Inicijativa Brazila i Njemačke u Ujedinjenim nacijama u cilju suzbijanja špijunaže brzo je dobila zamah – u pregovorima o sastavljanju rezolucije koja promoviše pravo na privatnost na internetu učestvuju diplomate iz još 19 država, objavio je „Forin polisi“.
U akciju su se uključili bliski saveznici SAD, poput Francuske i Meksika, kao i rivali poput Kube i Venecuele.
To je prvi značajniji međunarodni napor u cilju zauzdavanja ogromne mreže nadzora američke Nacionalne bezbjednosne agencije (NSA) usljed sve veće zabrinutosti u američkoj obavještajnoj zajednici da NSA možda, samostalno vodi spoljnu politiku, prisluškujući lidere poput njemačke kancelarke.
Bivši obavještajni zvaničnisu su izrazili sumnju da zvaničnici NSA možda sami odlučuju koji strani lideri će biti njihova „meta“, što je demantovano iz agencije
Nacrt, u koji je „Forin polisi“ imao uvid, poziva države da „poštuju i osiguraju poštovanje prava“ na privatnost, kako propisuje Međunarodni pakt o građanskim i politički pravima iz 1976. Države se takođe pozivaju da „preduzmu mjere za sprečavanje kršenja tih prava“.
U nacrtu se ne pominje američko špijuniranje koje je izazvalo političku pometnju širom svijeta, ali je jasno da su ta otkrića podstakla na akciju u UN.
NSA je navodno nadzirala komunikacije još 35 svjetskih lidera i imala pristup mejlovima meksičkog predsjednika.
Stejt department je u petak saopštio da su SAD započele reviziju svoje prakse nadzora kako bi „uravnotežile bezbjednosne potrebe sa brigom za zaštitu privatnosti“. Međutim, piše „Forin polisi“, i neki članovi američke obavještajne zajednice su zabrinuti da su aktivnosti NSA otišle predaleko.
Bivši obavještajni zvaničnisu su izrazili sumnju da zvaničnici NSA možda sami odlučuju koji strani lideri će biti njihova „meta“, što je demantovano iz agencije.
Vani Vajns, portparolka NSA, rekla je da agencija dobija signale iz viših redova zvaničnog komandnog lanca. „Aktivnosti agencije proizilaze iz Okvira prioriteta nacionalnih obavještajnih službi, koji određuje prioritete za operacije, planiranje i programe za američko prikupljanje i analizu obavještajnih podataka”.
Okvir je spisak prioriteta na kojima visoki kreatori politike žele da obavještajne agencije rade. To bi mogla biti dugoročna pitanja poput prijetnje globalnim terorizmom ili specifičnija i hitnija poput toga koliko je vremena potrebno Iranu da proizvede nuklearno oružje.
Najviši zvaničnici vlade dva puta godišnje provjeravaju spisak, da bi ga na kraju odobrio predsjednik, piše „Forin polisi“. Međutim, generalno je na obavještajnim agencijama da odluče kako će se bavititi tim prioritetima, što obuhvata i izbor koje će obavještajne podatke prikupljati.
Drugi visoki obavještajni zvaničnik je rekao da NSA, u praksi, dobije instrukcije da prikuplja određene informacije, ali ona to tajođe radi unaprijed, na osnovu pretpostavke šta će tražiti njeni „klijenti“ - visoki vladini kreatori politike.
Sa jučerašnjeg marša protiv špijuniranja (FOTO: Beta/AP)
List dalje navodi da ne postoji ništa u obavještajnom okviru što bi zahtijevalo od NSA da dobije dozvolu za prisluškivanje razgovora njemačke kancelarke Angele Merkel. I ostaje nejasno kakvo je upustvo, ako je uopšte, agencija dobila od Bijele kuće ili visokih zvaničnika administracije o tome koje strane lidere da „cilja“.
Prema okviru, direktor nacionalnih obavještajnih službi i njegovi najviši saradnici igraju ključnu ulogu u predlaganju zvaničnicima vlade šta bi trebalo staviti na listu prioriteta. Oni konsultuju ostale komponete obavještajne zajednice, između ostalih NSA.
Što se tiče obezbjeđivanja da agencije prikupljaju prave podatke kako bi izašle u susret klijentima, direktor službi i agencije pojedinačno imaju ovlašćenje da donose te odluke, prema okviru.
NSA je, isto tako, dio ministarstva odbrane i od šefa tog resora može dobiti instrukcije za određene obavještajne zadatke.
Čini se da je makar jednom NSA samostalno pokrenula inicijativu prikupljanja telefonskih brojeva, mejlova i adresa stranih zvaničnika. Prema dokumentu NSA iz 2006, koji je objavio „Gardijan“, agencija je od američkih zvaničnika tražila da joj daju podatke o stranih liderima iz ličnih adresara. Jedan neimenovani zvaničnik je agenciji dao 200 brojeva telefona, što je rezultovalo prisluškivanjem 35 svjetskih državnika. „Forin polisi“ ocjenjuje da je iz tog dokumenta jasno da je NSA sama odlučila da od američkih zvaničnika traži takve informacije.
U izvještaju je potegnuto pitanje da li su zvaničnici Stejt departmenta dali NSA kontakte stanih lidera, što američko ministarstvo spoljnih poslova nije ni potvrdilo ni demantovalo.
Kinezi potisnuli Francuze, Rusi najstrpljiviji špijuni
Ljutnja Njemačke i Francuske zbog špijunskih aktivnosti NSA zamaglila je novu realnost: Digitalno doba je samo dodatno osposobilo države da rade jedne drugima ono što su radile vjekovima.
Međutim, ono je istovremeno omogućilo Evropljanima, Kinezima i ostalim silama da kopiraju tehnike NSA, piše „Njujork tajms“.
Francuska je odavno smatrana jednom od najtalentovanijih sila za krađu industrijskih tajni i intelektualne svojine, kažu obavještajni zvaničnici, iako su ih Kinezi posljednjih godina gurnuli na margine. Oni su se sajber napadima na dnevnoj bazi uvukli u Pentagon i domogli se nacrta za F-35, najskuplji borbeni avion u istoriji.
Za Izraelce je poznato da sarađuju sa SAD oko glavnih obavještajnih meta, uglavnom Irana, dok koriste kombinaciju staromodnih špijuna i sofisticirane elektronske tehnike
Za Ruse se u obavještajnoj zajednici smatra da su strpljivi kada je u pitanju infiltriranje u specifične komunikacione mete. „Oni su puno strpljiviji od Kineza i zato rjeđe bivaju uhvaćeni”, rekao je nedavno jedan bivši američki obavještajni zvaničnik.
Za Izraelce je poznato da sarađuju sa SAD oko glavnih obavještajnih meta, uglavnom Irana, dok koriste kombinaciju staromodnih špijuna i sofisticirane elektronske tehnike za dekodiranje internih rasprava u Vašingtonu, kažu zvaničnici.
Dugo prije nego što je Angela Merkel mahala novinarima novim, šifrovanim mobilnim telefonom u četvrtak u Briselu, američki predsjednik Barak Obama se uvjerio koliko su lideri ranjivi na špijunažu svih oblika.
Nakon otkrića da su kineski hakeri provalili u kompjuterske sisteme njegove kampanje 2008, poveo je birokratski rat da zadrži svoj „blekberi“. „Njujork tajms“ podsjeća da je na kraju djelimično pobijedio kada mu je dat šifrovani model, koji je odobrila NSA, pri čemu mu je komunikacija bila ograničena na mali broj savjetnika i starih prijatelja.
Neki zvaničnici kažu, navodi „Tajms“, da bi predsjednik mogao ostati bez njega ako kineski proizvođač kompjutera Lenovo kupi brend „blekberi“ od kanadskog proizvođača, koji je u problemima. Nakon što su Merkel i francuski predsjednika Fransoa Oland zatražili da SAD pokrenu pregovore o „kodeksu ponašanja“ koji bi ograničio nadzor, nije isključeno da bi ih otkrivanje tajni moglo dovesti u povoljan položaj. Merkel stalno ponavlja frazu da Amerikanci moraju „ponovo uspostaviti povjerenje“.
Jedan od načina na koji Njemci namjeravaju da to učine je da uđu u unutrašnji krug američkih obavještajnih saveznika ili makar da traže tješnji obavještajni savez.
Trenutno taj unutrašnji krug, takozvani „Five eyes“, čine SAD, Britanija, Kanada, Australija i Novi Zeland. Ti partneri imaju dogovor da se međusobno ne špijuniraju i da razmjenjuju veliki broj najvećih obavještajnih tajni SAD, kao što je jasno iz gomile povjerljivih dokumenata koje je objelodanio Edvard Snouden, bivši saradnik NSA. Međutim, Evropa će možda tražiti više od bliskog špijunskog odnosa sa SAD.
Evropska unija želi da zatraži da američke kompanije, na čelu sa Guglom i Jahuom, dobiju odobrenje od evropskih zvaničnika prije nego što ispune nalog izdat u SAD, kojim se traže informacije o evropskim dražavljanima.
EU bi tehnološke kompanije žestoko novčano kažnjavala ukoliko ne bi pristale na takva pravila, što znači da bi se našle između dva gospodara i nekoliko pravnih sistema. Takve zahtjeve bi bilo teško zamisliti tokom hladnog rata, kada su evropske države zavisile od SAD da ih štiti od Sovjetskog Saveza a američko špijuniranje i određivanje pravila se tolerisalo, ističe „Njujork tajms“.
„Tada smo imali veću zaštitu,“ rekao je Ričard Has, predsjednik Savjeta za spoljne poslove, koji je kao diplomata radio za nekoliko američkih predsjednika na ujedinjenju Evrope nakon pada Berlinskog zida. „Sve je to dio većeg distanciranja Evrope od SAD, pri čemu se tradicionalni saveznici ne mogu dogovoriti o pravilima za prisluškivanje i za upravljanjem internetom,“ rekao je Has.
Galerija
Bonus video:
