Godinama unazad zaposleni u moskovskom nedjeljniku “Sobesednik” svakog februara organizovali su proslavu povodom godišnjice lista. Na 40. rođendan ove godine novinari su se umjesto toga nervozno okupili u prostoriji redakcije u ruskoj prijestonici.
U drugoj prostoriji sjedio je potpukovnik iz tajanstvenog ogranka ruskog ministarstva unutrašnjih poslova - Centra za borbu protiv ekstremizma - koji je pozivao novinare jednog po jednog na ispitivanje, prisjetio se glavni urednik Oleg Roldugin.
Dan prije toga, “Sobesednik”, čije ime znači “sagovornik” ili “partner za razgovor”, na dvije strane je objavio priču o smrti opozicionog lidera Alekseja Navaljnog, uključujući obimnu biografiju i izvještaj o spontanom paljenju svijeća u njegovu čast širom ruske prijestonice.
Fotografija nasmijanog Navaljnog krasila je naslovnu stranu sa napisom: “... ali postoji nada!”
Nezavisni medij uvijek ima jednu ulogu - da potvrdi ili opovrgne tajne misli čitaoca, da mu pruži osjećaj da nije sam, rekao je pjesnik i književni kritičar Dmitrij Bijkov
Navaljni, koji je bez sumnje najznačajnija opoziciona ličnost u Rusiji, umro je u nejasnim okolnostima u arktičkoj zatvorskoj koloniji, gdje je bio zatvoren zbog niza optužbi za koje je tvrdio da su lažirane. U Rusiji, čak i štampanje imena Alekseja Navaljnog znači rizik od krivičnog gonjenja.
Ipak, nijesu uslijedile veće posljedice. Odlomci o Navaljnom brzo su konfiskovani, ali su se sljedeća izdanja i dalje štampala i stizala u kioske svake nedjelje.
Sredinom septembra, vijest od koje je Roldugin dugo strahovao konačno je stigla. Vlasti su oznaku “strani agent” dodijelile izdavaču lista, oznaku iz sovjetskog doba koju ima još 865 drugih pojedinaca i organizacija, a koja ih podvrgava opterećujućim finansijskim zahtjevima.
Oznaka “strani agent” onemogućava rad
Rusija tvrdi da je njen zakon o stranim agentima, prvi put uveden 2012. godine, ključan za zaštitu njenih institucija od stranog uticaja. Takođe ističe da Sjedinjene Države imaju sličnu legislativu, Zakon o registraciji stranih agenata (FARA).
Roldugin se plašio da će njegovi oglašivači pobjeći. Svaki članak bi morao da bude praćen izjavom koja proglašava njegovog izdavača za stranog agenta.
Nekoliko dana nakon dodjeljivanja oznake “strani agent”, “Sobesednik” je objavio da obustavlja publikaciju.
“Ne bi bilo moguće čitati”, rekao je Roldugin, koji vodi list od 2021. godine. “List bi morao da se prodaje zapečaćen i označen ‘18+’, kao pornografija. Zbog toga što smo se bavili novinarstvom umjesto propagandom. Nemoguće je bilo nastaviti”.
Propast “Sobesednika”, posljednjeg nezavisnog štampanog lista u Rusiji, poznata je priča širom Rusije.
Otkako je predsjednik Vladimir Putin došao na vlast prije skoro 25 godina, većina nezavisnih medija je zatvorena ili primorana na egzil. Državni mediji strogo slijede politiku vlade.
U intervjuima bivši dopisnici toplo su govorili o listu, koji je imao tiraž od oko 154.000 ranije ove godine. Nekoliko njih je pripisalo njegov relativno dug život nezavisnosti; za razliku od mnogih savremenika, “Sobesednik” nikada nije pripadao jednom vlasniku.
“Nezavisnu medij uvijek ima jednu ulogu - da potvrdi ili opovrgne tajne misli čitaoca, da mu pruži osjećaj da nije sam”, rekao je pjesnik i književni kritičar Dmitrij Bijkov, koji je počeo da piše za list iste godine kada je pokrenut, dok je još bio student novinarstva.
On je kasnije postao urednik i procjenjuje da je napisao 3.000 članaka, koji su pokrivali politiku i kulturu.
“Sobesednik” - partner mnogim čitaocima
U zemlji gdje državni mediji dominiraju, a nezavisnim onlajn medijima može se pristupiti samo putem virtuelne privatne mreže (VPN) koja zaobilazi cenzuru interneta, štampana novina pružala je neku vrstu utješne stabilnosti.
Mnogi Rusi čitali su “Sobesednik” tokom cijelog svog odraslog života, rekao je Bijkov. Sa njegovim zatvaranjem, njihov “stalni, iskreni, nenametljivi i dobro informisani sagovornik” je nestao, dodao je.
Početak rata u Ukrajini donio je nova ograničenja za nezavisnu štampu u Rusiji, kriminalizujući kritiku vojske i zatvarajući one koji šire bilo šta što se smatra “lažnim vijestima” o sukobu.
U zemlji u kojoj dominiraju državni mediji, a nezavisnim onlajn medijima može se pristupiti samo putem VPN-a koji zaobilazi cenzuru interneta, štampana novina pružala je neku vrstu utješne stabilnosti
Međutim, vođenje nezavisnog lista u Rusiji nikada nije bilo lako. “Sobesednik”, poznat po brzoj reakciji na kontroverzne priče, mada sa suptilnim pristupom, bio je toga itekako svjestan.
“Redovno su nas tužili”, rekao je Bijkov. List je često uzrujavao Jurija Lužkova, gradonačelnika Moskve od 1992. do 2010. godine, a tužbe su postajale sve češće pod Putinom, dodao je Bijkov.
Ilja Davljačtin, istraživački novinar u “Sobesedniku” od 2020. do prošle godine, rekao je da je prezir vlade prema nezavisnim medijima počeo da finansijski pritiska list tokom njegovog boravka.
Ruska pošta je počela da naplaćuje više za distribuciju. Neki kiosci su odbili da ga prodaju. S obzirom na to da su sredstva bila oskudna, osoblje je moralo da se smjesti u manje kancelarije. Do septembra, ostalo je samo pet stalnih novinara.
“Sobesednik se vratio onome što je nekada bio - praktično podzemlju”, rekao je Davljačtin. Napustio je list - i Rusiju - nakon što je i sam označen kao strani agent.
Roldugin se, sa druge strane, nada da će novine jednog dana moći da se vrate.
U posljednjem izdanju, ispod ukrštenice, ostala je uobičajena završna fraza lista: “Hvala što nas čitate, vidimo se za nedjelju dana!”
Prevod: N.B.
Bonus video:
