Borbeni avioni kao sto su F-16 ili MiG-29 mogu da promijene tok rata. Ukrajina želi da nabavi takve avione. Zašto su oni važni, kakve karakteristike imaju i kako je letjeti u nekom od njih?
U zaokretu, pilota za sjedište prikuje ogromna sila. Gubitak svijesti spriječavaju jedino vrhunska kondicija i specijalne nogavice koje potiskuju krv iz nogu. Rijetko je brzina leta ispod 900 kilometara na sat.
Ovako bivši pilot njemačkih vazdušnih snaga Joahim Vergin opisuje utiske sa leta borbenim avionom. "Ubrzanje zaustavlja dah", kaže on.
Možda se osjećaj može uporediti sa vožnjom rolerkosterom u zabavnom parku, ali to je samo uslovno poređenje, jer su sile koje djeluju na pilota dvostruko jače. Pored toga, u borbenim uslovima pilot mora da koristi niz oružanih sistema. Borba, izbjegavanje, odbrana. U krajnjem slučaju radi se o životu i smrti, često pri nadzvučnoj brzini.
Pogonski mehanizam pod visokim pritiskom
Trenutno je u toku debata da li da članice NATO -a isporuče Ukrajini američki višenamjenski avion lovac F -16 ili njegov ruski pandan MiG -29.
Prvi put su borbeni mlazni avioni upotrijebljeni krajem Drugog svjetskog rata. Mlazni pogon omogućava mnogo veće brzine od propelerskog koji je do tada preovladavao.
Takvi borbeni avioni mogu da napadaju ciljeve u vazduhu i na zemlji. Za napade na ciljeve na tlu koriste se rakete vazduh-zemlja ili obične bombe koje onda padaju prema ciljevima "po zakonima fizike", kaže Leonhard Huben, istoričar i saradnik Vojnoistorijskog muzeja Berlin-Gatov.
U konstrukciji borbenog aviona mora da se odjmeri da li taj avion mora prvenstveno da obara druge letjelice i da li su te letjelice slični avioni koji mogu da se brane? Ili se avion pravi prije svega za napade na ciljeve na zemlji
Takva strateška razmišljanja se ogledaju u tehnologiji koja se primijenjuje. Da li avion mora da bude lak i okretan za borbu sa drugim avionima ili mora da ima velike rezervoare da bi imao veći domet?
MiG -29 je kompromisno rješenje sa tadašnjom svrhom da štiti granice Varšavskog pakta od avijacije NATO. On je proizveden 1983. kao takozvani lovac-presretač. U stanju je da se brzo podigne u vazduh i dođe do cilja.
MiG -29 je ekstremno okretan u vazduhu zbog načina na koji je konstruisan. On čak može na kratko vrijeme da stoji uspravno na sopstvenom mlazu. U početku je uslijed malog rezervoara mogao da prevali male razdaljine, tako se uštjedelo na težini.
F -16: Multitalenat sa pokretne trake
Najveći dio modernih aviona kombinuju niz namjena. Vojni istoričar Huben kaže da je ekonomičnije da se proizvode višenamjenski borbeni avioni, pošto mogu da se prave u velikom broju na samo jednoj proizvodnoj liniji.
F -16 je takav avion. Proizveden je u Sjedinjenim Američkim Državama sedamdesetih godina kao ekonomičan borbeni avion namijenjen opremanju savezničkih nacija.
Na svijetu je F-16 najčešće proizvođen avion, koji je još uvijek u sastavu niza armija. Još uvijek se proizvodi u Sjedinjenim Državama i stalno se poboljšavaju njegove karakteristike.
"F -16 proizveden prije dvadeset godina je ravnopravan sa ruskim avionima koji su proizvedeni pre tri do pet godina", tvrdi Huben. On objašnjava da je Rusija devedesetih godina izgubila tehnologiju, a mnogo njenih talentovanih konstruktora se iselilo na zapad.
Više oružani sistem nego oružje
Pored tehnologije i konstrukcije, naoružanje aviona je odlučujuće. Bez njega je avion "ljuštura, kao vatrogasna kola bez pokretnih merdevina", kaže Robert Kluge, stručnjak za avione Njemačkog muzeja. On smatra da će uz borbene avione, Ukrajini biti isporučeno i moderno naoružanje.
Ukrajina bi mogla da iskoristi takve avione i obezbijedi svoj vazdušni prostor. Za razliku od protivvazdušnih raketa sistema Patriot, avioni su izuzetno mobilni, mogu da obezbijede veliku površinu obarajući krstareće rakete svojim raketama vazduh-vazduh.
Leonard Huben smatra da nije vjerovatno da će doći do vazdušnih obračuna ruskih i ukrajinskih pilota kao u holivudskim filmovima i objašnjava da današnji borbeni avioni ispaljuju rakete koje su izvan vidokruga protivnika.
Isto kao i kod tenkova, važi pravilo: ko prvi otvori vatru i pogodi – pobijedio je. Moderne rakete tipa vazduh-vazduh se na neki način prikradaju cilju i tek u njegovoj blizini aktiviraju radar. Tada je obično prekasno za drugi avion da je izbjegne. Ratna stvarnost nije ni nalik na film s divljim akrobacijama i paljbom iz mitraljeza.
Obuka pilota traje godinama
Ipak, piloti moraju da savladaju i vještinu borbe izbliza, za slučaj da su ispaljene sve rakete. Tako obuka za pilota njemačkog Jurofajtera košta pet miliona eura po pilotu i traje od pet do šest godina. Piloti moraju da budu u stanju da obavljaju niz zadataka istovremeno i to u ekstremnim uslovima.
Bivši pilot Joahim Vergin se sjeća da je na njegovom prvom samostalnom letu otkazao jedan motor. Mada se uplašio, tačno je znao, "na osnovu drila i obuke", šta treba da radi.
Svaki pilot savlada veštinu letjenja samo na jednom tipu borbenog aviona, dodatna obuka za prelazak na drugi tip bila bi previše opsežna. Vergin je morao da se prebaci sa Fantoma na Tornado, a dodatna obuka je trajala sedam mjeseci.
Stručnjaci smatraju da je to najveći izazov za ukrajinske pilote. Sva uputstva i komande u avionima Sjevernoatlanskog pakta su na engleskom. To nije jednostavno za one koji čitaju samo na ćirilici. Sve oznake udaljenosti ili visine su u stopama i miljama. Sovjetski piloti su obučavani u metričkom sistemu.
Borbeni avion kao mit
Ovakvi avioni su u ratu više od zbira svojih tehničkih karakteristika. Robert Kluge opisuje avion kao "mit", jer se, za razliku od čovjeka, kreću i u trećoj dimenziji.
Avion može da se posmatra i kao simbol, koji podiže moral sopstvenim jedinicama. Osim toga, on je važna šahovska figura u ratnoj strategiji. Ponekad i posjedovanje ovakvih aviona može dovesti do toga da neprijatelj odustane od svojih namjera.
Bonus video:
