Šestog februara obilježen je 100. rođendan pokojnog američkog predsjednika Ronalda Regana. Malo političkih ličnosti je u skorašnjoj istoriji imalo takvu harizmu ili istrajnu privlačnost kao Džiper. Magazin "Tajm" predstavlja svjetske lidere čije su zaostavštine odoljele iskušenju vremena.
Mahatma Gandi
Indijski pokret za nezavisnost iznjedrio je ličnost koju će malo ko ikada zaboraviti: Mohandesa Mahatmu Gandija. Dok je radio kao advokat u Južnoj Africi, začeo je koncept satjagrhe ili građanske neposlušnosti kao odgovor na tiraniju, pomagao Indijcima u borbi za građanska prava.
Njegovi mirni protesti u inostranstvu i njegove kampanje protiv siromaštva kod kuće pomogli su mu da postane duhovni centar borbe za nezavisnost Indije. Radeći sa Džavaharlalom Nehruom, budućim premijerom, Gandi je u zemlji poveo mirne proteste protiv strane dominacije, kao što je Marš soli – u protestu protiv britanskog poreza na so.
Njegov uspon je utro put za nezavisnost Indije 1947. Iako je zemlja kasnije podijeljena (a sam Gandi ubijen), njegova uloga u revoluciji bez krvi donijela mu je titulu "Oca Indije" i pripremila put za druge društvene pokrete, uključujući borbu za civilna prava u Americi.
Aleksandar Makedonski
Svijet ne zna za briljantnijeg ili smjelijeg osvajača od Aleksandra Makedonskog. Prema legendi – a legendi o njemu ima mnogo – venama mladog makedonskog princa tekla je krv olimpijskog boga Zevsa, pa se otrgao nasilnom ocu i napornoj majci i poveo trijumfalnu vojsku preko Bosfora skoro do kraja svijeta.
On je porazio moćno Persijsko carstvo, koje je vječito mučilo Grke, sravnio sa zemljom nekada moćnu prijestonicu Persepolis i pokušao da okupi nevjerovatno carstvo naroda od Inda do Dardanela – dok je bio još u dvadesetim.
Umro je u 32. godini od povreda koje je zadobio u borbi, i nije prestao da sanja o osvajanju novih obala i nacija. Njegov imperijalni projekat je bio prevelik za njegove sljedbenike, koji su počeli međusobno da ratuju nedugo nakon Aleksandrove smrti.
U evropskoj tradiciji, Aleksandar je uvijek bio talisman zapadne dominacije i nebrojenih kolonijalnih avantura iz XVIII i XIX vijeka kroz današnji Bliski istok i južnu Aziju, dok su se vrlo samouvjereno predstavljali kao nasljednici Aleksandra.
Ipak, prema većini izvora, Aleksandar je „postao domorodac“ tokom vojnih pohoda, usvajajući karakteristike Persijanaca, Sogdijanaca i drugih koje je srijetao i sa kojima se srodio. Očekivano, muslimanski svijet ima cijelu kolekciju literature o Aleksandru, naročito na persijskom, koja opisuje ovog neukrotivog osvajača kao branitelja islama.
Ko god da je bio, Aleksandar je iza sebe ostavio gradove nazvane po njemu, koji će trajati vjekovima - trenutno se najviše pominju Aleksandrija u Egiptu, veliki trgovački centar drevnog svijeta, u kojoj su održani turbulentni protesti protiv vladajućeg režima u Kairu i avganistanski Kandahar - koji potiče od persijske riječi „Iskandar“ ili Aleksandar - dugogodišnje uporište talibana.
Mao Cedung
Kao lider Narodne Republike Kine gotovo četvrt vijeka, Mao Cedung je jedna od najuticajnijih ličnosti u istoriji, a „Tajm“ ga je naveo kao jednu od 100 najuticajnijih ličnosti XX vijeka.
Na osnovama marksizma i lenjinizma, Mao je stvorio svoju verziju komunističke političke teorije koja je sada poznata kao maoizam. Međutim, njegova zaostavština je i dalje komplikovana.
U Kini, gdje su njegovi portreti i dalje okačeni na Trgu Tjenanmen, prema njemu se odnose kao prema mozgu revolucije čije ideje čine osnovu uspjeha koji je pomogao da nacija od agrarnog društva preraste u svjetsku silu.
Ipak, veći dio današnjeg uspjeha Kine ostvaren je uz velike teškoće. Maov Veliki korak naprijed i Kulturna revolucija su odgovorni za smrt desetine miliona, uglavnom od gladi.
Vinston Čerčil
Teško je zamisliti Veliku Britaniju u XX vijeku bez ser Vinstona Čerčila. Kroz dva svjetska rata i kasnije, on je imao ključnu ulogu u spoljnim poslovima svoje države, prvo kao komandant mornarice tokom Prvog svjetskog rata, a zatim kao premijer tokom Drugog svjetskog rata.
Ali dok je, uz druge savezničke lidere, pomogao da se Britanija sačuva od osvajanja Sila osovine, vladao je i dok se nekada moćna britanska imperija povlačila sa svjetske scene. Prezir i otvoreni rasizam koji je osjećao prema mnogim bivšim britanskim kolonijama su momenat iz njegove prošlosti koji su istoričari tek nedavno počeli da priznaju.
Na dan kada je Velika Britanija objavila rat Njemačkoj 1939. godine, on je ponovo postao komandant britanske mornarice. Međutim, uskoro je postalo jasno da samo Čerčil može ujediniti zemlju suočenu sa nacističkom agresijom, i on je na kraju došao na mjesto popustljivog premijera Nevila Čemberlena.
Čerčilova pokretačka retorika i uvijek prisutno samopouzdanje su podstakli britanski narod i vodili ga tokom pet godina evropskih sukoba. Ali, on je bio ratni lider, ne pravi političar, pa je ostao bez funkcije u julu 1945.
Čerčil je, pak, ostao snaga i tokom 50-ih, ponovo je došao na mjesto premijera 1951. i upozoravao na sve veću snagu Sovjetskog Saveza i Gvozdene zavjese.
Džingis-kan
Malo koja istorijska ličnost izaziva toliko strahopoštovanje kao Džingis, ili Čingiz-kan. Mudrim vođenjem politike i snagom volje, mongolski vojni lider iz XIII vijeka je okupio savez nomadskih plemena u njegovoj udaljenoj domovini beskrajnih stepa.
Onda je pustio svoju hordu na ostatak svijeta, a njegovi brzi strijelci na konjima su predstavljali neku vrstu srednjovjekovnog blickriga. Njegovi pohodi su uglavnom bili fokusirani na djelove Kine i centralne Azije, ali njegovi potomci su se upustili u stvaranje ogromnog carstva koje se protezalo od granica Sibira do rječnih dolina istočne Evrope.
Džingisa uglavnom pamte kao brutalnog, razornog pljačkaša kakav je nekad bio, ali to ne znači da ga ne vole. Mongolija je prihvatila svog najpoznatijeg vladara i slike Džingis-kana krase brojne zgrade i proizvode, čak i jednu poznatu vrstu votke.
Sat vožnje od mongolske prijestonice Ulan Bator, čelična statua gospodara na konju, visoka kao 12-spratnica, ističe se na horizontu, usred prazne stepe.
Nelson Mandela
Tokom 27 godina provedenih u zatvoru, Nelson Mandela je postao simbol borbe cijelog jednog naroda protiv nepravde. Sa proticanjem njegovog vremena iza rešetaka, rastao je pokret koji je on podstakao protiv aparthejda.
Mandela je započeo svoju misiju 1944. godine, kada se pridružio Afričkom nacionalnom kongresu (ANC) i postao član pokreta otpora protiv politike sagregacije koju je sprovodila Afrička nacionalna partija. Zbog svojih aktivnosti završio je u zatvoru, a veći dio kazne je odslužio u zloglasnom zatvoru na Ostrvu Roben.
Odmah po oslobađanju 1990. godine, Mandela je postao vođa ANC-a i sa tadašnjim predsjednikom F.V. de Klerkom radio je na ukidanju dugogodišnje državne politike rasne segregacije i aparthejda. Za svoj rad 1993. godine nagrađeni su Nobelovom nagradom za mir.
On je 1994. godine pobijedio na prvim državnim višerasnim izborima, i postao prvi crnac na mjestu predsjednika Južne Afrike. Premda se nakon toga povukao iz politike, Mandela i dalje predstavlja otjelotvorenje borbe za mir, pomirenje i društvenu pravdu širom svijeta.
Abraham Linkoln
Priče o Abrahamu Linkolnu su postale mit: rođen u brvnari, bio je legendaran govornik, oslobodio je robove i spasio Uniju. Šesnaesti američki predsjednik se pojavio u pravo vrijeme za naciju pogođenu velikom boljkom – ropstvom.
Linkoln je predstavio svoju viziju Sjedinjenih Država kada je tokom kampanje za američki Senat 1858. proglasio da razjedinjena država ne može opstati. Kada je 1860. izabran, postavši prvi republikanac na mjestu predsjednika, Linkoln je shvatio da ukoliko želi da spasi Ustav, mora spasiti Uniju, čak iako će to dovesti do krvoprolića. (Više od 600.000 vojnika je stradalo tokom Građanskog rata.)
Njegova Proklamacija o emancipaciji iz 1863. i uspješno vođenje rata značilo je da je Linkoln bio praktično ikona i prije nego što je ubijen, samo nekoliko dana nakon okončanja sukoba 1865. On je tokom godina postajao sve veća ikona.
Uoči njegovog obraćanja u Getisburgu, jedan čovjek je držao govor dva sata. Zatim je Linkoln izašao kako bi održao govor, koji je trajao manje od dva minuta. Govor tog drugog čovjeka je u velikoj mjeri zaboravljen, dok Linkolnov govor u Getisburgu traje vjekovima.
Adolf Hitler
Adolf Hitler je možda najomraženiji čovjek u istoriji ljudskog postojanja, univerzalni simbol zla. Ipak, njegovo prisustvo prožima našu kulturu kroz film, kroz literaturu o Drugom svjetskom ratu i udžbenike istorije, pa čak i kroz našu političku retoriku.
Hitlerov vatreni nacionalizam – koji je na kraju doveo do najužasnije demonstracije neljudskosti ikad zabilježene – u početku je pokrenuo umorni i gladni njemački narod koji se pronašao u njegovoj Nacionalsocijalističkoj partiji nakon katastrofalnog gubitka teritorija i prestiža u Prvom svjetskom ratu. Kada se učvrstio na vlasti, Treći rajh je brzo potisnuo političke protivnike i ugnjetavao svakoga ko nije iz njemačke domovine.
Hitlerov teror je zahvatio Evropu, dok je Njemačka gutala evropske susjede i udruživala snage sa drugim fašističkim i militarističkim režimima u Italiji i Japanu. Međutim, kada su jednom Hitlerove snage konačno poražene od strane saveznika u Drugom svjetskom ratu, Njemačka je odmah krenula u prikrivanje svoje užasne istorije.
Mada je nedavno u Njemačkoj bilo pokušaja da se suoče sa tragičnom prošlošću, vladavina Trećeg rajha je i dalje, sasvim prirodno, osjetljiva tema.
Ernesto Če Gevara
On je želio da učini mnogo više od jednostavnog podrivanja svjetskog ekonomskog sistema – želio je da promijeni značenje pojma ljudsko biće. Hombre nuevo (novi čovjek) Ernesta Gevare je imao sposobnost da stalno stavlja „druge“ ispred „sebe“.
Prihvatanje nadimka Če savršeno se uklapa u njegovu filozofiju običnog čovjeka; ta riječ potiče iz Gevarine domovine Argentine i koristi se kao pozdravna titula bez obzira na rang ili pol.
Portret Gevare sa beretkom nalazi se na zidovima kako latinoameričkih kuhinja, tako i u internatskim sobama američkih koledža i na Revolucionarnom trgu u Havani, jer je Če bio otjelotvorenje čovjeka koji je ostao dosljedan svojim riječima i nikada nije posustao.
To što bi Gevari po svim modernim definicijama bilo suđeno kao ratnom zločincu, samo pojačava njegov status ikone. Kada se pridružio maršu Fidela Kastra kroz Kubu 1950-ih, Gevara nikada nije odustajao od principa da ste ili za revoluciju ili protiv nje.
Gevara je bio taj koji je organizovao ubistva bez suđenja samo na osnovu sumnje u nelojalnost. Če je postao prepoznatljivo lice na majicama samo zato što je bio spreman da plati najveću cijenu. Nakon što je uhvaćen dok je pripremao revoluciju u Boliviji 1967, kazao je: „Hajde, ubijte me, ja sam samo čovjek“.
Ronald Regan
Ronald Regan je jednom rekao da 11. zapovijest glasi „Nikada ne pričaj loše o kolegi republikancu“. Međutim, ako bi bilo amandmana na američki politički zavjet, onda bi prva zapovijest glasila: „Ne pričaj loše o Ronaldu Reganu“. To da Džiper ima specijalno mjesto u američkom političkom univerzumu je jasno na osnovu retorike sa obje strane.
U samo jednoj debati na izborima unutar republikanske stranke 2008, dvadeset godina nakon što je Regan napustio funkciju, kandidati su njegovo ime pomenuli 53 puta. Ljubav prema Reganu je bila toliko izražena da je njegova ćerka Peti Dejvis, koja nikada nije bila pretjerani ljubitelj političkog programa svog oca, javno prekorila kandidate, rekavši: "Vi niste Ronald Regan".
A tokom iste izborne sezone demokratski predsjednički kandidat Barak Obama kazao je da je njegov uzor političkog lidera upravo Regan, jer je on „promijenio putanju Amerike na način... na koji Bil Klinton to nije uradio“.
Reganov status političkog kralja Mida je još impresivniji ako se posmatra u odnosu na njegov glavni cilj – smanjivanje vlade – koji, zapravo, nije ostvario. Prema podacima Kancelarije za upravu i budžet, savezna potrošnja je pod Reganom porasla za 22 procenta.
Međutim, Reganova genijalnost leži u tome što je shvatio da prisustvo na sceni može puno da pomogne da se politički program usadi u stalnu nacionalnu kulturu. Dok je promovisao svoj svjetonazor individualne patriotske borbe protiv stega velike vlade, Regan se predstavljao kao pravi kauboj.
Ta moćna slika je svakako pojačana cijelim nizom biografskih anegdota; kao spasilac, Regan je jednom spriječio davljenje 77 ljudi.
Galerija
Bonus video:
