Događaji koji su obilježili 2018: Kimov izlazak u svijet, ubistvo Kašogija, Žuti prsluci...

Emitujemo listu deset najvažnijih dogadjaja u svetu u 2018. godini, po izboru agencije Beta.

1. KIMOV IZLAZAK U SVIJET - Nepunih godinu dana od posljednje sjevernokorejske nuklearne probe i teških riječi i uvreda između Vašingtona i Pjongjanga, Kim Džong Un je pokrenuo diplomatsku ofanzivu kojom je zemlju izveo iz potpune izolacije i ublažio bojazan od nukleranog sukoba. Na sastanku 27. aprila sa predsjednikom Južne Koreje Mun Džae Inom, Kim je lično obećao da više neće biti ispaljivanja raketa.

Na samitu u demilitarizovanoj zoni na granici, Kim je postao prvi sjevernokorejski lider koji je prešao granicu s Južnom Korejom. Prethodno se 28. marta sastao s kineskim predsjednikom Si Đinpingom, što je bio njegov prvi izlazak iz zemlje od dolaska na vlast 2011. Otvaranje Sjeverne Koreje je kulminiralo Kimovim sastankom s predsjednikom SAD Donaldom Trampom 12. juna u Singapuru koji je završen potpisivanjem deklaracije o denuklearizaciji, ali od tada nije ostvaren bitniji pomak. Promjena politike Pjongjanga najavljena je u novogodišnjem govoru Kim Džong Una kada je nagovijestio slanje sjevernokorejskih sportista na Olimpijske igre u Južnoj Koreji. Godina u kojoj su održana tri samita Sjeverne i Južne Koreje završila je prelaskom vojnika s jedne na drugu stranu prvi put poslije 65 godina.

2. BREGZIT - Stotinak dana pred planirani izlazak Velike Britanije iz Evropske unije i dalje je mnogo nepoznanica i sve opcije su otvorene - uređeni razlaz na osnovu sporazuma ili haotični bez njega, ali i do nedavno nezamisliv novi britanski referendum o Bregzitu.

Jedno je sigurno - i London i Brisel pripremaju se za mogućnost haotičnog Bregzita 29. marta, koji bi mogao da gurne britansku ekonomiju u recesiju i da stvori haos na njenim granicama. Poslije godinu i po dana pregovora, dvije strane su 13. novembra postigle sporazum o Bregzitu, ali britanska premijerka Tereza Mej ima problem da ga provuče kroz parlament.

Svjesna da nema većinu, Mej je odložila glasanje u parlamentu za sredinu januara. Mnogi članovi britanskog parlamenta protive se dogovoru jer on predviđa da Sjeverna Irska ostane u carinskom sistemu EU, dok se tokom tranzicionog perioda od najmanje 21 mjeseca, a možda i duže, ne postigne sporazum koji bi se izbjegla tvrda granica između Irske i Sjeverne Irske.

3. TRGOVINSKI RAT - Odluka predsjednika SAD Donalda Trampa početkom marta o uvođenju tarifa od 25 odsto na uvozni čelik i 10 odsto na uvozni aluminijum, uprkos upozorenjima brojnih saveznika da treba da poštuje međunarodna trgovinska pravila, uzdrmala je svjetska tržišta.

Na meti je bila Kina, ali su poslije 1. juna te mjere počele da se primjenjuju i na zemlje koje su do tada bile izuzete uključujući i EU. EU je kao recipročnu mjeru uvela carine od 25 odsto na niz američkih proizvoda od putera od kikirikija i burbona, do farmerki i motocikla. Te mjere su ugrozile transatlantske odnose, ali je trgovinski rat bio najžešći između SAD i Kine. Tramp je uveo kaznene carine na kinesku robu vrijednu 250 milijardi dolara, tvrdeći da Peking nanosi štetu američkim kompanijama krađom ili vršenjem pritiska na njih da otkriju svoje tehnološke tajne u zamjenu za pristup tržištu. Peking je potom uveo recipročne mjere, ali je Vašington zaprijetio novim kaznenim mjerama. Predsjednici Tramp i Si Đinping u novembru su, na samitu Grupe 20 u Argentini, dogovorili da uspostave "primirje" od 90 dana počev od 1. januara. Pregovori će biti nastavljeni 2019. godine.

4. UBISTVO KAŠOGIJA - Saudijski novinar Džamal Kašogi, poznat kao kritičar saudijskog prestolonasljednika Mohameda bin Salmana, ubijen je 2. oktobra u saudijskom konzulatu u Istanbulu, gdje je otišao po dokumenta za vjenčanje. Saudijska Arabija je danima negirala navode turskih zvaničnika da je Kašogi ubijen i tvrdila da je novinar napustio konzulat, priloživši kao dokaz snimke čovjeka u Kašogijevoj odjeći na ulici.

Tek 12 dana kasnije Rijad je priznao da je Kašogi nastradao u konzulatu, ali je rečeno da je do toga došlo u tuči što su učesnici pokušali da zataškaju. Iako su SAD saopštile da su zadovoljne saudijskim objašnjenjem, Turska je nastavila istragu i ustanovila da je Kašogija odmah po ulasku u konzulat ubila grupa od 15 ljudi specijalno poslatih iz Saudijske Arabije i da je njegovo telo raskomadano. I dalje nije poznato gdje se nalaze Kašogijevi ostaci. Poslije toga afera se u suštini fokusirala na to da li je saudijski prestolonasljednik naredio da se Kašogi ubije, a neke zapadne zemlje su najavile obustavu isporuka oružja Rijadu i uvele sankcije za umiješane zvaničnike. SAD nisu, iako je CIA izvijestila Senat da postoje veoma pouzdani dokazi da je Mohamed bin Salman nalogodavac ubistva Kašogija.

5. AFERA SKIPALJ - Trovanje nekadašnjeg dvostrukog agenta Sergeja Skripalja i njegove ćerke u Engleskoj produbilo je krizu u odnosima Zapada i Rusije. Skripalj, tokom devedesetih pripadnik ruske vojne službe GRU i britanski špijun, i njegova ćerka Julija pronađeni su bez svijesti 4. marta na klupi u Solzberiju a pregledom je ustanovljeno da su otrovani nervnim agensom. Britanska vlada je za njihovo trovanje odmah optužila Rusiju, dok Moskva negira krivicu.

Prema britanskim tvrdnjama, Sergej i Julija Skripalj otrovani su sovjetskim vojnim nervnim agensom "novičok". Uslijedio je talas protjerivanja diplomata iz zapadnih prijestonica i Moskve, sa po preko 150 protjeranih diplomatskih predstavnika na obje strane, kao i druge mjere, poput sankcija, zatvaranja konzulata. Istraga Organizacije za zabranu hemijskog oružja, u kojoj Rusiji nije dozvoljeno da učestvuje, potvrdila je da su Skripalji otrovani "novičokom" ali u izvještaju nije navedeno ko je odgovoran za trovanje. I Sergej i Julija Skripalj oporavili su se od trovanja i sklonjeni su na nepoznatu lokaciju, a predstavnicima ruske ambasade u Londonu nije dozvoljen pristup Juliji Skripalj iako je državljanka Rusije. Za trovanje Skripalja su osumnjičeni navodni pripadnici GRU Aleksandar Miškin i Anatolij Čepiga.

6. ŽUTI PRSLUCI - Protesti "Žutih prsluka" suočili su francuskog predsjednika Emanuela Makrona s najvećom krizom od dolaska na vlast. Građani koji su se prvobitno pobunili zbog najavljenog povećanja poreza na gorivo u sklopu ekoloških mjera, kasnije su na ulicama izražavali nezadovoljstvo opštom državnom politikom.

Pokret građana je 17. novembra nastao spontano na društvenim mrežama pozivom na blokade puteva, skladišta nafte, razne lokalne akcije i velike proteste svake subote u velikim gradova. Na tim protestima je povrijeđen i priveden veliki broj ljudi, a pojedini gradovi, među kojima Pariz, pretvorili su se u bojno polje s velikom štetom na ulicama.

Makron se poslije nekoliko nedjelja ćutanja 10. decembra obratio naciji obećavajući ustupke i mjere za smirivanje situacije. Vlada je najprije suspendovala najavu o povećanju poreza, a predsjednik je obećao povećanje minimalne zarade za 100 eura i razne finansijske i poreske olakšice za zaposlene i penzionere s malim primanjima. Makronova obećanja koja stupaju na snagu od 1. januara nisu u potpunosti ubijedila Francuze koji su nastavili, ali u manjem obimu, proteste i širom zemlje. Procjenjuje se da će te mjere državu koštati oko deset milijardi eura, što je izazvalo bojazan EU da Francuska ne pređe dozvoljeni evropski limit od tri odsto bruto domaćeg proizvoda.

7. POVLAČENJE ANGELE MERKEL - Njemačka kancelarka Angela Merkel iznenadila je, ali i zabrinula mnoge kada je krajem oktobra najavila povlačenje iz politike. Dan poslije loših rezultata njene Hrišćansko demokratske unije (CDU) na izborima u saveznoj državi Hesen, Merkel je rekla da se neće ponovo kandidovati za predsjednicu stranke na decembarskom kongresu, a da namjerava da ostane kancelarka do isteka mandata 2021.

Pozicija Merkel oslabljena je još na parlamentarnim izborima 2017. Poslije šestomjesečnog natezanja u postizbornim pregovorima, Merkel je u martu uspjela da formira vladu koju od tad potresaju krize. Pad vlade zamalo je izbjegnut početkom ljeta kada se Merkel zbog politike prema migrantima sukobila s ministrom unutrašnjih poslova Horstom Zehoferom, liderom Hrišćansko socijalne unije (CSU). Kap koja je prelila čašu bio je loš rezultat na izborima u Hesenu na kojima je CDU osvojila svega 27 odsto glasova, 11,3 odsto manje nego na prethodnom glasanju. Za nasljednicu Angele Merkel 7. decembra je izabrana njena bliska saradnica i saveznica Anegret Kramp-Karenbauer (56), dosadašnja generalna sekretarka stranke.

Pobijedila je Fridriha Merca koji se zalagao za odlučniji raskid s kancelarkinom politikom. U poslijeratnoj istoriji Njemačke, na čelu vlade najduže je bio konzervativac Helmut Kol - 16 godina i 26 dana. Ako Merkel (64) ostane kancelarka do kraja mandata, imala bi solidne izglede da obori Kolov rekord.

8. PALESTINSKI PROTESTI - Masovni palestinski protesti protiv izraelske i egipatske blokade pojasa Gaze počeli su 30. marta na granici te teritorije i Izraela i od tada ne prestaju. Palestinci protestuju i za pravo na povratak na sadašnju teritoriju Izraela.

U protestima nazvanim "Veliki marš povratka", koji se održavaju jednom nedjeljno, obično petkom, poginulo je 180 Palestinaca, a na hiljade ih je ranjeno, a jednog izraelskog vojnika ubio je palestinski snajperista. Protesti su kulminirali 14. maja, na dan kada je Ambasada SAD premještena iz Tel Aviva u Jerusalim i 70. godišnjicu osnivanja Izraela.

Tada je ubijeno najmanje 60 Palestinaca. Proteste podržava islamski ekstremistički Hamas koji vlada pojasom Gaze, čiji je vođa Ismail Hanije najavio nedavno, poslije pogibije četvorice Palestinaca, da će se nastaviti.

Organizacije za ljudska prava optužuju Izrael da koristi prekomjernu silu protiv palestinskih demonstranata koji bacaju kamenice i puštaju zmajeve sa zapaljivim materijalom preko granične ograde. Izrael odgovara da brani svoj suverenitet i sprječava napade na svoju teritoriju. Na protestima duž granice okupljaju se desetine hiljada ljudi, a broj žrtava u pojedinim danima protesta nije zabilježen još od rata između izraelske vojske i Hamasa 2014. godine.

9. MARS - Robotska sonda američke svemirske agencije NASA sletjela je 26. novembra na Mars poslije dramatičnog sedmominutnog spuštanja do površine crvene planete koje su naučnici u kontrolnom centru u Kaliforniji s uzbuđenjem pratili. Potvrda o sletanju sonde Insajt (InSight) stigla je preko radio signala kojima je trebalo više od osam minuta da pređu put do Zemlje.

Sonda je lansirana 5. maja iz baze Vandenberg u SAD. Poslije puta od 428 miliona kilometara, robotski geolog koji treba da ispita unutrašnjost Marsa smanjio je brzinu sa 19.800 kilometara na sat na nula za šest minuta od probijanja Marsove atmosfere. Bilo je to osmo uspješno slijetanje letjelica NASA na Mars od 1976.

Planirani životni vijek Insajta je dvije zemaljske godine. Sonda se spustila na prostranu ravnicu Elizijum, na mjesto udaljeno manje od 600 kilometara od robota Kjuriositi, spuštenog na Mars 2012. Stacionarna sonda od 360 kilograma će koristiti svoju robotsku ruku od 1,8 metara da postavi mehaničku krticu i uređaj za mjerenje tektonskih aktivnosti.

NASA je 8. decembra objavila snimak zvuka vjetra sa Marsa, tutnjavu niske frekvencije. Procjenjuje se da je vjetar bio brzine 16 do 24 kilometara na sat, a naučnici navode da je riječ o prvim zvucima s Marsa koje ljudsko uho može da čuje. Insajt je 12. decembra prosledio i prve fotografije s Marsa urađene uz pomoć robotske ruke. Sonda je napravila seriju fotografija koje je NASA pretvorila u mozaik slika. Naučnici su tako prvi put mogli da se dive prostranstvu crvenog pijeska na Marsu.

10. KRALJEVSKO VJENČANJE - Britanski princ Hari i američka glumica Megan Markl vjenčali su se u podne 19. maja u kapeli Svetog Đorđa, u palati Vindzor. Tridesetčetvorogodišnji princ i 37-godišnja Markl upoznali su se preko zajedničkog prijatelja 2016. Markl, čija je majka Afroamerikanka, druga je razvedena Amerikanka u britanskoj kraljevskoj familiji - poslije Volis Simpson zbog koje je kralj Evdard Osmi abdicirao 1936, izazvavši državnu krizu.

Hari je peti u redu za britanski tron. Par je proglasio vjenčanim nadbiskup Kenterberija Džastin Velbi, poglavar Anglikanske crkve, pred oko 600 zvanica među kojima su bili kraljica Elizabeta Druga i njen suprug princ Filip i veliki broj poznatih ličnosti.

Oko 2.600 zvanica bilo je na proslavi vjenčanja u dvorcu. Par je sada zvanično poznat pod imenom vojvoda i vojvotkinja od Saseksa. Megan Markl su do oltara dopratili britanski prestolonasljednik, otac mladoženje princ Čarls i 10 paževa i djeveruša. Vjenčanje je privuklo ogromnu međunarodnu pažnju a prenos ceremonije je gledalo skoro dvije milijarde ljudi u svijetu. Na dan vjenčanja u svijetu je 5.958.379 tvitova bilo posvećeno ovom kraljevskom događaju, saopštila je organizacija specijalizovana za društvene mreže, Vizibrejn. Na prvo veliko putovanje od vjenčanja u maju par je krenuo u oktobru. Na samom početku turneje po zemljama Pacifika, rezidencija vojvode i vojvotkinje od Saseksa saopštila je 15. oktobra da će princ Hari i Megan dobiti dijete na proljeće 2019.