Nakon trodnevnog glasanja u Evropskoj uniji mejnstrim grupacije su, kako se i očekivalo, uspjele da zadrže većinu u Evropskom parlamentu, ali su birači poslali snažnu poruku vlastima na nacionalnom nivou, a najviše su oslabljene vlade u Francuskoj i Njemačkoj.
Kao što ankete predviđale, glavna pro-EU alijansa desnog centra, lijevog centra, liberalnih i zelenih partija zadržala je, prilično ubjedljivo, svoju većinu. Evropski nacional-konzervativci i krajnja desnica su ostvarila značajan uspjeh, osvojivši malo manje od četvrtine od ukupno 720 poslaničkih mjesta - što je njihov najbolji rezultat do sada.
Njihov uspjeh najizraženiji je u Francuskoj, gdje je partija Emanuela Makrona doživjela ponižavajući poraz osvojivši 15 odsto glasova u odnosu na 32 odsto koliko je osvojila stranka Nacionalno okupljanje Marin le Pen, što je francuskog predsjednika navelo da rizikuje i raspiše vanredne parlamentarne izbore.
U Njemačkoj je takođe, uprkos brojnim skandalima, uključujući prikrivanje nacizma, Alternativa za Njemačku (AfD) osvojila veći procenat nacionalnih glasova (16%) nego bilo koja od tri stranke koje čine koaliciju kancelara Olafa Šolca.
Ovo je zabrinjavajući razvoj događaja u dvije zemlje koje su tradicionalno bile motor pokretač Evropske unije, ocjenjuje britanski “Gardijan”. Francuska se suočava sa rizikom od desničarske većine u parlamentu, dok je njemačka vlada dodatno oslabljena.
Braća Italije, na čelu sa italijanskom premijerkom Đorđom Meloni, takođe su bili veliki pobjednici, osvojivši 28 odsto glasova.
Međutim, osim te tri velike države članice i Austrije, gdje je Slobodarska partija, kao što se i predviđalo završila na prvom mjestu sa 26 odsto glasova, rezultati krajnje desnice su često bili ispod očekivanja.
Mada je belgijski premijer Aleksandar de Kro podnio ostavku na funkciju šefa vlade pošto je njegova partija Otvoreni belgijski flamanski liberali i demokrate (VLD) pretrpjela težak poraz na nacionalnim i evropskim izborima, krajnje desničarska partija Vlams Belang je podbacila u Belgiji, osvojivši manje od 14 procenata.
Desničarska Danska narodna partija sa 6,4 odsto glasova takođe je osvojila manje nego što se očekivalo, kao i Finska partija (7,6%) i Švedske demokrate (13%), koje su obje ili u desničarskim vladama ili ih podržavaju.
U Poljskoj, Pravo i pravda (PiS) je tijesno poražena od Građanske koalicije Donalda Tuska. Španski Voks nije uspio da pređe 10%, Partija za slobodu (PVV) Gerta Vildersa, pobjednici posljednjih nacionalnih izbora u Holandiji, završili su sa tri mjesta manje od Saveza Laburista i Zelene ljevice, a u Mađarskoj premijer Viktor Orban je imao najgoru noć u posljednjih nekoliko godina.
“Prije svega ovi izbori odražavaju situaciju na nacionalnom nivou”, kazao je za “Gardijan” Kas Madi, ekspert za populizam i radikalnu desnicu na Univerzitetu u Džordžiji. Stoga, dodao je on, posljedice će se najviše osjetiti u nacionalnim prijestonicama, prvenstveno u Parizu u Berlinu.
Saveznici francuskog predsednika Emanuela Makrona gostovali su juče u medijima kako bi branili njegovu odluku da raspiše vanredne izbore nakon teškog poraza od Nacionalnog okupljanja. Dok su Makronovi kritičari ovaj potez okarakterisali kao opasan rizik koji bi mogao približiti krajnju desnicu vlasti više nego ikada, njegovi saradnici taj potez predstavljaju kao De Golovsku opkladu da će se narod Francuske na nacionalnim izborima, za razliku od evropskih, okrenuti centru.
Njemački kancelar Olaf Šolc nije reagovao dramatično kao njegov francuski kolega uprkos lošem rezultatu njegove vladajuće koalicije na izborima za EP.
“Politički sistemi u Francuskoj i Njemačkoj su veoma razlikuju. Ni u jednom trenutku se nije pojavila ideja da bi u Njemačkoj mogli biti raspisani novi izbori ili bilo šta slično”, rekao je Šolcov portparol Štefen Hebestrajt na jučerašnjoj konferenciji za novinare.
“Redovni izbori su zakazani za jesen. I to je ono što planiramo da uradimo”.
Viktor Orban i njegova stranka Fides prema preliminarnim podacima ostvarili su najgori rezultat na nacionalnim ili evropskim izborima u skoro dvije decenije. Preliminarni rezultati su pokazali da su Fides i njegovi mali saveznici iz redova Hrišćanskih demokrata osvojili 11 mjesta u Evropskom parlamentu, što je pad u odnosu na dosadašnjih 13 mjesta.
Rezultati su pokazali da je stranka Tisa desnog centra, koju predvodi Peter Mađar, osvojila drugo mjesto sa 30% glasova, što je više od svih ostalih opozicionih stranaka zajedno, i bolji rezultat nego što su pokazivale sve predizborne ankete.
Što se tiče Evropskog parlamenta Evropska narodna partija (EPP) desnog centra, koja je stekla dodatnih deset poslanika, lijevi centar Socijalista i demokrata i liberali iz grupacije Obnovimo Evropu prema prvim podacima u EP-u bi zajedno trebalo da imaju preko 400 poslanika. Ako se tome dodaju Zeleni, koji su izgubili oko četvrtine poslaničkih mjesta ali i dalje imaju preko 50, evropski mejnstrim centar bi trebalo da ima oko 455 poslanika, što je smanjena ali i dalje relativno udobna većina u skupštini koja ima 720 poslanika.
U međuvremenu, sva tvrda desnica koja je podijeljena na nacional-konzervativce (ECR) koje predvodi Đorđa Meloni, krajnje desničarsku grupaciju Identitet i Demokratija (ID) i nesvrstane partije uključujući AfD i Orbanov Fides, mogu računati na oko 145 poslaničkih mjesta.
Kada bi krajnja desnica formirala jedinstvenu grupacija ona bi bila druga po veličini u parlamentu, iza tradicionalno dominantnog EPP-a. Međutim rivalitet i nesuglasice u redovima krajnje desnice, čine takav scenario malo vjerovatnim.
Mudžtaba Rahman iz konsultantske kompanije Eurazia grup rekao je: “Iako su ostvarili dobitak, podjele i dezorganizacija među desničarskim grupama ograničiće njihov uticaj na politički dnevni red EU u narednom petogodišnjem mandatu.
Međutim, on ističe da u oblastima gdje desničarske političke pozicije imaju uticaj (i mogu se poklopiti sa ciljevima EPP-a), “taktičke desno-centrističke alijanse” mogu ublažiti ili čak zaustaviti inicijative EU. To su najvjerovatnije određene rasprave o migracijama i zelenoj tranziciji.
Nikolaj fon Ondarza, sa njemačkog instituta za međunarodne poslove, kazao je da mada je centar opstao, “Evropska politika će postati više polarizovana, politizovana i populistička”. Uprkos tome što se uspjeh krajnje desnice neće puno odraziti na sastav Evropskog parlamenta, on se može odraziti na politiku EU, većinom zbog toga što moć EU i dalje počiva na prijestonicama.
Fon der Lajenova za drugi mandat računa na “staru saradnju”
Šefica Evropske komisije Ursula fon der Lajen, koja dolazi iz redova EPP-a, okrenuće se socijaldemokratama i liberalima u Briselu, sa kojima je sarađivala u prošlosti, kako bi formirala većinu nakon izbora za Evropski parlament, kazala je ona juče u Berlinu.
“Tokom moje izborne kampanje, radila sam naporno kako bih izgradila široku i efikasnu većinu u korist snažne Evrope. Iz tog razloga, sada ćemo posegnuti prema velikim političkim grupacijama sa kojima smo dobro sarađivali u prošlom mandatu”, kazala je Fon der Lajenova na konferenciji njemačkih konzervativaca CDU.
Na pitanje hoće li, kao što je najavljivala prije izbora, razmotriti saradnju sa partijama više udesno, na primjer desnicom u Italiji, Fon der Lajenova je kazala da je njen prvi fokus na većim političkim grupacijama, a ne na nacionalnim.
Ishod izbora sugeriše da Fon der Lajenova ima dobre šanse da ostane na funkciji, ali ne i izvjesne. Ukoliko dobije podršku nacionalnih lidera, potrebno je da parlament odobri njen mandat. Ona je 2019. godine izabrana glasovima EPP-a, Socijalista i demokrata i Obnovimo Evropu. Generalno, ista koalicija, joj ponovo može pružiti većinu.
Međutim, portal “Politiko” ističe da ona treba pažljivo da razmotri računicu budući da je glasanje u parlamentu tajno. Kada je prošlog puta, prije pet godina, tražila podršku parlamenta ona je u teoriji mogla računati na podršku 440 poslanika koji pripadaju ovim grupacijama centra, ali je dobila svega 383 glasa.
Ovog puta te tri grupacije imaju malo više od 400 poslanika u parlamentu od 720 mjesta. To bi trebalo da bude dovoljno za njen reizbor ukoliko je podrže svi poslanici, što nije izvjesno budući da su pojedine partije iz grupacije EPP saopštile da je neće podržati.
Rusi likuju zbog poraza Šolca i Makrona
Ruski političari likovali su juče zbog teških poraza partija Emanuela Makrona i Olafa Šolca, a Kremlj je saopštio da su desničarske stranke u usponu u Evropi.
Bivši ruski predsjednik Dmitrij Medvedev je kazao da rezultati djelimično odražavaju “nesposobnost politika” podrške Ukrajini u ratu sa Rusijom. “Vrijeme za penziju. Na smetlište istorije”, napisao je Medvedev na mreži X.
Valentina Matvijenko, šefica gornjeg doma ruskog parlamenta, kazala je da su Makron i Šolc “pretrpjeli žestoki poraz njihovih partija što još jednom potvrđuje njihov poraz kao nacionalnih i evropskih političara”.
Portparol Kremlja Dmitrij Peskov istakao je da će nakon EU izbora, većina Evropskog parlamenta i dalje biti pro-EU i proukrajinska, ali da je uspon desničarskih stranaka jasan.
“Ova dinamika je vidljiva golim okom i naravno, uprkos činjenici da će zasad proevropljani zadržati svoje vodeće pozicije, vremenom će desničarske partije dodatno napredovati”, kazao je on. “Pažljivo pratimo te procese”.
Peskov je kazao da će Rusija pažljivo pratiti vanredne izbore u Francuskoj “naročito imajući u vidu izuzetno neprijateljski, pa čak i agresivni stav francuskog rukovodstva prema našoj zemlji”. Rojters podsjeća da je prije posljednjih francuskih predsjedničkih izbora 2022. godine, Makron optužio svoju rivalku Marin le Pen da “zavisi” od Rusije i Putina, navodeći kao dokaz kredit koji je njena partija uzela od jedne češko-ruske banke.
Le Penova se sastala sa Putinom u Kremlju 2017. godone, ali je od početka rata u Ukrajini osudila invaziju i pokušala da ublaži prethodne komentare u kojima je izražavala divljenje ruskom lideru.
Bonus video:
