Ne Staljingrad – Lenjingrad je bio ljudska katastrofa Drugog svjetskog rata na istoku. Njemački vojnici su tu stotine hiljada civila planski poslali u smrt od gladi i smrzavanja. Taj zločin je dugo potiskivan u Njemačkoj…
Prvo su nestali psi i mačke. Ni ptica više nije bilo. Sve pojedeno – iz nagona za opstanak, da ne bi poludjeli. Tapete, git sa prozora, supa od kuvane kože – bili su dio ratnog jelovnika građana Lenjingrada. Jedan od preživelih, ruski pisac Danil Granin, na 70-godišnjicu blokade, prije dvije godine u njemačkom Bundestagu, svoju priču je počeo nezamislivim: „Dijete umire, ima samo tri godine. Majka stavlja tijelo u dvostruki prozor, svakog dana odsjeca po malo i time hrani svoje drugo dijete, ćerku. Devojčica je preživjela.“
Tokom skoro 900 dana opsade, kanibalizam nije bio rijetkost. Brojke variraju između 1.000 i 2.000 slučajeva. Kanibalizam je bio kažnjavan strijeljanjem po hitnom postupku. Roka za žalbu nije bilo.
Izgladnjavanje kao strategija
Sudbina Lenjingrada između 1941. i 1944, nekadašnjeg i sadašnjeg Sankt Peterburga, jedinstvena je po strahoti. Grad na ušću Neve je na početku njemačke blokade imao dva i po miliona stanovnika. Među njima oko 400.000 djece. Tokom 871-og dana opsade, umrlo je oko 1,1 milion civila. Većina od gladi. Istoričari opisuju sudbinu Lenjingrada kao najveću demografsku katastrofu nekog grada u svijetu. Blokada je trajala od 8. septembra 1941, do 27. januara 1944. godine. To je najduža opsada jednog grada u 20. vijeku.
U ljeto 1941. godine, njemačka Sjeverna armija, pola miliona vojnika pod komandom feldmaršala Vilhelma Ritera fon Leba, krenula je na grad. Njen zadatak je bio: uništiti Crvenu armiju na Baltiku, zauzeti sve pomorske baze na Baltičkom moru i do 21. jula osvojiti Lenjingrad. Pruga, poslednja veza Lenjingrada sa spoljnim svijetom, pala je u njemačke ruke 30. avgusta. Od 8. septembra, grad je bio u obruču. Lenjingrad na to nije bio spreman.
Hitler je naredio vojsci da stane
Ali Hitler, koji je prvobitno hteo da osvoji grad i sravni ga sa zemljom, zaustavio je svoje divizije. Umjesto da se vodi mukotrpna borba na ulicama, sa velikim gubicima, naredio je opsadu drugog po veličini grada u Sovjetskom Savezu – na nezadovoljstvo njemačkih vojnika. Jozef Gebels, Hitlerov ministar propagande, zapisao je u svom dnevniku: „Vojska viče na sav glas: hoćemo napred, pustite nas!“
Istoričar iz Jene, Jerg Gancenmiler, tumači izgladnjavanje Lenjingrada iz ugla Vermahta: „Snabdijevanje njemačkih vojnika bilo je moguća samo tako što su civili gladovali. Vermaht je, naime, imao problema sa snabdijevanjem još od ljeta 1941. Vojska je morala da se hrani sa okupiranih teritorija, a više nije važila obaveza snabdijevanja velikih gradova namirnicama. Od prvobitne namjere – da se grad uništi – nastala je strategija opsade, koja je na kraju predstavljala uništenje cjelokupnog stanovništva“, kaže Gancenmiler.
„Put života“
Već prva zima rata teško je pogodila nespremno stanovništvo. Obruč je imao samo jedan izlaz – preko zaleđenog Ladoškog jezera. Legendarni, ledeni put dobio je zvaničan naziv „Vojni autoput br. 101“. U narodu su ga prosto zvali – Put života. Taj opasan put pod nišanom Njemaca, bio je jedini put za evakuaciju i jedini način da namirnice stignu u grad. A svega je stizalo premalo.
Velika glad nastupila je već početkom oktobra 1941. godine. Hleb je pravljen od brašna u koji su bili mješani mekinje i celuloza. Izdavale su se tačkice za racionirane porcije. Ko je radio, dobio bi 250 grama hleba dnevno – svako drugi upola manje. U ledenim stanovima, ljudi su boravili zajedno sa svojim mrtvima. Prvo je spaljen namještaj, na kraju knjige. Velika glad vladala je sve do 1943. godine.
Ali čak i u borbi za goli opstanak, građani Lenjingrada držali su do sebe. U prvoj zimi blokade, oko 2.500 studenta je diplomiralo. Održavane su pozorišnih predstava, muzeji su bili otvoreni, a u ljeto 1942. premijerno je izvedena Sedma simfonija Dmitrija Šostakoviča – komponovao ju je prije samo godinu dana, u centru grada, pod udarom Njemaca.
Ćutanje kasnijih generacija
„Istoričari su blokadu Lenjingrada dugo smatrali 'normalnom vojnom operacijom'“, kaže Manfred Saper, urednik časopisa „Istočna Evropa“. „Ogromne patnje civilnog stanovništva u Njemačkoj su decenijama bile prećutkivane, jer su počinioci tog zločina bili očevi i djedovi na Istočnom frontu“, ukazuje britanska istoričarka Ana Rid. U svojoj knjizi o opsadi ona piše: „Lakše je sjećati se da su ti rođaci stradali od mraza, da su gladovali i bili primorani da rade u logorima, nego zamisliti da su palili sela, pljačkali od seljaka zimsku odjeću i hranu i pomagali da se pronađu i streljaju Jevreji.“
Lenjingrad je u njemačkoj svijesti dugo bio u sijenci sećanja na Staljingrad. „To je zato što je tamo bilo posebno mnoge njemačkih žrtava“, objašnjava Jerg Gancenmiler. On kaže da su do 1980. zločini Vermahta bili skoro u potpunosti sakriveni. „To je veliko potiskivanje – zbog toga da u naše kolektivne sećanje ne bi morao da se unese još jedan od ogromnih zločina“, zaključuje Peter Jan, bivši šef Njemačko-ruskog muzeja u Berlin-Karlshorstu.
Danil Granin, pisac koji je preživjeo 871 dan blokade Lenjingrada, izjavio je 2014. u njemačkom Bundestagu da Njemcima dugo nije mogao da oprosti što su čekali na kapitulaciju grada. Za njega je bilo nečasno to što je na grad, umjesto vojnika, poslata glad.
Bonus video:
