao ugovore a generalni direktor kompanije Enver Useinov je rekao da je na toj funkciji samo godinu i da ne zna ništa o Grejthilu.
U pismenom odgovoru Rojtersu, Gorlov je rekao da je Petromed obezbijedio opremu po konkurentnim cijenama, te da su te zalihe i cijene odobrili vladini eksperti.
Rusiji, s novcem
Nedaleko od crnomorske obale južne Rusije, nalazi se impozantno imanje, sagrađeno u neoklasičnom stilu sa vještačkim vrtovima. Prostrano imanje, blizu rizorta Gelendžik, dostojno cara, ima pozorište i sletište za helikoptere. Popularno je kao „Putinova palata“.
Kako je novac od Putinovog projekta za kupovinu skenera za ruske bolnice završio na imanju koje nema nikakve veze sa medicinskom zaštitom?
To su bila tri ključna koraka. Prvo, Petromed je plaćao Grejthilu. Potom je Grejthil poslao najmanje 56 miliona dolara na švajcarske bankarske račune jedne kompanije iz Belizea. Na kraju je kompanija iz Belizea slala novac jednoj firmi registrovanoj u Vašingtonu.
Rezultat
Ta firma, Medea Investment, primila je najmanje 48 miliona dolara za dostavljanje građevinskog materijala za „Putinovu palatu“. Prema Kolesnikovu, vlasnik Medee bio je italijanski arhitekta Lanfranko Ćirilo, koji je dizajnirao zgradu.
Putin je preko svog portparola demantovao da ima ikakvu vezu sa imanjem na Crnom moru. Prema zvaničnom izvještaju o njegovoj imovini, daleko od toga da uživa u luksuznoj vili i ima ograničeno bogatstvo.
U decembru 2011, zvanični izvještaj o njegovom prihodu pokazuje da je zaradio 17,73 miliona rubalja (593.000 dolara) za četiri godine - u prosjeku 135.000 dolara godišnje. Prema tom izvještaju, posjeduje samo skromni stan.
Iste godine, nakon što je Medvedev naredio da se kazne odgovorni za naduvavanje cijena medicinskih skenera, ruski državni tužilac je saopštio da je pokrenuto 68 krivičnih procesa u 45 regiona te države.
U gradu Uljanovsk na Volgi, na primjer, regionalni ministar zdravlja, dva biznismena i jedan poznati ljekar, 2008. su gonjeni u slučaju kupovine Simensovog skenera Emotion 6. Ministar je osuđen na osam i po godina zatvora. Biznismen je dobio sedam godina a ljekar je uslovno osuđen na tri godine.
Za skener je plaćeno 44 miliona rubalja (1,7 miliona dolara u to vrijeme). U odluci suda, cijena je opisana kao „namjerno naduvana.“
Međutim, to je mizerno u poređenju sa sumom koju su naplaćivali predsjednikovi saradnici.
Prema carinskim podacima, Grejthil je dobio 61 odsto više - 71 milion rubalja - za prodaju istog modela Petromedu.
(U sljedećem izdanju Magazina (8. jun) nastavak priče o tome šta se desilo sa Putinovim velikim projektom izgradnje novih bolnica)
Galerija
Bonus video:
