Desničarski populistički talas u istočnoj Evropi, podstaknut iznenadnom pobjedom Donalda Trampa na izborima 2016, nije se srušio nakon njegovog poraza prošlog novembra, ali je suočen sa ozbiljnom preprekom - njegovi lideri nisu naročito popularni.
Nakon pobjede na izborima pošto su ustali protiv uveliko omraženih elita, desničarski populisti bivšeg istočnoevropskog komunističkog bloka, takođe gube podršku, uglavnom zbog odgovora na zdravstvenu krizu izazvanu pandemijom koronavirusa.
Oni su takođe pod pritiskom usljed sve većeg zamora njihovom taktikom koja izaziva podjele, piše “Njujork tajms”.
Premijeru Mađarske Viktoru Orbanu suprotstavila se netipično ujedinjena opozicija.
Duboko konzervativna vlada Poljske je napravila iznenadan zaokret ulijevo u ekonomskoj politici kako bi pridobila podršku.
“A u Sloveniji, ultradesničarska vladajuća stranka premijera koji voli Trampa, doživljava katastrofalan pad u anketama”, kaže Endru Higins, šef biroa “Njujork tajmsa” za istočnu i centralnu Evropu.
Slovenački lider Janez Janša, samoproglašeni bič liberalnih ili, kako on kaže, komunističkih elita, možda je najugroženiji od nepopularnih populista tog reigona, ocjenjuje se u analizi.
Na krilima nacionalističkih obećanja da će zabraniti ulazak tražiocima azila sa Bliskog istoka i “osigrati opstanak slovenačke nacije,” Janšina Slovenačka demokratska stranka je osvojila najviše glasova na izborima 2018. Nova koaliciona vlada na čelu sa tom strankom prošle godine je imala 65 odsto podrške.
Ona je od tada potonula na 26 osto, a Janša je toliko nepopularan da su i saveznici počeli da napuštaju brod, piše američki list, podsjećajući da su na proteste protiv njega izašle desetine hiljada ljudi.
Janša je jedva preživio glasanje o povjerenju u parlamentu i nedavni pokušaj opozicionih poslanika i bivših članova stranke da ga opozovu.
Međutim, on je toliko oslabljen da “nema moć da učini ništa” osim da psuje protivnike na Tviteru, kazao je Žiga Turk, univerzitetski profesor i ministar u jednoj od prethodnih Janšinih vlada, koji je 2019. izašao iz vladajuće stranke.
Janša je pokušao da stavi medije pod kontrolu, kao što su uspjele nacionalističke vlade u Mađarskoj i Poljskoj, makar sa televizijom. Međutim, kako piše Higins, jedina TV stanica koja ga uporno podržava, “bombastična” Nova24TV koju finansira i Mađarska, ima tako malu gledanost da i ne figurira u rejtinzima gledanosti.
”Nova osovina zla”
Filozof Slavoj Žižek, kojeg “Njujork tajms” opisuje kao “jednog od malobrojnih Slovenaca koji je poznat izvan zemlje, zajedno sa Melanijom Tramp”, smatra da je prerano otpisati lidere poput Janše, Orbana i poljskog Jaroslava Kačinjskog, čije tri zemlje je opisao kao “novu osovinu zla”.
On kaže da nacionalistički populisti rijetko pobjeđuju u takmičenjima popularnosti. Njihova najveća prednost je, kako vjeruje, neorganizovanost njihovih protivnika koji su previše usredsređeni na “pretjerano moralisanje” i pitanja koja ne interesuju većinu birača, umjesto da se bave njihovim ekonomskim problemima.
“Nemoć ljevice je zastrašujuća”, kazao je Žižek.
Da je nacionalistički populizam i dalje snažan, pokazala je francuska ultradesničarka Marin Lepen.
Njena stranka je loše prošla na regionalnim izborima za vikend, ali ankete pokazuju da bi i dalje mogla biti snažan kandidat na predsjedničkim izborima sljedeće godine, navodi se u analizi.
Dodaje se da je ona to postigla ublažavanjem imidža vatrene populistkinje, odbacivanjem rasističkih ispada i veoma nepopularnog protivljenja Evropskoj uniji i euru.
Vjeruje se da najveća opasnost za Janšu i Orbana dolazi iz nagovještaja da se njihovi zavađeni oponenti konačno udružuju. Ako mađarske opozicione stranke ostanu zajedno, mogle bi pobijediti Orbanov vladajući Fides na izborima sljedeće godine, pokazuju ankete.
Janša je okupio lojalnu bazu od oko 25 odsto izbornog tijela, ali je bio još uspješniji u mobilisanju svojih oponenata, kaže za američki list Luka Lisjak Gabrijelčič, slovenački istoričar i razočarani bivši pristalica. “Njegova baza ga podržava, ali puno ljudi ga zaista mrzi”.
Među njima je i predsjednik parlamenta, Igor Zorčič, koji je nedavno napustio Janšinu koaliciju. “Ne želim da moja zemlja slijedi model Mađarske”, kaže Zorčič.
I pad Netanjahua zadao udarac
Gabrijelčič kaže da je napustio Janšinu partiju jer je postala “previše odvratna” i udaljila se od onoga što je smatrao zdravim odgovorom na ustajalu ortodoksiju lijevog centra, da bi na kraju postala utočište paranoika i nacionalističkih promotera mržnje.
On ocjenjuje da je širom regiona taj talas izgubio zamah. Higins navodi da su tome doprinijeli Trampov poraz i nedavno zbacivanje dugogodišnjeg izraelskog lidera Benjamina Netanjahua, “čijoj se ratobornoj taktici odavno dive nacionalistički lideri u Evropi, uprkos antisemitizmu kojim su zaraženi djelovi njihovih baza”.
Higins piše da Trampov predsjednički mandat nikad nije bio okidač za uspon populista, ali da bivši predsjednik SAD jeste pružio pokriće i samouvjerenost sličnomislećim političarima u Evropi, “opravdavajući njihove verbalne ispade i smještajući njihove borbe u malim, sebi okrenutim zemljama, u ono što je izgledalo kao neodoljivi globalni pokret”.
Apokaliptični populizam
Ivan Krastev, ekspert za istočnu i centralnu Evropu sa Instituta za humanističke nauke u Beču, sada vidi opasnost u tome što nekada “samouvjereni populizam” lidera kao što su Janša i Orban prerasta u opasniji “apokaliptični populizam” poput onoga koji je zahvatio djelove desnice u SAD.
Međutim, on dodaje da su američki politički potresi manje značajni za istočnu Evropu od pada Netanjahua u Izraelu, zemlji koju opisuje kao “pravi san evropskih nacionalista” - “etničku demokratiju” sa snažnom ekonomijom, sposobnom vojskom i kapacitetom da se odupre pritisku spolja. Krastev smatra da je negativna koalicija protiv Netanjahua duboko šokirala evropske desničarske populističke lidere jer je Izrael bio njihov model.
Žiga Turk smatra da liberali preuveličavaju prijetnju od evropskog naginjanja ka nacionalizmu, ali priznaje da je polarizacija veoma realna. “Mržnja je čak mnogo ekstremnija nego u SAD”.
Suočen sa mogućnošću poraza na izborima sljedeće godine, Orban se usredredio na oživljavanje svoje baze temama poput LGBTQ prava i migracije, kao što je učinila densničarska vladajuća stranka Prava i pravde u Poljskoj prošle godine tokom uspješne kampanje za predsjedničke izbore.
Poljaci promijenili taktiku
Higins ističe da je poljska stranka promijenila taktiku očigledno uvidjevši da joj je za dobijanje budućih izbora potrebno više od kulturnih i istorijskih pitanja koja izazivaju podjele.
U maju je usvojila mjere koje se tradicionalno povezuju sa ljevicom, kao što su veći porezi za bogate i niži nameti za siromašnije, te podrška građanima za kupovinu stanova. Ovo su preduzeli nakon što im je popularnost pala sa oko 55 odsto prošlog ljeta na malo iznad 30 procenata u maju, djelimično zbog pandemije, ali i zbog bijesa, posebno u velikim gradovima, zbog pooštravanja ionako strogih zakona o abortusu “Njujork tajms” navodi da je Janša, ipak, bez premca kada je u pitanju otuđivanje birača te da se ne trudi puno da dopre dalje od svojih najlojalnijih pristalica, “kvalifikujući kritičare kao komuniste i pobuđujući neprijateljstva koja datiraju iz Drugog svjetskog rata”.
Damir Črnčec, bivši šef Slovenčke obavještajne službe i nekad veliki podržavalac aktuelnog premijera, kaže da ga zbunjuje Janšina sklonost ka nepopularnosti.
“Kako možeš pobjeđivati u politici ako se stalno svađaš sa svima?” pita se Črnčec.
Bonus video:
