Svaka dvanaesta osoba u Njemačkoj ima ekstremno desničarski pogled na svijet. To je ustanovio tim Bilefeldskog univerziteta u istraživanju koje mu je povjerila Fondacija Fridrih Ebert (FES), koja je bliska Socijaldemokratskoj partiji Njemačke (SDP). Istraživanje se sprovodi od 2002. svake druge godine.
Januara i februara ove godine u istraživanje je uključeno skoro 2000 ispitanika u starosnoj dobi između 18 i 90 godina. Osam odsto njih imaju jasnu ekstremno desničarsku orijentaciju. U ranijim istraživanjima takav stav pokazivalo je između dva i tri odsto ispitanika.
Sve više njih žele diktaturu
Između pet i sedam odsto ispitanika u svim starosnim grupama želi diktaturu u Njemačkoj sa jednom partijom i jednim vođom. Taj broj se udvostručio u odnosu na dugogodišnji prosjek. Franciska Šreter koja je u Fondaciji Fridrih Ebert na čelu projekta protiv desnog ekstremizma, u svom predgovoru istraživanja objašnjava ovaj porast simpatija za autoritarne stavove krizama u nedavnoj prošlosti i sadašnjosti:
“Posljedice pandemije još nisu prevaziđene, klimatska kriza je u punom jeku, a od februara 2022. ruska invazija u Ukrajini donosi dodatnu nesigurnost i strahove u pogledu energetske bezbjednosti i rasta cijena. Takve višestruke krize mogu se dočekivati zajedništvom i solidarnošću ili izolovanjem i marginalizovanjem drugih”.
Desni ekstremizam je i pitanje novca
Istraživanje je objavljeno pod naslovom “Distancirani centar”. Potpisala su je tri saradnika okupljena oko socijalnog psihologa iz Bilefelda Andreasa Cika. On ukazuje na to da su ekstremno desna ubjeđenja više rasprostranjena tamo gdje ljudi zarađuju manje: “Sve više ljudi shvataju krize kao nacionalne krize. A one teže pogađaju ljude koji raspolažu sa manje kapitala. U slojevima koji zarađuju malo, svaki drugi ispitanik (48 odsto) smatra da je lično pogođen krizom, dok taj stav ima samo 27,5 odsto ljudi iz srednjeg sloja, ili samo 14,5 odsto onih koji bolje zarađuju".
Opada povjerenje u državu
Očigledno je sa tim povezano i sve manje povjerenje u državne institucije i u funkcionisanje demokratije. Čak 38 odsto ispitanika zastupaju pozicije povezane sa teorijama zavjere, 33 odsto imaju populističke stavove, a 29 odsto imaju etno-nacionalističke, autoritarne i buntovne stavove. U poređenju sa pandemijskim vremenom iz 2021. i 2022. radi se o porastu za trećinu. I odbijanje klasičnih medija se povećava. U međuvremenu čak 32 odsto vjeruju da mediji šuruju sa politikom, a prije dvije godine u to je vjerovalo 24 odsto ispitanika.
Da li je demokratija u opasnosti?
Mnogi se pitaju kako se može zaustaviti i preokrenuti taj trend. To pitanje postavlja sebi i Andreas Cik. On kaže da u ovom vremenu samo djelimično pomažu apeli i dobra socijalna politika da se prevaziđu konflikti, nezadovoljstva i protesti. “U kriznim vremenima se ljudi politički pokreću i iznova pozicioniraju. A to pozicioniranje može da se pokrene iz političkog centra nadesno”, kaže priređivač publikacije o istraživanju.
On je zabrinut: „Kada ljudi iz političkog centra, koji sami sebe ne posmatraju kao ekstremne desničare i nisu u tom smislu organizovani, usvoje stavove sa ekstremno desne margine društva, onda je demokratija u opoasnosti".
Pandemija je poljuljala dosta toga
Andreas Cik ukazuje na istraživanje o autoritarizmu Lajpciškog univerziteta, koja je sprovedena prošle godine. Prema rezultatima istraživanja, u drugoj pandemijskoj godini je opao broj ljudi sa ekstremno desnim stavovima, ali je nezadovoljstvo demokratijom i dalje bilo veliko. Osim toga, mnoge predrasude su bile široko prihvaćene.
„Danas je poznato da ekstremni desničari u velikom broju streme organizacionom povezivanju sa drugim radikalnim desničarima, grupama koje vjeruju u teorije zavjere i grupama koje su neprijateljski raspoložene prema demokratiji“, kaže Andreas Cik. U to vrijeme mnogi su se približili „Građanima Rajha“ ili su čak formirali terorističke ćelije.
Ukazivanje na nacističku diktaturu
Direktor bilefeldskog Instituta za interdisciplinarno istraživanje nasilja i konflikata smatra da su ovakva istraživanja srednjeg sloja i političkog centra deo kulture opomene i sjećanja u Njemačkoj: „Nacionalsocijalizam je nastao u centru društva i centar ga je nosio, mada su nacističke organizacije razvile i sprovele ideologiju i fašističko oblikovanje društva uključujući propagandu, agitaciju i državni teror“.
Preko polovine ispitanika za navodne njemačke vrednosti
U istraživanju je postavljeno pitanje kako društvo može da se suoči sa brojnim krizama. Čak 53 odsto ispitanika zagovara vraćanje nacionalnom. Oni zagovaraju ograđivanje prema spolja i smatraju da su navodne njemačke vrijednosti, vrline i osjećaj dužnosti bitni za postupanje u krizama.
Bonus video:
