U neobično odlučnom odgovoru, lideri Evropske unije su na samitu u Briselu u ponedjeljak otvorili put za ciljane ekonomske sankcije protiv Bjelorusije, što je korak koji su do sada oklijevali da naprave.
EU i SAD su uvele sankcije Bjelorusiji zbog obračuna predsjednika Aleksandra Lukašenka sa prodemokratskim demonstrantima nakon spornih izbora proše godine. Međutim, zbog njegove odluke da presretne avion u bjeloruskom vazdušnom prostoru i uhapsi 26-godišnjeg novinara, zaprijećeno joj je ozbiljnijom akcijom.
“Fajnenšl tajms” (FT) ocjenjuje da je Lukašenkov čin bio test na kojem EU sebi nije mogla priuštiti da padne i da ga je takođe bilo lako položiti.
“Niska očekivanja puno govore”, kazala je Roza Balfour, direktorka centra Karnegi Evropa.
FT navodi da bi proces uvođenja sankcija lako mogao zaglaviti. Blok mora razraditi taktiku kako da cilja zvaničnike, biznismene, državna tijela i kompanije povezane sa režimom, a da istovremeno svede na minimum uticaj na obične Bjeloruse.
Sankcije takođe moraju dobiti jednoglasnu podršku ministara spoljnih poslova EU. Kipar je prošle godine tri mjeseca blokirao sankcije Bjelorusiji kako bi podstakao EU da usvoji oštriji stav prema Turskoj. Potencijalna prepreka je i Mađarska.
Britanski dnevnik ocjenjuje da za spoljnu politiku EU veći problem predstavlja Rusija, gdje blok nema strategiju za unapređenje svojih interesa.
Francuski predsjednik Emanuel Makron nije uspio da pridobije druge države za svoju ideju o novom dijalogu sa Kremljom. Poljska, baltičke države i Švedska vide Rusiju kao egzistencijalnu prijetnju, a druge kao komercijalnu i geopolitičku priliku.
“EU mora da pomiri te dvije percepcije,” kaže Roza Balfour.
Lukašenko je juče rekao da je novinar i opozicioni aktivista Roman Protasevič, koji je izvučen iz aviona koji je prinudno sletio u Minsk, planirao pobunu. Bjeloruski lider je takođe optužio Zapad da vodi hibridni rat protiv njega.
U prvim javnim komentarima otkad je bjeloruski vojni avion u nedjelju presreo let “Rajanera” između članica EU Grčke i Litvanije, Lukašenko nije nagovijestio povlačenje iz sukoba sa državama koje ga optužuju za “državni terorizam”.
“Kao što smo predviđali, naši zlonamjernici izvan zemlje i u njoj, promijenili su metode napada na državu”, rekao je Lukašenko u obraćanju parlamentu.
“Prešli su mnoge crvene linije i odbacili zdrav razum i moral”, rekao je Lukašenko o “hibridnom ratu”, ne navodeći nikakve detalje.
Očekuje sa novi talas sankcija i restriktivnih mjera za bjelorusku avioindustriju, prekid direktnih linija sa većim dijelom Evrope, povećanje zavisnost te zemlje od Rusije, ali je Moskva oprezna.
Zvaničnici Kremlja su pružili samo prigušenu podršku povodom incidenta sa presretanjem aviona.
“Kremlj neće kritikovati ono što je Bjelorusija uradila, ali neće ni bezrezervno podržati jer ne želi da trpi posljedice”, izjavio je za “Gardijan” Mark Galeoti, ekspert za Rusiju i pitanja međunarodne bezbjednosti.
“Gardijan” ocjenjuje da će Minsk i Moskva pažljivo pratiti hoće li EU ostvariti prijetnju sankcijama kako bi procijenili spremnost bloka da kazni autoritarne države koje ne prezaju od toga da po Evropi kažnjavaju svoje disidente.
“Pitanje će biti: je li to to?” kaže Galeoti. “Oni će, kao i svi mi, čekati da vide hoće li sankcije preći u novu fazu. Ako je to sve sa čime se moraju suočiti, računam da će vjerovati da su se izvukli”.
Ostaje otvoreno pitanje kolika je bila uloga Rusije u prizemljivanju aviona u kojem su se nalazili Protasevič i njegova partnerka, Ruskinja Sofija Sapega. Zapadni zvaničnici su kazali da bi Rusiju trebalo kazniti ako je učestovala u operaciji.
U govoru u parlamentu, Lukašenko nije naveo detalje o “krvavoj pobuni” za čije planiranje optužuje Protaseviča.
Protasevič, čije su objave na društvenim mrežama iz egzila bile jedan od malobrojnih preostalih nezavisnih izvora vijesti o Bjelorusiji, prikazan je u ponedjeljak na državnoj TV kako priznaje organizovanje demonstracija.
Međutim, bjeloruska opozicija je odbacila to priznanje, rekavši da snimak dokazuje da je Protasevič mučen, što je ponovila i njegova majka Natalija.
“Molim međunarodnu zajednicu... molim svijet, ustanite i pomognite, puno vas molim jer će ga ubiti”, izjavila je za poljski javni servis TVN.
Evropski vazduhoplovni regulator pozvao je juče sve aviokompanije da izbjegavaju bjeloruski vazdušni prostor iz bezbjednosnih razloga, navodeći da je prinudno preusmjeravanje aviona “Rajanera” dovelo u pitanje sposobnost te zemlje da obezbijedi bezbjedno letjenje.
Zapadne vlade su pozvale svoje aviokompanije da preusmjeravaju letove kako bi izbjegle bjeloruski vazdušni prostor i objavile planove da zabrane ulazak bjeloruskih aviona. EU je saopštila da radi i na drugim sankcijama.
Agencija “S&P Global” nagovijestila je mogućnost smanjenja kreditnog rejtinga Bjelorusije ako zapadne vlade uvedu strože ekonomske sankcije.
Lukašenko je poručio da će žestoko odgovoriti na bilo kakve kaznene mjere. Njegov premijer je rekao da bi ta država mogla zabraniti uvoz nekih proizvoda i ograničiti tranzit. On u jučerašnjem govoru rekao da ulični protesti više nisu mogući u Bjelorusiji. Većina poznatih opozicionara sada je u zatvoru ili u egzilu.
Visoki savjetnik opozicione liderke Svetlane Tihanovskaje rekao je u jednom intervjuu da Evropa mora preduzeti dodatne korake ka priznavanju opozicije u egzilu.
“To više nije domaće pitanje, to je pitanje bezbjednosti Evrope”, rekao je Franak Vjačorka. “Ako Lukašenko ne bude sada zaustavljen, on će obarati avione”.
Protesti protiv Lukašenka su izgubili zamah nakon što su hiljade demonstranata uhapšene u policijskom obračunu.
Tihanovskaja je rekla da opozicija planira novu fazu aktivnih protesta, prenio je Rojters.
“Nema se šta više čekati - moramo zaustaviti teror jednom zasvagda”, poručila je.
Bonus video:
