On je sada "Broj jedan". Nakon ostavke predsjednika Kazahstana Nursultana Nazarbajeva u martu, Aleksandar Lukašenko je šef države sa najdužim stažom na post-sovjetskom prostoru.
Taj 64-godišnji autokrata sa prepoznatljivim brkovima slavi svoju 25. godišnjicu na vlasti.
Lukašenko – autoritarni otac zemlje
Kada je 10. jula 1994. šef sovhoza, velike državne farme, izabran za prvog predsjednika Bjelorusije, bivša sovjetska republika na istočnoj granici Evropske unije bila je nezavisna tek tri godine. U to vrijeme, Lukašenka su u narodu od milja zvali "Baćka" (otac).
Liderskom stilu oca nacije ostao je vjeran sve do danas. Brine se, recimo, da krave nisu previše prljave i da imaju dovoljno hrane. To je tipično za Lukašenka. Tako je u martu, zbog lošeg stanja na jednom poljoprivrednom gazdinstvu, otpustio nekoliko funkcionera, uključujući i ministra poljoprivrede.
Često se čuje da je Lukašenko u svojoj republici sa oko deset miliona ljudi održao neku vrstu „mini-Sovjetskog Saveza“. To se odnosi na relativno uspješan industrijski i poljoprivredni sektor koji ima koristi od državne podrške, a prije svega od političkog saveza s Rusijom. Ali to je takođe dovelo i do zavisnosti – koju Rusija voli da koristi. Na primjer, Moskva je uvela ograničenje uvoza za bjeloruske mliječne proizvode.
U mračne strane njegove vladavine spada krajnje personalizovani autoritarni režim. Lukašenko se oslanja na obavještajnu službu KGB, koja u Bjelorusiji i dan-danas nosi to ime, kao nekada u Sovjetskom Savezu.
Putem referenduma donio je izmjene zakona i ustava kako bi imao više ovlašćenja i neograničen reizbor. Parlamentu je oduzeta moć, liberalna opozicija skrajnuta, a mediji cenzurisani. Neki opozicioni političari su nestali bez traga, protesti su bili ugušeni.
Valerij Karbalevič, politički stručnjak i autor Lukašenkoove biografije, o pojavi autoritarne vladavine u Bjelorusiji kaže: „S jedne strane, Lukašenko je bio gladan vlasti i nije želio nikakva ograničenja. S druge, u društvu je postojala čežnja za redom u sovjetskom smislu.“
Na Zapadu se Lukašenko smatrao „posljednjim diktatorom Evrope“. Evropska unija je njemu i njegovoj eliti nametnula sankcije.
Približavanje Zapadu poslije 2014.
Međutim, ta vremena su prošla – najkasnije 2014, nakon što je Rusija u Ukrajini uradila to što je uradila. Lukašenko je u toj krizi ostao neutralan i stekao međunarodni ugled zahvaljujući pregovorima o istočnoj Ukrajini u bjeloruskom glavnom gradu Minsku.
Takođe, predsjednik je oslobodio i neke opozicione aktiviste, i tako otvorio put ka ukidanju sankcija EU, što se i desilo 2016. Ipak, zemlja nije postala demokratska. Prema specijalnom predstavniku UN u Bjelorusiji, ljudska prava se tamo i dalje redovno krše.
Ponovno približavanje Zapadu trebalo je da bude krunisano u februaru. Planirano je prvo učešće Lukašenka na Minhenskoj bezbjednosnoj konferenciji. Ali putovanje je neposredno pred sam događaj – otkazano. Vijest je uslijedila nakon jednog sastanka Lukašenka s ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom, što je dovelo do spekulacija o mogućoj povezanosti ta dva događaja.
Rastući pritisak iz Rusije
Lukašenko je od početka održavao bliske odnose s Rusijom. Sa Borisom Jeljcinom, Putinovim prethodnikom, 1997. je osnovao zajedničku rusko-bjelorusku državu, uniju koja je do sada postojala više na papiru. Bjelorusija je takođe bila osnivač Evroazijske ekonomske unije – inače, Putinov omiljeni projekat čiji je cilj reintegracija bivših sovjetskih republika.
Međutim, posljednjih mjeseci Lukašenko je trpio sve veći pritisak iz Moskve da se još više poveže. Tako je ruska ekonomska politika dovela do toga da Bjelorusija manje profitira od ruske nafte, od njene prerade i preprodaje na Zapad. Bilo je i spekulacija da Kremlj želi da oživi projekat rusko-bjeloruske države kako bi se Putinu omogućio reizbor. Poslije dva mandata, šef Kremlja više ne može da se kandiduje, a mandat mu ističe 2024. godine. Lukašenko se uplašio za svoju moć i – ako uopšte postoje – odbacio takve planove. Rusiju je kritikovao neobično oštro, ali je izbjegao direktne napade na Putina.
Najveći izazov za Lukašenka tek predstoji: njegov odlazak sa vlasti. Nedavno je najavio da će naredni predsjednički izbori biti održani kako je i planirano: 2020. godine. On bi mogao da se kandiduje.
Lukašenko je "talac" sistema koji je sam stvorio, piše Valerij Karbalevič, autor Lukašenkove biografije. „Lukašenko nema izbora osim da pokuša da ostane na vlasti do kraja života“, rekao je Karbalevič. Njegov odlazak bi doveo do promjene režima, a nasljednika je teško zamisliti.
Bonus video:
