Nezavisna istraga povodom ubistva malteške istraživačke novinarke Dafne Karuane Galicije utvrdila je da država mora da snosi odgovornost pošto je stvorila “kulturu nakažnjivosti”.
Karuana Galicija, koja je razotkrivala korupciju u najvišim ešalonima vlasti, ubijena je u snažnoj eksploziji dok je automobilom odlazila od kuće 16. oktobra 2017.
Tužioci vjeruju da je organizator ubistva poznati biznismen Jorgen Fenek, koji je bio u bliskim vezama sa vladinim zvaničnicima. Fenek, koji čeka suđrenje zbog povezanosti sa ubistvom, poriče svaku odgovornost.
Javna istraga je pokrenuta na zahtjev novinarkine porodice krajem 2019, nekoliko nedjelja prije hapšenja tajkuna Feneka. To je podstaklo na ostavku njegovog navodnog poslovnog partnera Kita Šembrija, šefa kabineta bivšeg premijera Džozefa Muskata, koji se povukao u januaru 2020.
Zaključci istrage ne obavezuju vladu da preduzme bilo kakvu akciju, ali je opoziciona Nacionalistička stranka pozvala Muskata i aktuelnog premijera Roberta Abelu da snose odgovornost.
Sudije su pripisale indirektnu odgovornost Muskatu zbog okolnosti koje su dovele do ubistva, navodeći to što se nije obračunao sa Šembrijem i bivšim ministrom energetike Konradom Micijem zbog njihovih tajnih kompanija, koje su otkrivene u Panamskim papirima, te njihovim navodnim vezama sa Fenekovom ofšor firmom “17 Black”.
Trojica osumnjičenih za postavljanje bombe uhapšeni su u decembru 2017. Jedan je priznao krivicu u okviru nagodbe i služi 15-godišnju kaznu zatvora. Druga dvojica čekaju suđenje. Samozvani posrednik je postao svjedok saradnik i pomilovan je.
Istraga, koju je vodio jedan aktuelni i dvojica penzionisanih sudija, utvrdila je da su najviši ešaloni u tadašnjoj vladi stvorili kulturu nekažnjivosti.
Izdvojen je Muskat zato je omogućio takvu atmosferu i njegov čitav kabinet se smatra odgovornim zbog nedjelovanja koje je dovelo do ubistva, prenijeli su juče malteški mediji.
“Pipci atmosfere nekažnjivosti, koju su stvorili najviši ešaloni vlade, potom su se proširili na druge institucije, poput policije i regulatornih tijela, što je dovelo do kolapsa vladavine prava,” navedeno je u izvještaju sudija koji je objavio premijer Abela.
Istaknuto je da država nije prepoznala stvarne i neposredne rizike po život Karuane Galicije i nije preduzela razumne korake da ih izbjegne.
Muskat nikad nije optužen za bilo kakvu nezakonitu radnju. Mediji su kasnije otkrili i bliske veze između Feneka, ministara i visokih policijskih zvaničnika.
Sudije su pozvale na hitnu akciju kako bi se obuzdale i regulisale veze između političara i velikih biznisa.
Abela je na Tviteru objavio da izvještaj zahtijeva “zrelu” i objektivnu analizu. “Moraju se izvući lekcije i nastaviti reforme sa čvrstom riješenošću,” rekao je premijer, ne elaborirajući.
U istrazi su, između ostalih, svjedočili policajci, zvaničnici vlade, članovi porodice Karuane Galicije i novinari.
Stvorena povoljna klima za ubistvo
Istraga nije našla dokaz da je vlada umiješana u ubistvo, ali je ona stvorila “povoljnu klimu” za bilo koga ko je želio da je eliminiše, da to učini sa minimalnim posljedicama.
U izvještaju na 437 strana se zaključuje da je bilo jasno da je ubistvo ili suštinski ili direktno povezano sa istraživačkim radom novinarke.
To je stvorilo situaciju u kojoj se osjećala potreba da se suzbije negativan uticaj njenog pisanja na vladu, kako se ne bi ugrozili planovi onih koji su nastojali da iskoriste veze sa najvišim zvaničnicima.
Direktni sukob između Karuane Galicije i vlade dostigao je vrhunac nakon objavljivanja Panamskih papira i okolnosti u vezi sa osnivanjem Fenekove kompanije “17 Black”.
Panel je saopštio da je bilo očigledno da je novinarka imala izuzetno osjetljive informacije koje su mogle uništiti planove velikih biznisa kao i stabilnost vlade.
”Jedina opozicija u zemlji”
U izvještaju se primjećuje da je taj sukob bio toliko snažan da je nedugo nakon izbora 2013, vlada počela da oslovljava Karuanu Galiciju kao “jedinu opoziciju u zemlji”, kako ju je opisivao Muskat.
Direktna konfrontacija između vlade i novinarke dodatno je pogoršana činjenicom da je njeno pisanje bilo vrlo precizno i služilo kao otvoreni izvor informacija, čak i za policiju, prenio je list “Times of Malta”.
Političari su na taj sukob reagovali stalnom kampanjom ličnih napada, mržnje, incidenata verbalnog zlostavljanja kao i vršenjem pritiska na njene finansije.
“Nikad ne može biti prihvatljivo za državna tijela da učestvuju ili promovišu takve radnje. Država ima obavezu da na sve moguće načine zaštiti život novinara, fundamentalna prava na slobodu govora, čak i kada novinari izražavaju oštre stavove o aktuelnoj vladi.”
“Očigledna” potreba da se zaštiti Karuana Galicija nije bila očigledna za policiju, bezbjednosne službe i druge vlasti, zaključile su sudije. One su oštro kritikovale “letargičnu neaktivnost” institucija zato što nisu istražile ozbiljne optužbe o kriminalnim radnjama, uključujući i od strane ljudi u vladi.
“Objašnjenje za to ne može biti samo nekompetenost ili ravnodušnost”.
Ubica se osjećao zaštićeno
Istražitelji su kazali da se nameće zaključak da je postojao orkestrirani plan za neutralisanje novinarskog rada Karuane Galicije.
“To je učinjeno prije svega sa bi se ograničila šteta za one na vlasti, kao i za one koji su nastojali da unaprijede projekte za ličnu korist,” piše u izvještaju.
Taj plan je mogao uspjeti samo zato što ga je organizovao kabinet premijera i on je doveo do “totalne izolacije” Karuane Galicije. Ta izolacija, u kombinaciji sa kulturom nekažnjivosti i neaktivnošću institucija, stvorila je atmosferu rizika za novinarku.
“Atmosferu u kojoj su oni koji su željeli i uspjeli da je eliminišu, pronašli savršenu priliku. Ko god je planirao i izveo ubistvo, uradio je to znajući da će biti zaštićen od strane onih koji su imali interes da ućutkaju novinarku.”
Činjenica da su umiješani u nedjela oslovljavali premijera i njegovog šefa kabineta sa “broj 1”, “stari”, “kralj” pokazuje kako su se ti ljudi osjećali zaštićeno zahvaljujući kulturi nekažnjivosti, piše u izvještaju.
Politički i ekonomski centar moći
Ističe se da je laburistička vlade zloupotrijebila pristup naklonjenosti biznisu na štetu vladavine prava. Istraga je pronašla dovoljno dokaza o bliskom odnosu određenih vladinih zvaničnika i velikih biznisa, posebno onih koji su zainteresovani za promovisanje obimnih projekata. Ta bliskost je bila odlučujući faktor zbog kojeg su se mnogi projekti našli pod lupom istraga glavnog revizora i sudija. Te istrage su utvrdile brojne nepravilnosti, a velike kompanije su iskoristile priliku da nastave sa projektima uz mininalni administrativni nadzor i mamipulišući najvišim zvaničnicima.
U istrazi se posebno ističe uloga Muskatove desne ruke Kita Šembrija, kao ključna za razumijevanje stvaranja intimnih veza između velikih biznisa i vlade.
Istražna komisija je saopštila da je ubijena novinarka kritički pisala o tim administrativnim propustima i o bliskosti između biznismena i vlade.
Te veze su, kako je navedeno, stvorile dva centra moći, politički i ekonomski. “Bilo je neizbježno da će, čim novinarka pokrene frontalni i vjerodostojni napad na ta dva centra moći, to dovesti do direktnog sukoba sa onima na vlasti koji su umiješani.”
Sudije su saopštile da su dokazi nedvosmisleno pokazali kako su neki ljudi na vlasti kao i biznismeni imali zajednički interes sa neutrališu uticaj pisanja ubijene novinarke.
Mediji su prošle godine objavili da u istrazi povodom likvidacije malteške novinarke, tragovi novca vode do Crne Gore, tj. projekta vjetroelektrane Možura između Bara i Ulcinja. Fenek je navodno preko svoje firme “17 Black” zaradio milione od projekta koji je malteška državna kompanija Enemalta kupila krajem 2015.
Karuana Galicija, koja je na svom blogu opisivala Crnu Goru kao “jednu od najkorumpiranijih svjetskih država”, prva je maltešku javnost upoznala sa projektom Možura, 12. novembra 2015, dan pošto je vijest objavljena u crnogorskim medijima.
Ona je tada kritikovala netransparetnost malteške vlade. Iako nije imala informaciju da je Fenek od projekta zaradio 4,6 miliona eura, ona je taj posao opisala kao “veoma sumnjivu nagodbu u veoma sumnjivoj državi”.
Policija da štiti novinare od zastrašivanja
Istražna komisija je pozvala na imenovanje policijske jedinice koja bi bila zadužena da štiti novinare od zastrašivanja.
Poziva se na razmatranje ustavnog amandmana koji bi prepoznao slobodno novinarstvo kao “stub demokratskog društva” i obavezu države da ga zaštiti, prenio je list “Malta today”.
Istraga je opisala “kampanju klevatanja i dehumanizacije” uperenu protiv Karuane Galicije kao “krivično djelo” samo po sebi i pozvala državu da zaštiti novinare od sličnih djela kao i od “nadzora koji je svojstven totalitarnim državama.”
“Repubblika”, grupa aktivista za zaštitu vladavinu prava, koja je održavala svakodnedvne proteste uoči Muskatove ostavke, za sinoć je zakazala demonstracije ispred zgrade vlade.
Ona je poručila da bi država trebalo da obešteti porodicu Karuane Galicije i da bi vlada trebalo da sprovede reformu koja će svakoj osobi koja je odgovorna za nedostatake navedene u istrazi, zabraniti da obavlja javnu funkciju.
Bonus video:
