Za oproštaj, zgradom aerodroma u Jerevanu prvo je odjekivala himna Rusije a potom Jermenije. Nakon svečane primopredaje jermenskim kolegama, desetine ruskih graničara napustili su aerodrom, noseći na čelu kolone bijelu-plavo-crvenu rusku zastavu.
Ova ceremonija je okončala skoro 32 godine prisustva ruskih graničara na jedinom međunarodnom aerodromu u Jermeniji. Prema ugovoru dvije zemlje, Rusija je radi zaštite te susjedne zemlje u Jermeniji stacionirala oko 4.500 graničara i skoro isto toliko vojnika.
Povlačenje sa aerodroma jermenska vlada vidi kao prvi korak u realizovanju sporazuma koji je premijer Nikol Pašinjan maja ove godine postigao na sastanku sa predsjednikom Vladimirom Putinom. Rusija se takođe pridržavala drugog dogovora: njihovi graničari su se povukli i sa granice Jermenije sa Azerbejdžanom, gdje su 2020. postavili niz kontrolnih punktova.
Ostavljeni na cjedilu u Nagorno-Karabahu
U ovoj graničnoj oblasti, u međuvremenu je rasformirana i helikopterska baza koja je služila Rusiji za snabdijevanje njenih "mirovnih snaga". Njihova uloga je bila da zaštite više od 100.000 Jermena u Nagorno-Karabahu, konfliktnoj oblasti koja se odvojila od Azerbejdžana. Međutim, u septembru 2023. Jermeni su pobjegli od "antiterorističke akcije" azerbejdžanske vojske, koja je dovela do zauzimanja ove oblasti.
Izvještaji izbjeglih sugerišu da su ruski vojnici podržali razoružavanje i evakuaciju Jermena - i time se djelimično odrekli svoje zaštitničke uloge. Zbog toga mnogi Jermeni za gubitak Nagorno-Karabaha ne krive isključivo neuspjeh sopstvene vojske. Oni se osjećaju izdanima od strane Rusije, koja u Azerbejdžanu vidi važnijeg ekonomskog i strateškog partnera od Jermenije.
Ovdje se ne radi samo o Nagorno-Karabahu - koji se nalazi unutar međunarodno priznatih granica Azerbejdžana. Radi se i o samoj teritoriji Jermenije: azerbejdžanske trupe su 2021. i 2022. više puta ulazile na jermensku teritoriju. Oni i dalje drže strateški važne tačke na jermenskoj strani zajedničke granice.
Ovo narušavanje teritorijalnog integriteta Jermenije obavezalo je zaštitnika Rusiju i od nje predvođeni odbrambeni savez "Organizacija Ugovora o kolektivnoj bezbjednosti" (ODKB) da aktivno podrže Jermeniju. Međutim, to se nije dogodilo. Jermenija se žalila da ODKB nije čak ni usvojio rezoluciju protiv Azerbejdžana.
Posmatrči EU nadgledaju granicu, vojne vježbe sa SAD
Tek kada se jermenska vlada u jesen 2022. obratila EU, ODKB je ponudio svoju misiju. Ipak, Jermenija se odlučila za posmatračku misiju EU.
Otkako su nenaoružani EU posmatrači počeli da patroliraju granicama sa Azerbejdžanom, nije bilo vojnih sukoba uporedivih sa onima iz 2021. i 2022.
Od EU, Jermenija dobija 10 miliona eura za svoje oružane snage - pored paketa u iznosu od 270 miliona eura. Trenutno se pregovara o viznoj liberalizaciji za Šengen zonu i daljim koracima približavanja. Jermenska vlada je nakratko razmatrala i referendum o pridruživanju Uniji.
U međuvremenu, Jermenija je zamrznula članstvo u ODKB - više ne plaća članarinu, niti učestvuje na sastancima i vojnim vježbama. Premijer Pašinjan je najavio izlazak iz ODKB - ali nije naveo datum - kao što se i inače, pri pažljivijem razmatranju, vidi mnogo retorike i malo dosljednih koraka.
Jermenija traži nove partnere. Kupuje vojnu opremu od Francuske, Indije i Češke. Sa SAD su u julu već drugi put održane vježbe: Američka vojska je kao ciljeve navela, između ostalog, obuku za zajedničke mirovne misije i upoznavanje sa opremom obje strane.
Ekonomska povezanost sa Rusijom
Rusija, koja je politički i vojno angažovana u Ukrajini, reaguje na sve ovo sa žaljenjem, upozorenjima i prijetnjama. Ipak, do sada nije iskoristila nijedno od sredstava od kojih Jermenija strahuje.
Jedna od značajnih poluga je cijena koju Rusija traži za ekskluzivnu isporuku gasa. Osim toga, Rusija je najvažnije tržište za jermenske proizvode i - uprkos talasu iseljavanja izazvanog ratom u Ukrajini - i dalje je značajno tržište rada za Jermene. Mnoge porodice u domovini i dalje zavise od doznaka iz Rusije.
Bliska ekonomska povezanost ogleda se i u članstvu Jermenije u Evroazijskoj ekonomskoj uniji kojoj pored Rusije i Jermenije, pripadaju još Bjelorusija, Kazahstan i Kirgistan. Izlazak iz te i carinske unije, bio bi dugotrajan i ekonomski nepovoljan za Jermeniju, i zato se o tome i ne diskutuje.
Prati se situacija u svijetu - ko gubi a ko dobija
Jermenija i druge države regiona pokušavaju da se obezbijede na sve strane i pažljivo prate: Da li Rusija dobija rat protiv Ukrajine? Koja obećanja ispunjavaju zemlje EU? Kako se raspravlja o proširenju EU? Ko će pobijediti na izborima u SAD? Kako se razvija situacija na Bliskom Istoku i u Aziji?
Sargis Kandanjan, predsjednik Odbora za spoljne poslove u parlamentu, nedavno je u razgovoru sa njemačkim novinarima, rekao: u krajnjem slučaju, Jermenija ne može da se osloni ni na koga i mora razvijati sopstvenu ekonomsku i vojnu snagu - sa nizom partnera.
Jermenija traži poštovanje
Jasno je da će potrajati dok se Jermenija oslobodi zavisnosti od Rusije i da tu i tamo može da iskoristi slabosti Rusije. U tom smislu, mjere kao što su vježbe sa američkom vojskom, u prvom redu imaju za cilj da iznude više poštovanja od Rusije - kaže stručnjak za bezbjednost Ričard Giragosjan, direktor Centra za regionalne studije u Jerevanu.
Tako su ruski graničari tokom svojih posljednjih sati na aerodromu u Jerevanu morali da gledaju kako se za let spremaju američki vojnici, nakon što su prethodnih dana vježbali sa jermenskim oružanim snagama.
Djelovi ovog članka zasnivaju se na istraživačkom putovanju kroz Jermeniju, koje je organizovala Fondacija Fridrih Ebert, bliska SPD, a troškove putovanja pokrio je javni servis NDR.
Bonus video:
