Ove godine se 24. novembra obilježava 85. godišnjica Holodomora (na ukrajinskom Golodomor), možda najvećeg i najokrutnijeg genocida u istoriji ljudskog roda. Jedan od razloga zašto Holodomor nije bio toliko poželjna tema i povod za obilježavanje je činjenica da je Sovjetski Savez, država koja ga je počinila nad sopstvenim stanovništvom, jedna od zemalja pobjednica nad nacional-socijalizmom u Drugom svjetskom ratu (iako je u prve dvije godine rata bila saveznica sa nacističkom Njemačkom, zajednički raskomadavši Evropu) i kasnija svjetska supersila, piše Monitor.
Josif Visarionovič "Staljin", učvrstivši vlast 1928. god., je pokrenuo ubrzanu industrijalizaciju Sovjetskog Saveza sa istovremenom politikom stapanja brojnih sovjetskih naroda u jednu amorfnu proletersku, urbanu i rusificiranu masu. Ukrajina i njezin identitet su se pokazali kao najveća prepreka, koju ni raniji ruski carevi nisu mogli u potpunosti riješiti kroz serije prisilnih rusifikacija, prije svega zatiranjem ukrajinskog i nametanjem ruskog jezika.
Nakon Oktobarske revolucije i građanskog rata tadašnji prvi crveni car Vladimir Ilič "Lenjin" je zauzeo pomirljiviji ton i ipak odlučio dati svakom narodu pravo na dosta značajnu samostalnost i razvoj vlastite kulture unutar Sovjetskog Saveza.
Ukidanje široke autonomije Ukrajine i prisilna kolektivizacija proizvodnje hrane te proglašenje seljačke zemlje državnom od strane Staljina i Politbiroa komunista je naišlo na veliki otpor ne samo konzervativnog ruralnog stanovništva već i ukrajinske inteligencije pa i većeg dijela rukovodstva Komunističke partije Ukrajinske Sovjetske Socijalističke Republike.
Odgovor je bio brz i nemilosrdan. GPU-a (tadašnja tajna služba) i Crvena Armija su brzo “počistile kontra-revolucionare i neprijatelje naroda” i počele sprovoditi “dobrovoljnu kolektivizaciju” natjeravši seljake da “udruže zemlju i sredstva za proizvodnju” u zajednička ogromna državna gazdinstva. Seljaci, koji su se opirali, su proglašeni za “kulake” i kao takvi likvidirani ili poslati u koncentracione logore u Sibir.
Oni koji su “dobrovoljno” ušli u kolhoze, izgubivši svoju zemlju i plodove rada, nisu više imali motiva raditi pod uglavnom nesposobnim i okrutnim političkim namještenicima poslatim iz Rusije da upravljaju gazdinstvima. Kolektivizacija se pokazala neefikasnom i zapravo je donijela katastrofu ukrajinskoj poljoprivredi.
Sa druge strane Staljin i “drugovi iz Politbiroa” su postavili još veće kvote, koje su seljaci u državnim gazdinstvima- kolhozima morali isporučiti državi a koja je izvozom žita finansirala sovjetsku industrijalizaciju. Nesposobna birokratska uprava i previsoke kvote (tada čak uvećane za 44%, što je bilo nemoguće ispuniti) su rezultirale masovnim protestima i još većim terorom moskovskih vlasti, koje počinju sa potpunom rekvizicijom sve hrane i domaćih životinja, uključujući i sjeme za sijanje.
7.avgusta 1932. se donosi dekret o “zaštiti socijalističke imovine”, ili kako ga je narod nazvao “zakon o pet zrna pšenice”, kojim se zabranjuje pabirčenje poslije žetve: i svako, kod koga se nađe i nekoliko zrna pšenice, ima biti osudjen na smrt strijeljanjem, osim ako postoje “olakšavajuće okolnosti” , kojima bi se smrtna kazna mogla preinačiti na 10 godina zatvora. Zakon se odnosio i na djecu. Ubrzo nakon toga slijedi zabrana privatne prodaje žita.
U decembru 1932. sovjetske vlasti uvode fizičku blokadu sela koja nisu ispunile “zadate kvote”, oduzima im se sva hrana i životinje. Takođe se zabranjuje bilo kakva isporuka hrane tim selima, čime ih de facto osuđuju na sporu i jezivu smrt. Istog mjeseca se naređuje zatvaranje svih škola na ukrajinskom jeziku i na teritorijama izvan Ukrajine, prije svega u djelovima Rusije, gdje etnički Ukrajinci čine većinu (Kubanska oblast).
U januaru 1933. Staljin uvodi “unutrašnje pasoše” kojima se onemogućava izgladnjelom stanovništvu da napusti sela i preseli u gradove ili u druge sovjetske republike - u potrazi za hranom. Samo oni koji imaju specijalne pasoše mogu napustiti zone smrti. Ista naredba važi za Ukrajince u Kubanu (južna Rusija) koji su takođe određeni za fizičko uništenje. Samo u prvih šest sedmica sprovođenja uredbe sovjetska vojska i policija hapse 220,000 očajnika koji pokušavaju pobjeći iz zona uništenja, koje komunisti drže pod opsadom, dok svi stanovnici ne umru.
Uhapšeni se ili šalju natrag u svoje kuće da umru ili, ako se crvenoarmejci i GPU sažale na njih, ubijaju ih na licu mjesta. Ipak mnogi uspijevaju se provući do gradova u kojima se uveliko uvodi distribucija hrane po sistemu podobnosti i dokazivanja “antikulačkog i anti nacionalnog stava”. Pridošlice se ostavljaju da umru na stanicama i ulicama.
U međuvremenu izbijaju epidemije tifusa i malarije koje takođe odnose na desetine hiljada života. Vlasti organizuju svakodnevno sakupljanje leševa i njihovo bacanje u masovne grobnice. GPU i vojska zatvaraju granice Ukrajinske SSR kako bi spriječile migracije izgladnjelog stanovništva ka Rusiji ili Bjelorusiji. Sela i gradovi su ostali bez svih pasa, mačaka i zaprežne stoke kako bi izgladnjeli preživjeli katastrofu.
Stanovništo se dovijalo na sve načine da preživi meljući koru od drveća i miješajući je sa raznim biljkama kako bi stvorili kakvu takvu zamjenu za žito. Zabilježeni su brojni slučajevi kanibalizma. Ukrajinskim seljacima su sovjetske vlast u mnogim slučajevima čak zabranile i nošenje nacionalne nošnje jer se time “spoljavao kontrarevolucionarni nacionalizam”.
U martu iste godine se donosi interna naredba o zabrani korištenja riječi “glad“ i “pomor“ već se uvodi upotreba termina “teškoće u snabdijevanju hranom“ i taj će se termin koristiti tokom svog vremena trajanja Sovjetskog Saveza.
Juna 1933.godine glad dostiže vrhunac kada dnevno umire 28,000 ljudi. U isto vrijeme moskovske vlasti izvoze 1,7 miliona tona žita koje na stranim tržištima prodaju po bagatelnim cijenama kojima čak izazivaju proteste farmera u Kanadi i Americi koji se bune zbog sovjetskih damping cijena kojima se ugrožavaju njihovi usjevi. U istom vremenu ogromna količina hrane -koja nije izvezena- je trulila po raznim depoima i željezničkim terminalima.
Avgusta 1933. Politbiro donosi uredbu o osnivanju Migrantskog centra na državnom nivou koji će rukovoditi naseljavanjem ruskih i bjeloruskih kolhoznika na teritorije gdje je lokalno ukrajinsko stanovništvo već uveliko istrijebljeno. Primat imaju istočni dijelovi zemlje, Harkivska oblast i Donjetsk gdje je do kraja 1933. već naseljeno 100,000 kolonista. Upravo se radi o teritorijama koje su predmet nedavnog ratnog sukoba između Ukrajine i Rusije.
U jesen iste godine Moskva naređuje da se oduzmu svi registri umrlih u ruralnih koletiviziranim predjelima. U januaru 1934. na XII kongresu Komunističke partije Pavel Postišev, Staljinov namještenik i de facto vladar Ukrajine, će se javno pohvaliti da su se mladi komunisti iz drugih republika rado odazvali pozivu da unište ukrajinske “nacionaliste, kontra-revolucionare, ološ i da ih dotuku bez straha”.
Tokom trajanje Gladomora sovjetska vlast je nastojala spriječiti curenje informacija o uništenju ukrajinskog naroda i njegovog identiteta ne samo izvan SSSR-a već i unutar samih socijalističkih republika.
Moskva je odbila ponude Lige Naroda (preteče UN-a) i Crvenog Krsta za slanjem humanitarne pomoći negirajući i samo postojanje gladi. To je pokušala potkrijepiti izvozom oduzetog žita i propagandom kako je u crvenoj imperiji situacija nikad bolja. U svrhu propagande komunisti su uspjeli osigurati tada izuzetno bitnu podršku britanskog dopisnika New York Times-a iz Moskve, Voltera Durantija, koji je iz prva zauzeo zvanični stav Moskve i negirao bilo kakve probleme snabdijevanja hranom. Međutim, kada se već užas nikako nije mogao sakriti i kada su počele curiti jezive fotografije masovno izgladnjelih i umorenih Ukrajinaca, Duranti je pokušao minimizirati ukrajinski horor govoreći da se radi o “problemima neuhranjenosti”, a ne o vještački stvorenoj gladi.
Duranti, inače i dobitnik Pulicerove nagrade za izvještavanje iz Rusije 1931.god. i jedan od rijetkih koji su imali pristup Staljinu, je ipak privatno priznao obavještajnim službenicima britanske ambasade u Moskvi 1934. da je vjerovatno oko 10 miliona ljudi stradalo direktno ili indirektno kao posljedica nametnute gladi godinu ranije u Sovjetskom Savezu.
U samoj Ukrajini računa se da je oko 4 miliona ljudi direktno umoreno vještački stvorenom glađu 1932-1933 i epidemijama koje izbile kao posljedica iste, dok je još nekih 1,5 miliona stradalo u predhodnom procesu kolektivizacije (“uništenja kulaka i kontrarevolucionara”) bilo direktnim likvidacijama ili deportacijama i kasnijem umiranju po raznim sibirskim logorima. Računa se da je 80% ukrajinske inteligencije uspješno likvidirano dok je ostatak neutraliziran i ućutkan.
U čitavom sovjetskom imperiju se smatra da je umoreno do 10 miliona ljudi do kraja 1933.god. jer su, pored Ukrajine, bile pogođene oblasti Kubana i donjeg toka Volge u Rusiji (nastanjene pretežno etničkim Ukrajincima i Njemcima) kao i oblasti Kazahstana (naseljene Kazacima i etničkim Ukrajincima koji su se tamo naselili nakon ukidanja kmetstva u carskoj Rusiji i bezplatne podjele zemlje). Srednje procjene stavljaju ukupan broj istrijebljenih Ukrajinaca na 7 miliona širom crvene imperije čime je Staljin po okrutnostima i obimu zločina nadmašio i svog “kolegu” austrijskog kaplara u njegovom manijakalnom pohodu istrebljenja Jevreja.
Ukrajinski parlament Vrhovna Rada je 2006. godine okarakterisao Holodomor kao “akt genocida protiv ukrajinskog naroda”.
Glavne međunarodne organizacije su definisale Holodomor kao akt i zločin protiv čovječnosti a nekih 20tak zemalja ga je do sada označilo kao akt genocida ili zločina protiv čovječnosti. Dosadašnjoj stigmi oko tog pitanja doprinosi i stav pravne nasljednice Sovjetskog Saveza - Ruske Federacije koja se protivi terminu “genocid protiv ukrajinskog naroda”.
Rusija u rezoluciji Dume iz 2008. priznaje da se desio veliki zločin pod patronatom Staljina u tadašnjem “procesu dostizanja političkih i ekonomskih ciljeva” ali tvrdi da “ne postoje istorijski dokazi da je glad organizovana po etničkom modelu”.
I sadašnja državna administracija čvrsto stoji na takvom stavu u čemu ima sličan pristup kao Turska po pitanju stradanja Jermena i Grka- negirajući genocid ali priznajući da se desio veliki gubitak ljudskih života.
Bonus video:
