Sto godina od neuspjelog puča Adolfa Hitlera

Deset godina prije nego što je došao na vlast, Adolf Hitler je 1923. pokušao da izvrši državni udar. Istoričari upozoravaju da bi pouke iz tog vremena trebalo izvući i za današnjicu

2711 pregleda 1 komentar(a)
Hitler, Foto: Screenshot/Youtube
Hitler, Foto: Screenshot/Youtube

Ono što se događalo 8. i 9. novembra 1923. bila je prekretnica u Hitlerovom usponu. Iako je državni udar propao, on je na odlučujući način obilježio kasniji tok njemačke istorije, a time i sve ono što se nakon toga događalo u 20. vijeku.

Adolf Hitler je prije tačno sto godina bio samo jedan od brojnih ekstremističkih političara u tadašnjoj Njemačkoj i samo su rijetki mogli da naslute da bi u roku od desetak godina njegova nacionalsocijalistička partija mogla da preuzme vlast u zemlji, da će oni Evropu da gurnu u novi svjetski rat i da pobiju milione Jevreja i pripadnika drugih manjina.

Sudbonosni dan u Minhenu

Hitler je 1923. u svojoj glavi već imao plan o tome, barem djelimično. Plan o tome šta će se događati kasnije. U večernjim satima 8. novembra doveo je oko 2.000 svojih pristalica u minhensku pivnicu Birgerbrojkeler. U tom lokalu okupili su se članovi bavarske vlade i brojne druge poznate ličnosti, kako bi obilježili godišnjicu „Novembarske revolucije“ iz 1918. zbog koje je car Vilhelm abdicirao i nakon koje je u Njemačkoj proglašena republika.

Hitler se nadao da će okupljeni gosti da podrže njegove planove o državnom udaru. I ta njegova nada nije bila bez osnova. Bavarska je bila u svađi s vladom u Berlinu. Uticajni ljudi iz redova vojske imali su simpatije za Hitlera, recimo Gustav Riter fon Kar, koji je u to vrijeme (i zbog uvođenja vanrednog stanja) Bavarskom vladao praktično kao diktator – i koji je takođe planirao državni udar.

Da je Hitlerov puč tada uspio u Bavarskoj, on bi uz pomoć tih krugova mogao da računa da će pokrenuti marš na Berlin, kako bi svrgnuli mladu parlamentarnu vajmarsku demokratiju i u Njemačkoj uveli desničarsku diktaturu.

Ali, ljudi za koje se nadao da će mu biti saveznici u zaveri, polako su počeli da se povlače iz projekta, i sve je počelo da „teče drugačije od planiranog“, kaže istoričar Volfgang Nis.

Nakon noćne okupacije minhenske pivnice, Hitler je pučiste poveo prema „Feldhernhale“, spomen-zdanju podignutom sredinom 19. vijeka u čast bavarske vojske. Ali, „pučisti su počeli da marširaju po centru Minhena bez konkretnog cilja“, priča Nis. Pritom su naletjeli na bavarsku policiju i vojsku. U razmjeni vatre s pripadnicima snaga bezbjednosti poginulo je 14 pučista i četiri policajaca. Državni udar je propao.

Hitler je bio lakše ranjen u tom sukobu, a nekoliko dana kasnije je i uhapšen. Iako je zbog veleizdaje bio osuđen na petogodišnju kaznu zatvora, on je na uslovnu slobodu izašao već godinu dana nakon pokušaja puča – „zbog dobrog vladanja“.

Savršeni preduslovi za puč

Iako je Hitler 1923. bio neuspješan s pokušajem državnog udara, on je zbog tadašnjih događaja imao osjećaj da je bio u pravu. Tokom služenja zatvorske kazne počeo je da piše svoje čuveno i zloglasno propagandno djelo „Moja borba“ (Mein Kampf). Ta knjiga je postala svojevrsni program njegove stranke koja je počela da jača i koja je otada promijenila taktiku: umjesto ilegalnog, počela je da stremi legalnom preuzimanju vlasti – iznutra.

U godinama nakon puča, nacionalsocijalisti (NSDAP) počeli su da pobjeđuju na izborima u čitavoj Njemačkoj, a sa svakom pobjedom rastao je i broj ljudi koji su ga podržavali.

Hitlerov državni udar iz 1923. dogodio se u trenucima velike nestabilnosti u Njemačkoj. Centralna vlada u Berlinu bila je slaba, politički motivisana ubistva bila su česta pojava, a državni poredak ugrožavali su i lijevi i desni ekstremisti. Takođe, hiperinflacija je uništila ušteđevine ljudi, a i privredu. Stopa nezaposlenosti osjetno je porasla, posebno među ratnim veteranima, ljudima koji su imali iskustva sa borbom i korišćenjem oružja.

Njemačka kapitulacija na kraju Prvog svjetskog rata svima je bila svježa u pamćenju, a ona je doživljavana kao svojevrsno nacionalno poniženje. Ugovor iz Versaja nakon kraja rata, njemačku državu obavezao je na plaćanje ogromnih reparacija i dodatno je stavio so na ranu Njemaca, a osim toga uticao je i na njihov sumorni pogled na budućnost zemlje.

To je bila situacija koju neki nazivaju „buretom baruta“, situacija u kojoj su Hitler i njegovi nacisti doslovno zapalili fitilj. Pokušaj minhenskog puča nije bila nikakva istorijska slučajnost.

„Bez pomoći brojnih monarhista, reakcionarnih bivših pripadnika vojske, nacionalističkih publicista i političkih terorista u bavarskoj metropoli, Hitlerov uspon do 1923 bio bi praktično nemoguć“, ocjenjuje u tekstu za „Frankfurter algemajne cajtung“ istoričar Danijel Zimens.

Lekcije za današnji svijet

Opasnosti nacizma postoje i danas. Desno-populistička, a jednim dijelom i desno-ekstremna stranka Alternativa za Njemačku (AfD), u posljednje vrijeme bilježi rekordnu podršku građana u anketama, a i na izborima. Na istoku Njemačke bi AfD na izborima iduće godine mogla da postane najjača politička snaga u nekoliko saveznih pokrajina.

Neki istoričari već povlače određene paralele s vremenima od prije stotinu godina.

„Ako se zna šta je Njemačku prije sto godina odvelo u propast, onda se Evropa može jačati i može se spriječiti novo zlo“, kaže Juta Hofric, koja je i sama pisala o Hitlerovom puču. „I baš zato se“, dodaje, „isplati pozabaviti se 1923. godinom“.

Bonus video: