Milioni sezonskih radnika širom Evrope beru veći dio jeftinih proizvoda koji su dostupni u supermarketima. Međunarodni istraživački projekat otkriva da su mnogi od njih suočeni sa užasnim uslovima, piše njemački nedjeljnik “Špigl”.
Kada je George Mitače početkom aprila čuo za posao u Njemačkoj, nije mogao da vjeruje kako mu se posrećilo. Poznanik iz susjednog sela je tražio ljude za berbu jagoda u toj zemlji. Taj posrednik je rekao Mitačeu da će dobiti pet do šest hiljada eura za tri mjeseca rada na farmi blizu Bona i da će biti pokriveni troškovi puta, smještaja i hrane.
“Špigl” piše da Mitače (28) živi sa trudnom suprugom i ćerkom u selu Bakani na istoku Rumunije, u veoma skromnim uslovima. Iskustvo u Njemačkoj opisuje kao užasno.
Kada se ukrcao na čarter let 24. aprila, i dalje je gajio velike nade. Želio je da od zarađenog napravi novu kuću.
Kada je stigao u Njemačku, kancelarka Angela Merkel je bila upravo pozvala zemljake da ostanu kod kuće zbog pandemije kovida-19 i da se sastaju sa što manje ljudi. Međutim, Mitačea i njegove komšije su zbunjivale bezbjednosne mjere.
“Nije bilo maski za nas i autobusi koji su nas dovozili na farmu bili su krcati”, priča za njemački list.
On i ostali Rumuni nijesu se žalili, čak ni na smještaj u straćari sklepanoj od iverice. Desetorica su boravila u jednoj sobi.
Iz Mitačeovog mjesta Bakani došla su jedanaestorica, uključujući muškarca koji im je organizovao posao. Mitače tvrdi da su im uzeli lične karte čim su stigli.
“Bili smo praktično zatočeni. Odjednom su nam rekli da moramo da otplatimo troškove leta i hrane,” kaže Rumun.
Posrednik im je bio obećao zaradu od sedam eura po satu. Mitače je tek kasnije saznao da minimalna zarada u Njemačkoj iznosi 9,35 eura. Međutim, to je svakako bilo nebitno jer su ih plaćali po učinku - tri eura za gajbu jagoda. “Za to nam je bilo potrebno najmanje 45 minuta”, rekao je. Često su radili deset sati dnevno.
Dvije nedjelje nakon dolaska, Rumuni su htjeli da znaju koliko su zaradili. Rečeno im je da nisu otplatili ni avionske karte. Posrednik im je objasnio da mogu da idu ako im se ne sviđa. “Nakon tri nedjelje, pitali smo njemačkog šefa za obećane ugovore o radu. Naljutio se i vikao nam da odmah napustimo farmu”, rekao je Mitače. To je bilo 13. maja. “Morali smo nešto da potpišemo, a onda smo izbačeni na ulicu.”
Katalina Guja, koja radi za jedan savjetodavni centar njemačkog sindikata DGB u Diseldorfu, upoznata je sa tim slučajem. I ona je porijeklom iz Rumunije i sastala se sa grupom zemljaka u Leverkuzenu. Oni su do tada već bili četiri dana na ulici. Mitače kaže da nisu skoro ništa jeli, imali su samo rumunski novac i nisu mogli da kupe ništa. “Bojali smo se da će nas uhapsiti ako budemo prosili”. Spavali su na željezničkim stanicama u Remegenu i Bonu.
“To nije jedini slučaj u kojem su radnici prevareni za plate, ali je ovaj posebno drzak”, kazala je Guja.
Nevidljiva armija
Njemački nedjeljnik piše da je Mitače dio nevidljive armije migrantskih radnika koja se raspoređuje širom Evrope da bere špargle, jagode, šljive i breskve.
Njihove male zarade osiguravaju da cijene voća i povrća u evropskim supermarketima ostanu niske. Prema podacima sindikata, ima ih otprilike deset miliona, ne računajući ilegalne radnike. U normalnim godinama, samo 24.000 njemačkih preduzeća zaposli oko 300 hiljada sezonskih radnika, piše “Špigl”.
Sa istraživačkom mrežom “Lajthaus” i novinarima iz “Mediaparta” i “Juronjuza”, “Špigl” je u Francuskoj, Holandiji, Njemačkoj, Italiji, Španiji i Grčkoj provjeravao uslove u kojima rade migranti sezonci. Na osnovu desetina razgovora sa radnicima i preduzetnicima, sindikalcima i političarima, te uvida u ugovore o radu i interna dokumenta kompanija, i tajno napravljenih fotografija i snimaka, otkrili su šablon sistematske eksploatacije u srcu Evrope. Iako kompanije dobijaju velike subvencije od Evropske unije, poljoprivedni radnici koji rizikuju život u krizi kovida-19, na prevaru ostaju bez zarada, ističe “Špigl”.
Među njima su radnici poput Mitčea. i Ahmeda Farluija, koji bere voće kao jeftini radnik u Španiji. I Nikolaea Bahana, Rumuna koji je pošao u njemački grad Bad Krocingen da spasi ovogodišnju žetvu špargli. Radio je za kompaniju koja se ponosi time što ispunjava sve uslove. Bahan je živio u oronulom kontejneru i zarazio se kovidom-19. Umro je krajem aprila.
U reportaži se navodi da su ljudi poput Bahana, Farluija i Mitačea skriveni od svijeta, njihove barake ili kontejneri za stanovanje su uglavnom smješteni izvan gradova i okruženi živicom ili bodljikavom žicom - jer bi trebalo da ostanu nevidljivi.
Koronavirus je, međutim, bacio svjetlo na bijedne uslove migrantskih radnika koji rizikuju da se zaraze u skučenom smještaju - i na nedostatak interesovanja političara za njihovu situaciju.
Njemački nedjeljnik piše da je prošle godine osnovana Evropska uprava ra rad i da sada postoji institucija zadužena da obezbijedi “poštenu mobilnost” sezonskih radnika i da “ohrabruje” inspekcije kompanija. Međutim, to još nije donijelo neko značajnije poboljšanje.
“To je dijelom i zbog činjenice da najmoćniji evropski instrument za poljoprivrednu politiku na uzima u obzir standarde ljudskog blagostanja. Uslovi rada ne utiču na to kome idu milijarde subvencija”, dodaje “Špigl”.
U direktivama EU ni riječi o zaštiti sezonaca
Na Zajedničku poljoprivrednu politiku (CAP) EU otpada 38 odsto ukupnog budžeta EU, tj. 58 milijardi eura godišnje, piše list. Veliki dio te sume ide poljoprivednicima i proizvođačima hrane, i uglavnom za zemlju i premije, te za direktne uplate.
“I dalje važi da, ako imate puno zemlje, dobijate puno novca. Zato najveću korist imaju najveći poduhvati, a ne oni koji pošteno isplaćuju zarade i stoga imaju veće troškove.”
U CAP direktivama nema ni riječi o zaštiti sezonskih radnika niti o tome kako spriječiti ilegalno zapošljavanje ili moderno ropstvo. “Životinje imaju bolji lobi od migrantskih radnika”, kaže Arnd Špan iz Evropske federacije sindikata poljoprivrede, prehrane i turizma (EFFAT).
Prema pisanju “Špigla”, kancelarija EFFAT-a u Briselu ima jedva desetak zaposlenih. Svoju ulogu vidi u suprotstavljanju lobiju farmera, koji je do sada sprečavao da socijalni kriterijumi igraju ulogu u CAP-u. Udruženje njemačkih farmera i Hrišćansko-demokratskii savez desnog centra odavno tvrde da poljoprivredna politika nije socijalna politika. Špan ističe da Njemačka nije čak ni ratifikovala Konvenciju 184 Međunarodne organizacije rada o bezbjednosti u poljoprivredi. Njemačko ministarstvo poljoprivrede je saopštilo da konvencija nije ratifikovana jer su traženi standardi dijelom već regulisani njemački zakonom.
“Odavno se tvrdi da uslovi poput onih u južnoj Evropi nisu mogući u Njemačkoj, koja je poznata po propisima o zaštiti na radu,” piše “Špigl”.
Rumuni “nemotivisani”
Vlasnik Danijel Šafer se hvali uslovima na svom gazdinstvu u brdima Rajne-Palatinat na zapadu Njemačke, gdje je radio Mitače. Ona je dio jednog od najvećih udruženja proizvođača u Njemačkoj, Landgard, sa više od tri hiljade članova i prihodom od oko dvije milijarde eura. Samo 2019, udruženje je dobilo više od šest miliona eura marketinške pomoći EU, od čega i Šaferova farma ima koristi.
On odbacuje optužbe protiv farme, tvrdeći da se sve radi korektno, da se pravila higijene striktno poštuju, a farma obezbjeđuje nekoliko obroka dnevno. Lične karte se vraćaju nakon dva dana najkasnije, i svi su dobili ugovor o zaposlenju i bili bi im nadoknađeni troškovi puta da su ga ispunili, kazao je vlasnik.
Sa farme su rekli i da su radnici mogli da zarade i više nego što im po zakonu pripada, te da grupa povezana sa Georgeom Mitačeom nije bila motivisana. Tvrde i da vlasti nadziru uslove smještaja i da nije bilo pritužbi.
Odgovor vlasti u Arvajleru, međutim, pokazuje drugačiju sliku - a i to da su kontrolori bili popustljivi. Inspekcija je početkom aprila otkrila da se ne poštuju mjere zaštite od kovida-19. Uočene su i još neke nepravilnosti u vezi sa smještajem, ali je Šaferu omogućeno da nesmetano radi.
On tvrdi da su Rumuni pošli dobrovoljno, što Guja iz sindikata osporava, jer teško da bi izabrali da ostanu na ulici bez ičega. Organizacije poput DGB su uspostavile kontakt-punktove za radnike migrante i sve više sličnih slučajeva izlazi na vidjelo. Ponavljaju se primjer gdje nisu sporni samo uslovi smještaja na firmama koje postaju žarišta kovida-19, nego se i zarade uskraćuju i proizvoljno smanjuju zbog, na primjer, pristupa Internetu.
Rasprostranjeni problem
Slični sumnjivi uslovi rada doveli su do protesta 150 radnika na farmi špargli u Bornhajmu blizu Bona u maju. Naređeno im je da tamo rade iako je farma proglasila bankrot u maju. Tužilaštvo istražuje firmu zbog utaje poreza i prevare sa socijalnim osiguranjem. Vlasnici su navodno potrošili milione na kupovinu ekskluzivnih automobila.
Njemački časopis ističe da ni proizvođači organske hrane ništa bolje ne tretiraju sezonske radnike, što je pokazala španska kompanija Berinest, jedan od najvećih izvoznika organskog bobičastog voća u Evropi. U Uelvi, na jugozapadu Španije, ova kompanija uzgaja borovnice, maline i jagode, koje prodaje pod robnom markom “bionest”.
“Špigl” opisuje Uelvu kao voćnjak kontinenta - trećina svih evropskih jagoda se tu proizvede prije nego što se utovare u kamione i pošalju sjeverno. Španci to voće zovu “el oro roho”, crveno zlato.
Posao Berinesta nije trpio tokom pandemije. Dok je ogromna većina Španaca nedjeljama jedva smjela da izađe iz kuće, berači su nastavili da prolivaju znoj na poljima. Jagode su se morale ubrati prije nego što istrunu pa su nevidljivi migranti odjednom postali radnici od suštinskog značaja.
Berinest je nedavno na svom sajtu objavio zahvalnost radnicima, uz tvrdnje da se čini sve da se oni zaštite i proizvodnja nastavi. U promotivnom spotu, konji galopiraju preko polja, a opušteni radnici šetaju preko livade. Tvrdi se da se radnicima i njihovim porodicama nudi svijetla budućnost.
Međutim, Ahmed Farlui kaže da je sve to laž. Ovaj 42-godišnjak je godinama radio na poljima Uelve. On ne želi da kaže pravo ime iz straha od odmazde farmera. On je jedan od četiri berača koje je “Špigl” intervjuisao o radu za Berinest. Muškarci i žene su tamo radili za 42 eura, bruto, po danu, što je ispod minimalne zarade od 48,54 eura za sezonske radnike u Španiji. Kaže da su radili bez maski i sredstava za dezinfekciju i nisu čak mogli ni da peru ruke redovno. Malo ko od radnika se usudio da traži bolju zaštitu od zaraze jer je svima bilo jasno da bi dobili otkaz.
“Uzeli su nam dostojanstvo”, rekao je jedan španski radnik. “Osjećam se kao rob”, dodao je Farlui.
“Špigl” navodi da Berinest nije odgovorio na pitanja i da je šef kompanije Huan Soltero odbio zahtjev za telefonski razgovor.
Iako inspektori teoretski mogu da provjeravaju uslove na poljima u Uelvi, vlasti su suspendovale inspekcije na vrhuncu pandemije zbog prevelikog rizika od zaraze i sada telefonom provjeravaju da li se radi po propisima.
Sindikalac iz Andaluzije Hoze Antonio Brazo kaže da se u Uelvi dešava sistematska eksploatacija i da su radnici često prepušteni na milost kompanijama iako legalno borave u zemlji. On je rekao da su pod posebnim pritiskom žene poput Marokanke Nadije. Ona je dovedena u Uelvu neposredno prije pandemije, da bi pomogla na poljima, kao što je slučaj sa hiljadama njenih zemljaka svake godine. Ona živi u skučenoj kamp kućici sa još pet Marokanki.
Silovanja i nehuman odnos
Olivije de Šuter, specijalni izvjestilac UN za ekstremno siromaštvo i ljudska prava, rekao je nakon posjete u februaru da su uslovi u naseljima na periferiji polja Uelve “među najgorima koje je vidio bilo gdje u svijetu”. Dodao je da to što vlasti ne primjenjuju zakone ne može da opravda zanemarivanje osnovnih prava radnika.
Žene koje rade na farmama više puta su posljednjih godina prijavile silovanja i nehumani odnos. Iako se Nadiji ništa poput toga nije desilo, nju je strah od šefa i tražila je da joj se ne objavi prezime.
Sezona jagoda je odavno završena i želi da se vrati kući, ali je Španija zatvorila granice zbog pandemije. Kaže da će otići čim se ponovo otvore. “Nikad se neću vratiti”, rekla je za “Špigl”.
Georgeu Mitačeu u njegovim komšijama iz Bakanija je bilo potrebno skoro nedjelju dana da se vrate kući sa Šaferove farme. Policajka na željezničkoj stanici u Remagenu, gdje su spavali dva dana, dala im je jabuke i kupila im kartu za Bon. Tamo im je pomogao jedan rumunski sveštenik, kao i Vasile Stoika, predsjednik opštine Bakani.
Stoika je rekao da je, kada je na Fejsbuku vidio fotografije ljudi iz njegovog mjesta kako se sa prtljagom vuku niz njemačke puteve, organizovao je kombije da ih vrate kući.
“Špigl” piše da je i Brisel konačno počeo da uviđa kako je trenutno opasan život za migrantske radnike i da je grupa članova Evropskog parlamenta nedavno sastavila rezoluciju kojom se traži da agrarna politika konačno uzme u obzir njihova prava.
To, međutim, nije prva rezolucija te vrste i u prošlosti, bijes zbog tog sistema eksploatacije nikad nije trajao dugo, ističe njemački list. Ipak, kako dodaje, parlamentarci se nadaju da će kriza oko kovida-19 pomoći da zažive fer radni uslovi i intenzivnije inspekcije, što bi ponudilo tračak nade za milione sezonskih radnika.
Bonus video:
