Ukrajinska obavještajna služba tražila je prošle jeseni potvrdu da su oficiri ruske Savezne bezbjednosne službe (FSB), koji su nadzirali okupaciju Hersona, odsjeli u jednom malom hotelu u zabačenoj ulici u ovom južnom lučkom gradu.
Taj zadatak je povjeren Dolaru: što je kodno ime civila koji je tajno prosljeđivao koordinate i informacije o neprijateljskim operacijama u Hersonu i okolnoj oblasti, kazao je taj operativac.
Agencija Rojters je sprovela opsežne intervjue sa Dolarom i još dvojicom pripadnika podzemne partizanske mreže u Hersonu, nakon što je grad osvojen početkom novembra.
Njihove priče pružaju rijedak uvid u način na koji se informacije i saboterske akcije koordiniraju sa ukrajinskim obavještajnim službama iza neprijateljskih linija. Takve operacije se i sprovode u drugim djelovima Ukrajine.
Mada Rojters nije mogao da iz nezavisnih izvora potvrdi vjerodostojnost konkretnih događaja koje su opisali sagovornici, dvojica američkih zvaničnika su kazali za agenciju da su takve operacije koje sprovode tajni obavještajni operativci, bivši vojnici i amateri doprinijele bržem povlačenju ruskih trupa iz Hersona - što je bio jedan od najvećih udaraca za Kremlj u ratu koji će 24. februara imati prvu godišnjicu.
Dolar, koji je iz bezbjednosnih razloga odbio da se predstavi punim imenom, ispričao je kako se vozio pored hotela Ninel - Lenjin unatraške - sa suprugom, koja je takođe dio mreže operativaca i koja koristi ime Kosatka, što na ukrajinskom znači kit ubica.
Pošto su ispred hotela redovno viđali naoružane operativce par je bio uvjeren da su oficiri FSB smješteni unutra. Dolar je kazao da je porukom prenio svoja zapažanja njegovoj kontakt osobi u Ukrajinskoj bezbjednosnoj službi (SBU).
Ukrajinska SBU i ruska FSB nijesu odgovarale na zahtjeve Rojtersa za komentar o Dolarovoj priči ili o drugim operacijama ukrajinskih partizana. Ministarstvo odbrane takođe nije odgovaralo na upite za komentar, navodi Rojters.
Prije svitanja 5. oktobra, velika eksplozija odjeknula je u hotelu, objavili su ukrajinski mediji i naveo je regionalni poslanik Serhi Hlan, koji je na Fejsbuku napisao da su dvojica oficira FSB i sedmorica ruskih vojnih oficira poginuli.
”Primio sam SMS poruku koja je glasila, “Pogledaj kakva je situacija sa hotelom Ninel”, prisjeća se Dolar. “Otišao sam tamo i izvijestio: Više nema hotela Ninel”.
Rojters nije mogao da potvrdi sadržaj SMS poruke. Dolar i drugi partizani tvrde da redovno brišu prepisku i objave na društvenim mrežama iz bezbjednosnih razloga.
Dolar i Kosatka su dobili odlikovanja od tadašnjeg ukrajinskog ministra odbrane Oleksija Reznikova sa izrazima zahvalnosti zbog “saradnje sa oružanim snagama”, vidi se na fotografiji datiranoj na 1. decembar, u koju je Rojters imao uvid.
Marta i Koliju, druga dva člana njihove četvoročlane ćelije, takođe je odlikovao Reznikov, kazao je Dolar.
Na pitanje o operacijama otpora na okupiranoj teritoriji, jedan zvaničnik iz ukrajinskog Glavnog obavještajnog direktorata (GUR) kazao je da “lokalno stanovništvo pruža podršku”, odbijajući da navede više detalja o konkretnim aktivnostima.
Operacije čija su meta ruski bezbjednosni kadar i čiji je cilj remećenje njihovih planova odvijaju se širom istočne i južne Ukrajine koja je pod kontrolom Rusije i njenih saveznika, kazalo je za britansku agenciju nekoliko ukrajinskih i ruskih zvaničnika, kao i niz pripadnika partizanskih ćelija u Hersonu.
Institut za ratne studije takođe tvrdi da se ukrajinsko partizansko ratovanje vodi u Melitopolju, Tokmaku i Mariupolju na jugu i u Donjecku i Svatove na istoku.
Serhij Gajdai, guverner u egzilu istočne Lugansk pokrajine koja je pod ruskom kontrolom od prošlog juna, kazao je da tamošnji partizani sprovode saboterske operacije i napade na osumnjičene ruske saradnike.
On je u intervjuu 23. januara kazao da su partizani zaslužni za nedavni napad na željeznicu koju je ruska vojska koristila kako bi transportovala vojnike i opremu. Odbio je da navede više detalja iz bezbjednosnih razloga, a Rojters nije mogao da iz nezavisnih izvora potvrdi umiješanost partizana u napade.
Zarobljeni partizani
Rizikujući hapšenje, ispitivanje, mučenje i smrt, partizani u Hersonu istakli su ukrajinske plavo-žute boje na drveću i slali ruske pozicije na Google Earthu i drugim onlajn mapama ukrajinskim bezbjednosnim zvaničnicima, kazao je Dolar.
Vitalij Bogdanov, 51, član regionalnog savjeta, kazao je da je tokom osmomjesečne ruske okupacije prikupljao i slao pripadnicima bezbjednosnih snaga u Kijevu informacije koje su kasnije korištene za otvaranje istraga o osumnjičenim saradnicima neprijateljskih snaga.
”Mogli smo da otvorimo veoma veliki broj krivičnih slučajeva”, kazao je on. Odbio je da pruži više detalja jer su istrage u toku.
Kolija, iskusni lovac koji poznaje ruralne predjele Hersona, prikupljao je informacije od lokalnih mještana, uključujući i jednu stariju ženu koja je brojala ruske konvoje dok je muzla kravu
Kolija, koji je dio četvoročlane ćelije iz Hersona, kazao je da su njihovi nadređeni tražili da ne koristi vatreno oružje jer su informacije moćnije od oružja.
Drugi partizani su uzeli oružje u ruke.
Aleksej Ladin, pravnik u Krimu, kazao je za Rojters da on zastupa dvojicu Ukrajinaca koji su tamo uhvaćeni, a koje je FSB optužio za nasilne napade protiv Rusa.
Pavlo Zaporožec služio je u ukrajinskoj vojsci od 2014. do 2017, a pridružio se ukrajinskoj GUR obavještajnoj službi tokom okupacije Hersona, kazao je Ladin.
Zaporožec je uhapšen u pokušaju da napadne rusku vojnu noćnu patrolu i suočen je za doživotnom zatvorskom kaznom pod optužbom za međunarodni terorizam, kazao je Ladin.
On je kazao da se Zaporožec nalazi u pritvornom centru u Simferopolju i da su on i njegov klijent imali preliminarno sudsko saslušanje u ruskom gradu Rostov na Donu preko video veze 2. februara. Sud je naredio da Zaporožec bude prebačen u zatvor u Rostovu, kazao je Ladin.
U izvještaju FSB, u koji je Rojters imao uvid, 31-godišnjeg Zaporožeca uhapsili su u Hersonu pripadnici FSB-a 9. maja dok je nosio dvije granate i dvije improvizovane eksplozivne naprave.
Zaporožec je istražiteljima kazao da ga je kontaktirala osoba iz ukrajinskog GUR pod kodnim imenom Optium i da je on pristao da izvršava naređenja za 30 000 hrivnji (800 dolara) mjesečno, navodi se u dokumentima FSB.
Ladin tvrdi da je izvještaj FSB-a zasnovan na svjedočenju njegovog klijenta dok je bio mučen tokom ispitivanja i pokazao je Rojtersu primjerak rukom pisane poruke Zaporožeca koja je datirana na prošli avgust, a u kojoj on opisuje kako je tučen i podvrgnut elektrošokovima dok je bio u pritvoru.
Mada su neki detalji iz izvještaja FSB tačni, Ladin tvrdi da FSB lažno optužuje Zaporožeca da je namjerno targetirao civile kao i noćnu patrolu. Vojna akcija je trebalo da bude sprovedena tokom policijskog časa kako bi se izbjegle civilne žrtve, kazao je Ladin.
Ladin je kazao da bi “optimalno rješenje” bila razmjena Zaporožeca i drugog klijenta, Jaroslava Žuka - koji je u junu uhapšen u Melitopolju i optužen da je aktivirao improvizovanu eksplozivnu napravu - za ruske ratne zarobljenike koje drži ukrajinska vojska. Žuk negira da su meta bili civili, kazao je Ladin.
FSB odbija da prizna Zaporožecu status ukrajinskog vojnika kako bi mogao biti razmijenjen, navodeći da ne može da utvrdi vjerodostojnost dokumenta koji je predstavila odbrana kojim se potvrđuje njegov status, kazao je Ladin. U slučaju Žuka, Ladin je kazao da je njegov klijent borac prema Ženevskoj konvenciji, FSB odbija da mu dodijeli takav status.
Bjekstvo iz Hersona
Dolar, Kolija i Mart - još jedan član ćelije - kazali su da su osjećali obavezu da se odupru ruskom zauzimanju Hersona jer nije bilo organizovane odbrane njihovog grada kada su Rusi napali 24. februara prošle godine.
Prvi pokušaj Dolara i Marta da se suprotstave Rusija, prema njihovim riječima, dogodio se 1. maja, kada su dovezli kamion pun betonskih blokova na Antonovski most, glavnu ulaznu tačku u grad, sa ciljem da uspore napredovanje Rusije.
Vratili su se jer su strahovali da su okupatori već u gradu, kazali su oni.
Dolar je razmatrao njegove opcije: organizovanje pokreta građanske neposlušnosti, uzimanja oružja u ruke ili prikupljanja informacija.
Prijatelji su ga povezali sa jednim oficirom SBU. Dolar i Kolija, koji su stari prijatelji, pristali su da prikupljaju i šalju informacije o Rusima i da grade mrežu penzionisanih policajaca, bivših SBU pripadnika, penzionera i drugih, kazali su oni.
Kolija, iskusni lovac koji poznaje ruralne predjele Hersona, prikupljao je informacije od lokalnih mještana, uključujući i jednu stariju ženu koja je brojala ruske konvoje dok je muzla kravu.
Između izviđanja, par se srijetao sa izvorima u jednom kafiću kako bi prikupljali informacije.
Tokom ljeta jedan farmer je dao Koliji pozicije ruskog raketnog lansera poznatog kao tačka-U kod sela Muzikivka, oko 12 kilometara sjeverno od Hersona. Dolar kaže da je proslijedio tu informaciju.
Član obavještajne ćelije iz Hersona kazao je za Rojters da su njihovi nadređeni tražili da ne koristi vatreno oružje jer su informacije moćnije od oružja
Sljedećeg dana, farmer je obavijestio Koliju da je na mjestu gdje je nekada bio lanser sada ostala samo rupa, kazao je Dolar. Rojters nije mogao da iz nezavisnih izvora potvrdi da se taj napad dogodio.
Dolarova supruga, Kosatka, regrutovala je svoju mrežu doušnika, kazao je on. Kosatka je odbila da priča za Rojters.
Aerodrom
Istovremeno, Mart je sprovodio nezavisnu obavještajnu operaciju, obilazeći 10. aprila ljude koji žive blizu Međunarodnog aerodroma u Hersonu u Čornobajivki i tražeći od njih lično i preko prepiske na Telegramu da mu šalju informacije o kretanju ruskih trupa. Njegova petočlana ćelija zvala se Majami. Mart tvrdi da je izbrisao prepisku sa članovima ćelije.
Ruske snage su u martu osnovale sjedište unutar aerodromskog kompleksa koji se proteže na tri kilometra, a koji su ukrajinske snage u više navrata bombardovale.
Kijev tvrdi da je veliki broj ruskih vojnika ubijen, uključujući i najmanje dva generala, dok su letjelice i skladišta municije takođe uništeni. Moskva je u oktobru povukla tešku vojnu opremu sa aerodroma.
Dok su ruski gubici rasli, pojedini članovi ćelije koju je Mart regrutovao postajali su previše samouvjereni i izlagali su se većim rizicima, kazali su Mart i Dolar.
Kada su Rusi krajem avgusta uhapsili četiri pripadnika ćelije Majami, Mart se plašio da će ga odati. Rojters nije mogao da utvrdi šta se dogodilo sa uhapšenim pripadnicima ćelije.
Mart je pobjegao u selo Vasiljevka u pokrajini Zaporožje, gdje se nalazio jedini kontrolni punkt na kojem su Rusi dozvoljavali ukrajinskim civilima da pređu na teritoriju pod kontrolom Ukrajine, a zatim se uputio za Kijev.
Uprkos oslobođenju Hersona, Dolar je kazao da će on i Kosatka nastaviti da pomažu snagama otpora dok ukrajinske trupe ne vrate Krim, gdje taj par ima stan.
”Za mene će kraj rata biti kada se vratim i ponovo uselim u moj stan”, kazao je on.
Priredila: N. Bogetić
Bonus video:
