Kad su se djeca u Litvaniji ove jeseni vratila u škole, neke od njih su bile obilježene novim naljepnicama - stotine su označene kao atomska skloništa. U Finskoj, odbrambene snage sastavljaju modularna vojna utvrđenja i vježbaju slijetanje aviona na auto-puteve.
Planeri od Baltika na sjeveru do Rumunije na jugu ispituju potencijalne rute vojnih pojačanja, planiraju da utvrde mostove i civilnim aerodromima dodaju funkcije vojnog transporta, kazalo je Rojtersu više od trideset vojnih i civilnih zvaničnika u osam evropskih država.
Nakon 25 godina borbe u sukobima u inostranstvu, NATO iznenada treba da pokaže neprijatelju da može da odgovori na prijetnju bilo gdje duž svoje granice, rekao je Rojtersu njen najviši vojni savjetnik. Alijansa nije spremna, rekao je.
”U mnogim, mnogim državama, ne samo na istočnom krilu, postoje nedostaci u infrastrukturi”, rekao je Rob Bauer, holandski admiral koji predsjedava Vojnim komitetom NATO-a.
Evropska unija je saopštila da je ruska invazija na Ukrajinu pojačala hitnost prilagođavanja evropske saobraćajne infrastrukture za dvostruku civilnu i vojnu upotrebu i ona ubrzava finansiranje projekata koji podržavaju vojnu mobilnost.
Brisel je izdvojio 1,6 milijardi eura za projekte vojne mobilnosti u bloku za period 2021-2027. i to je dio šireg budžeta od 33,7 milijardi eura, poznatog kao Instrument za povezivanje Evrope (Connecting Europe Facility), za podršku ključnim infrastrukturnim projektima. Projekat vojne mobilnosti koordinira Holandija.
Evropska komisija je bila predložila budžet od 6,5 milijardi eura, ali je on skresan u pregovorima. Bauer je rekao da je dostupna suma “skoro ništa”, a Raul Besems, najviši zvaničnik holandske vlade za vojnu mobilnost, kazao je da to nikako neće biti dovoljno.
Portparol Evropske komisije rekao je Rojtersu da će novi plan vojne mobilnosti predstavljen u novembru “pomoći evropskim oružanim snagama da bolje, brže i u dovoljnom obimu odgovore” na krize na spoljnim granicama EU.
”Napravili smo važan napredak posljednjih meseci, ali hajde da priznamo da uska grla i dalje postoje”, rekao je šef diplomatije EU Žozep Borel.
Geopolitička situacija u Evropi se drastično promijenila od kada se NATO proširio na istok nakon pada Gvozdene zavjese 1991. Tokom Hladnog rata, Njemačka je bila linija fronta - zemlja u kojoj će se voditi bitka između istoka i zapada.
Danas su scenariji komplikovaniji, kažu planeri. Teritorija NATO-a se dramatično povećala, što znači da postoji duža granica koju treba zaštititi, više prostora za potencijalne ruske napade, veća udaljenost za pokrivanje vojnih pojačanja i širi spektar potencijalnih napada, uključujući sajber napade na infrastrukturu.
Vojni planeri kažu da, iako je rat povećeo svijest, nedostatak finansija odražava veću zabrinutost: politički način razmišljanja Evrope, koji prema riječima Besemsa, zaostaje za realnošću totalnog rata na evropskom tlu, i koji ne prihvata hibridnu prirodu savremenog ratovanja.
”Primjenjuju se mirnodopski uslovi. I u tome je čitav problem”, rekao je za Rojters.
Ako bi sa Atlantika stigla teška pojačanja koja moraju da se brzo prebace na istok, prepeke bi, između ostalog, bile nedostatak željezničkog kapaciteta, putevi koji su preuski i strmi, nedovoljno informacija o putevima i mostovima, neusklađena širina kolosijeka i parališuća birokratija, rekao je Ben Hodžis, general-potpukovnik u penziji koji je bio komandant američke vojske u Evropi do 2017. godine i koji dugo vodi kampanju za bolju infrastrukturu.
”Nemamo dovoljno transportnih kapaciteta, niti infrastrukture koja omogućava brzo kretanje NATO snaga širom Evrope”, rekao je Hodžis. Na primjer, njemačka željeznica Dojče ban ima dovoljno vagona da istovremeno prebaci jednu i po oklopnu brigadu.
Jednu oklopnu brigadu čini oko 4.000 vojnika, 90 tenkova “abrams”, 15 samohodnih haubica “paladin” (155 mm), 150 borbenih vozila pješadije “bredli”, 500 vozila gusjeničara i 600 vozila na točkovima i druge opreme.
U vojnom smislu, planerima je potreban “višak” - više puteva da bi postojale alternative ako se neki uklone. Ali izgradnja puteva je odgovornost nacionalnih vlada, koje se suočavaju sa konkurentskim zahtjevima za skupe projekte.
Invazije Rusija na Ukrajinu “nas je podsjetila da je rat test volje i test logistike”, rekao je Hodžis.
Bunkeri u školama
Adomas Bužinskas, službenik lokalnih vlasti u Vilnjusu, rekao je da su u glavnom gradu Litvanije počeli da razmišljaju o potrebi za skloništima tek kad su vidjeli prizore ljudi koji se kriju od bombi u Ukrajini.
Viljnus je obnovio skloništa iz sovjetskog doba i ništa nije izgrađeno da ih zamijeni. “Niko o tome nije razmišljao. Sada je očigledno da to nije bilo pametno”, rekao je.
Podrum škole “Jeruzales” u Viljnusu, koji služi kao garderoba, takođe je jedna od 370 lokacija koje je grad označio kao skloništa. Zajedno bi mogli da prime do 210.000 ljudi, trećinu gradske populacije, rekao je Bužinskas.
Garderoba je predviđena kao sklonište za komšiluk, ali direktor Linas Vašarevičijus kaže da teško da će imati mjesta i za svih 700 učenika škole.
Brza izgradnja utvrđenja
Finska odavno usavršava svoju nezavisnu vojnu spremnost. Odvojila je početnih 145 miliona eura da počne da ograđuje kritične djelove granice sa Rusijom.
Da bi vježbala mogućnost još jednog pokušaja ruske invazije, ona gradi različite tipove utvrđenja širom zemlje koristeći vreće pijeska i modularne elemente od betona i drveta, koje su odbrambene snage dizajnirale da se brzo grade i premještaju.
Finska strahuje da bi joj se Rusija mogla osvetiti za prijavljivanje za članstvo u NATO-u slanjem masa migranata na granicu, kao što je Bjelorusija, kako ju je optužila EU, učinila 2021. godine, kada je Minsk podijelio bjeloruske vize na Bliskom istoku i hiljade migranata se zaglavilo na poljsko-Bjeloruskoj granici.
Finske vazduhoplovne snage, koje su prošlog decembra naručile novu flotu aviona “F-35” za 9,4 milijarde dolara, svake godine vježbaju slijetanje i polijetanje na desetak rezervnih putnih pista. Vazduhoplovstvo ima strategiju da ih rasporedi i sakrije širom zemlje u slučaju prijetnje, rekao je za Rojters pukovnik Vesa Mantila, komandant Vazduhoplovne akademije.
Slijetanja na auto-put mogu da funkcionišu u slabo naseljenoj Finskoj, ali u krizi, borbeni avioni koji slijeću na auto-puteve u drugim djelovima Evrope bi se takmičili sa drugim saobraćajem. Kada kriza počne, rekao je Hodžis, putevi su potrebni za teške kamione, gusjeničare koja prevoze municiju i gorivo i potencijalno milione ljudi koji idu u suprotnom smjeru.
Promjena vozova
Fizički transport tenkova, kamiona i vojnika za jačanje linije fronta dalje na istoku je izazov.
Jednog maglovitog oktobarskog jutra, voz češke vojske od 18 vagona, natovarenih tenkovima, kamionima i 730 ljudi, stajao je više od 18 sati na maloj seoskoj stanici Šestokaj u Litvaniji, pored granice sa Poljskom, na putu za vojnu vježbu.
Opremu i osoblje je trebalo prebaciti u drugi voz, jer je željezničke šine u baltičkim zemljama postavila Rusija i one su 8,5 cm šire od standardnog kolosijeka u većem dijelu kontinentalne Evrope.
Tenkovi i kamioni su prebačeni dizalicom, a desetak željezničara je duže od dva sata pričvršćivalo vozila za vagone.
Brza željeznička pruga RailBaltica od 5,8 milijardi eura, koju finansira Evropska unija, trebalo bi da poveže Varšavu sa baltičkim prijestonicama Viljnusom, Rigom i Talinom do 2030. Ali do sada je izdvojeno samo 1,2 milijarde eura.
Ruska vojska koristi prugu širokog kolosijeka u Ukrajini za snabdijevanje svojih trupa. To što ima isti kolosijek kao Rusija predstavlja bezbjednosnu zabrinutost za Baltik, rekao je u avgustu litvanski ministar spoljnih poslova Gabrijelijus Landsbergis.
“Eesti Raudtee”, državni operater željezničkih pruga u Estoniji, već je savjetovao vladu da ne rekonstruiše željeznički kolosijek jer bi ta promjena koštala 8,7 milijardi eura i izazvala velike poremećaje u željezničkom saobraćaju.
”Jedini način da se pređe na evropsku širinu kolosijeka bila bi izgradnja paralelnog željezničkog sistema pored postojećeg, koji bi potom trebalo ukloniti”, rekao je Kaido Cimerman, izvršni direktor kompanije.
Strateški koridor
Na mapi auto-puteva Evrope, zapadna zona ima veliku gustinu puteva. Na bivšoj granici između Zapadne i Istočne Njemačke, oni se svode na tri ili četiri, dok postoji samo jedan auto-put koji vodi do Baltika.
Ta veza između Baltika i ostatka Evrope je pojas od 100 km duž poljsko-litvanske granice poznat kao koridor Suvalki.
Ovo rijetko naseljeno područje, pokriveno poljoprivrednim zemljištem i niskim brdima, predstavlja strateško mjesto u slučaju rata.
Ako bi ga Rusija osvojila, baltičke države bi bile izolovane od ostatka NATO-a.
Suvalki jaz je “jedna od stvari koje ozbiljno posmatramo”, rekao je Bauer, šef Vojnog komiteta NATO-a. NATO planira da tamo brzo prebaci snage.
To će biti lakše sa investicijama koje su već u toku, uključujući proširenje Via Baltica - puta koji povezuje Varšavu i Talin - u auto-put sa četiri trake. Projekat koji će koštati više od milijardu eura, planiran je za 2035. godinu, ali najveći dio finansiranja još nije dogovoren.
Devet mjeseci nakon početka ruske invazije na Ukrajinu, mjesto gdje se spajaju granice Rusije, Litvanije i Poljske, je tiho i rijetko posjećuju čak i graničari, rekao je Mečislav Ceglarski, 66-godišnji penzioner iz poljskog sela Bolće.
”Nisam ni pomislio da bi neko mogao da pređe granicu i da se bori protiv nas”, rekao je.
Uprkos tome, Poljska je početkom novembra saopštila da će izgraditi novu ogradu od bodljikave žice na ruskoj granici iza kuće Ceglarskog, kako bi spriječila destabilizujući priliv migranata.
Čvorište Solidarnost
Ako Zapad ne mogne da zaustavi Rusiju u Ukrajini, Poljska vjeruje da bi ona bila sljedeća meta, pa naporno radi na poboljšanju infrastrukture. Baltičke veze biće dio projekta od 35 milijardi eura za poboljšanje vojne mobilnosti širom centralne Evrope, poznatog kao saobraćajno čvorište Solidarnost.
Marćin Horala, koji je u poljskoj vladi zadužen za nadzor izgradnje čvorišta, kaže da je to jedan od najvažnijih projekata koji su u toku u centralnoj i istočnoj Evropi za vojnu i civilnu upotrebu.
”Kada je riječ o sposobnosti da se prime trupe i vazdušne zalihe, čvorište Solidarnost je napredak”, rekao je Rojtersu. “To će biti mjesto gdje velike taktičke veze, velike količine municije, zaliha i logistike mogu vrlo brzo odnijeti u Poljsku.
Čvorište će imati novi aerodrom “Solidarnost” sa susjednom vojnom bazom i integrisanim željezničkim i drumskim sistemom koji će skratiti vrijeme transfera između Varšave i najvećih poljskih gradova na manje od dva i po sata. Ako sve bude po planu, investicija će biti završena 2028. godine.
U okviru tog programa, Poljska će do 2034. izgraditi 2.000 km željeznice, plus brze puteve i strukture uključujući mostove kako bi transportni sistem bio otporniji na napade.
Međutim, u izvještaju poljske Vrhovne kontrolne komore iz januara 2022. piše da bi loše planiranje moglo odgoditi djelove projekta do dvije i po godine. A glavna opozicija u Poljskoj, Građanska platforma, protivi se izgradnji čvorišta i obećava reviziju projekta ako pobijedi na izborima sljedeće godine.
Pasoška kontrola
Problem predstavlja i papirologija. U principu, u ratu se zanemaruju mirnodopski propisi, ali to je politička odluka. Današnji sukobi mogu biti hibridni i političari se možda neće složiti da na vrijeme uklone birokratiju.
U novembru, grupa francuskih tenkova koja je krenula kroz Njemačku ka Rumuniji nije dobila odobrenje jer je težina tenkova premašila propise o drumskom saobraćaju, rekao je portparol njemačke Teritorijalne komande.
Na vježbi u kojoj su učestvovale Mađarska, Rumunija i Bugarska, američke trupe su prebačene avionom u Bugarsku da vježbaju zauzimanje aerodroma. Organizatori su otkrili da bugarska vlada planira da pregleda pasoše padobranaca nakon što su se spustili.
Brigadni general Heni Bouman, koji predvodi projekat o vojnoj mobilnosti između EU, SAD, Kanade i Finske, rekao je da su birokratija i lokalni propisi glavna prepreka za brzo vojno raspoređivanje u Evropi.
”U svakoj državi vidite mnogo propisa. Ne možemo da prihvatimo svu... birokratiju. To je moja najveća briga”, rekao je Bouman.
Prema istoku je sve teže
Trenutno, svaka akcija brzog prebacivanja trupa na istok zaglaviće se na posljednjim kilometrima, na rumunskim putevima punim rupa.
Makadamski i zemljani putevi čine oko 28 odsto puteva, prema podacima Nacionalnog odbora za statistiku Rumunije. Auto-putevi čine samo 5,3 odsto rumunske putne mreže. Samo 11 odsto puteva ima četiri trake.
”Imate trupe, to je dobro, imate tešku opremu koju morate da transportujete, ali kojim putevima? rekla je Alina Inajeh, savjetnica predsjednika Njemačkog Maršalovog fonda u Bukureštu.
Sa populacijom od 19 miliona, deveta država u EU po površini imala je manje od 1.000 km auto-puta 2021. godine, u poređenju sa 13.192 km u Njemačkoj.
”Otkrili smo kroz vježbe tokom posljednjih nekoliko godina da što idete dalje na istok, to postaje teže jer infrastruktura nije tako otporna”, rekao je Hodžis.
On smatra da bi zemlje mogle biti podstaknute da investiraju u infrastrukturu sa vojnim potencijalom ako bi se to smatralo doprinosom njihovoj ukupnoj potrošnji na odbranu. To bi im pomoglo da ispune cilj koji su usaglasile članice NATO-a o vojnoj potrošnji od dva odsto BDP-a. Rumunija već ispunjava taj cilj.
”Mostove koji mogu da izdrže moderni tenk “abrams” ili “leopard” ili britanski “čelindžer” sa tolikom težinom - ima malo”, dodao je Hodžis.
U centralnom rumunskom okrugu Brašov, gdje je nova borbena grupa NATO-a na čelu sa francuskim trupama uspostavljena u vojnoj bazi Činku, pristup je otežan zbog mosta koji se raspada.
Most Voila, star skoro sedam decenija, ne može da izdrži ni lak saobraćaj, a kamoli tenkove i oklopna vozila. Sav saobraćaj je obustavljen, rekao je gradonačelnik Voile, a novi most će biti završen tek sljedeće godine.
Konvoj francuskih tenkova koji je u novembru bio pretežak za njemačke puteve, morao je da pronađe alternativnu rutu od željezničke stanice Voila do vojne baze, što je produžilo put za nekoliko sati, rekao je portparol ministarstva odbrane.
Ministarstvo je saopštilo da je svjesno da infrastruktura ometa mobilnost i da je svoje prioritete za ulaganja poslalo ministarstvu saobraćaja. Ove godine je prijavilo 11 projekata drumskog transporta sa dvostrukom vojno-civilnom upotrebom za finansiranje u okviru projekta Povezivanje Evrope.
Prevela i priredila: Angelina Šofranac
Bonus video:
