Događaji povodom 70. rođendana pojačali su sumnju u efikasnost Alijanse koja je osnovana da bi zaštitila zapadnu Evropu od Sovjetskog Saveza.
Samit u Londonu iznio je na vidjelo neizvjesnost oko toga koja je primarna misija NATO - odbrana od Rusije, prijetećeg Irana, Kine u usponu ili promjena strategije kako bi se suočio sa nizom novih prijetnji sajber napada i dezinformacija, na koje sporo reaguje.
Demonstrirane su i unutrašnje podjele, od remetilačke uloge Turske do pitanja da li je Evropi potrebna sopstvena odbrana - nezavisno od SAD - zajedno ili u konkurenciji sa NATO.
Oni koji se slažu sa izjavom francuskog predsjednika Emanuela Makrona da je NATO doživio moždanu smrt, kažu da on zapravo misli na nedostatak koherentne podrške Sjedinjenih Država.
“Najveći pojedinačni izazov je odsustvo američkog predsjedničkog liderstva”, kaže za “Njujork tajms” Daglas Lut, penzionisani general, koji je bio ambasador SAD u NATO do 2017. Dodao je da je to odsustvo prvo u istoriji NATO i da koči napredak povodom svih drugih izazova.
Malo ko je ove nedjelje u Londonu sumnjao da će SAD i dalje garantovati bezbjednost. Međutim, iako ga je organizovao Atlantski savjet sa sjedištem u SAD, na javnom događaju “NATO engages” nije bio nijedan govornik iz aktuelne američke vlade. Prije ere Donalda Trampa, to je bilo nezamislivo, piše Rojtersov kolumnista Piter Eps.
Predsjednik SAD je ublažio kritike na ovom samitu, rekavši da je Alijansu okrijepilo to što je uspio da pritisne države da više izdvajaju za odbranu. Makron je skrenuo priču na prijetnje sa kojima je NATO suočen.
To što Tramp nije bio spreman da govori na tu temu, samo pojačava utisak kritičara da američki predsjednik neuporedivo više razmišlja o smanjenju troškova saveza nego o izazovima na koje mora odgovoriti, piše “Njujork tajms”.
Trampovo oklijevanje da označi Rusiju kao krivca na izborima 2016, u kombinaciji sa konfuzijom NATO oko nove ere prijetnji sajber napada i dezinformacija, spriječila je Alijansu da istupi sa jedinstvenim odgovorom na izazove 21. vijeka koji potkopavaju demokratije, dodaje američki list.
Tramp više nije glavni ometač
“Ekonomist” piše da se povodom rođendana NATO toliko pričalo o “krizi” da je lako bilo previdjeti razloge za slavlje.
Britanski nedjeljenik ističe da NATO ne samo da se dokazao kao izuzetno trajan po istorijskim standardima nego je od 2014. prikladno odgovorio na agresiju u Ukrajini, ponovo se usredsredivši na svoju suštinsku misiju kolektivne odbrane.
Rasporedio je multinacionalne borbene grupe u tri baltičke države i Poljskoj i posvetio se poboljšanoj gotovosti. Podstaknute Trampovim kritikama, njegove članice su povećale izdvajanja za odbranu.
U komentaru britanskog lista se navodi da upravo taj novac objašnjava jedan pozitivni momenat sa samita. Tramp, koji je ranije bio glavni remetilački faktor, koji je za Alijansu rekao da je zastarjela i izazvao šok na okupljanju u Briselu 2018. prijeteći da će se povući ako Evropljani ne odriješe kesu, postao je - mada na kratko - branilac.
On je Makronove kritike na račun Alijanse opisao kao “zločeste” i “omalovažavajuće”. Nije blokirao oštre riječi o Rusiji niti naglašavanje Člana pet povelje NATO.
Turski predsjednik Redžep Tajip Erdogan je izazvao zaprepaštenje kada je kupio ruski protivavionski sistem, opstruirao odluke NATO o istočnoj Evropi i napao sjever Sirije ne mareći za interese svojih saveznika. Odgovorio je ličnim uvredama na Makronov komentar da se, s obzirom na akcije Turske u Siriji, možda ne može računati na kolektivnu odbranu koju predviđa Član 5.
Saveznici sumnjaju u Makronove namjere
“Ekonomist” piše da je najveće iznenađenje to što je Makron postao glavni problem i da su zbog njega odnosi u Alijansi tako narušeni. Francuski lider se zalaže za jaču evropsku odbranu i rekao je da ona ne bi bila alternativa Alijansi, nego jedan od njenih stubova. “Ekonomist” ocjenjuje da saveznici sumnjaju u njegove namjere, dijelom zbog entuzijazma za “strateškim dijalogom” sa Rusijom.
Makron je 4. decembra rekao da je Rusija “prijetnja” ali da “više nije neprijatelj” i da je “takođe partner u određenim temama”. “Ekonomist” ocjenjuje da takva priča uzbunjuje istočnoevropske lidere, “koji vjeruju da Makron podriva konsezus koji je mukotrpno stvaran u godinama nakon aneksije Krima i invazije na Ukrajinu 2014.
Iako je nekim južnoevropskim članicama prihvatljiva ideja o popravljanju odnosa sa Rusijom, one nisu voljne da javno stanu uz Makrona, dodaje se u komentaru.
“Akcije Rusije, ne samo u Ukrajini nego i na teritoriji NATO, traže snažan odgovor. Bilo kakva želja za ustupcima, u Moskvi će biti doživljena kao slabost.”
U deklaraciji sa samita u Londonu, potvrđena je privrženost članica Članu 5 i konstatovano da “agresivne akcije Rusije predstavljaju prijetnju za evroatlantsku bezbjednost”. “Ekonomist” navodi da je to dobrodošlo, ali da Alijansa mora pronaći novu stratešku povezanost.
“Čak i Tramp ostane naklonjen, pažnja Amerike se neizbježno preusmjerava na njeno rivalstvo sa Kinom, Azijom i šire. Vježbe i povećanje spremnosti će cementirati Alijansu na vojnom nivou - i to će trajati dok političari dolaze i odlaze. Rad na novim idejama poput svemira i sajber ratovanja takođe će biti od pomoći.
Na kraju, i strateški dijalog sa Rusijom bi imao smisla. Ali, da bi napredovao, NATO-u je takođe potrebna veća zajednička svrha. Nekada je taj zamah dolazio od Amerike. Makron je s pravom istakao da će Evropa u budućnosti morati da igra veću ulogu,” zaključuje se u komentaru.
Mnogi u NATO-u kažu da Evropa ne može odvratiti Rusiju bez SAD i njihovog nuklearnog kišobrana. Brine ih i Makronova tvrdnja da je terorizam, a ne Rusija i Kina, glavna prijetnja Alijansi.
“Ako želimo da izgradimo mir u Evropi, da obnovimo evropsku stratešku autonomiju, moramo ponovo razmotriti našu poziciju sa Rusijom”, rekao je Makron u istom intervjuu u kojem je “sahranio” NATO. Poljski ministar spoljnih poslova Jacek Čaputovič je čak rekao da je Francuska “trojanski konj Rusije”.
Evropa nema kapacitet da preuzme ulogu SAD
Povodom evropske strateške autonomije, “Njujork tajms” piše da malo ko vjeruje da bi Evropljani trošili ogromne sume. “Neki misle da bi Francuska bila čak manje pouzdana od SAD u odbrani malih članica poput Crne Gore ili Estonije,” navodi američki list.
Jedan visoki britanski zvaničnik je rekao da Makron nema prave odgovore na pitanja koja je nametnuo i odbacio je kao “šalu” njegov poziv da Evropa preuzme ulogu SAD kao jemca bezbjednosti Zapada.
Ne postoji realistični scenario u doglednoj budućnosti prema kojem zajednička evropska snaga može parirati američkoj vojnoj moći, političkoj volji i operabilnosti.
Vojni kapacitet kontinenta je i dalje bolno slab i vjerovatno će tako ostati. Makron se zamajava ako misli drugačije, iako je njegova analiza problema tačna, kazali su britanski zvaničnici za američki portal “Atlantik”.
“Francuzi su kroz istoriju govorili stvari koje su šokirale NATO,” rekao je bivši britanski šef diplomatije Malkolm Rifkind. “Francuska voli da bude drugačija. Nešto od onoga što je Makron rekao je opravdano, i to je uglavnom zbog Trampa.”
Bivši američki državni sekretar Henri Kisindžer je kazao da bi efekat Trampovog predsjedništva - ne njegova namjera, nego efekat - mogao biti da natjera Evropu da stane na svoje noge.
“Bila bi ironija da to proistekne iz Trampove ere,” rekao je Kisindžer u intervjuu za “Fajnenšl tajms”. “Ali, to nije nemoguće.”
Duhovno nejedinstvo Zapada
NATO je fizičko otjelotvorenje ideje zajedničkih zapadnih vrijednosti. Međutim, protekli samit je naglasilo koliko su njegove članice sada udaljene, ocjenjuje “Atlantik”.
Britanski ministar spoljnih poslova Ernerst Bevin je 22. januara 1948. postavio temelje poslijeratnog poretka zapadnog svijeta. On je, kako piše “Atlantik”, predstavio hitnu potrebu za “organizovanjem srodnih duša Zapada” suočenog sa totalitarnom realnošću SSSR-a. Bevin je rekao da Zapad, ako želi da se udruži, mora oformiti “duhovni savez”.
NATO, koji je osnovan godinu kasnije, predstavlja fizičko ovaploćenje te ideje o Zapadu. Međutim, sitne prepirke i veliki filozofski sporovi na samitu lidera najdugovječnijeg vojnog saveza u svijetu, dovode u pitanje sam pojam takvog jedinstva, piše “Atlantik”.
“U 21. vijeku, kada Sovjetskog Saveza odavno nema, i kada se pojavljuju nove egzistencijalne prijetnje po zapadne vrijednosti - od strateškog izazova koji predstavlja Kina, preko totalitarne ideologije islamističkog džihadizma, do čak neliberalnog demokratskog modela u Mađarskoj i Turskoj - ideja da je NATO otjelotvorenje Zapada djeluje nelogičnije nego bilo kada u njegovoj 70-godišnjoj istoriji,” piše u komentaru.
Šta je to što povezuje Viktora Orbana i Džastina Trudoa, Trampa i Makrona, Borisa Džonsona i Angelu Merkel, pita se autor Tom Mektag, i dodaje da članovi saveza više ne mogu da se dogovore oko toga ko su, za šta se zalažu ili čak ko im je glavni neprijatelj.
Lakše je optužiti SAD...
U analizi BIRN-a se navodi da Evropljani ne mogu da optužuju SAD da nemaju pouzdanu i predvidivu globalnu politiku kad ni sami nisu ništa dosljedniji.
“Lakše je optuživati SAD za globalne probleme, poput građanskog rata u Siriji, globalnog prisustva Kine, porasta tenzija sa autoritarnim turskim liderstvom ili čak trzavica sa Rusijom, nego se suočiti sa očiglednim: Evropi nedostaje unutrašnji konsenzus povodom pomenutih pitanja,” piše u analizi.
Podsjeća se da je Evropa postigla sporazum sa Erdoganom o držanju izbjeglica u turskim kampovima i da drhti svaki put kad turski predsjednik iskoristi taj dogovor da bi ucijenio evropske države.
“Evropa je ta koja nije u stanju da se dogovori da osudi i kazni kinesku zloupotrebu ljudskih prava. Evropski lideri su ti koji lukavo podrivaju sankcije protiv Rusije”, navodi se u članku koji potpisuje Daniel Barta.
“Sve evropske države će morati da odluče i da podrže SAD ili Kinu u njihovom budućem sukobu. Moraće da pronađu rješenja kako bi se suprotstavile kineskom i ruskom prisustvu na Bliskom istoku, Zapadnom Balkanu i Africi jer SAD neće štititi evropske interese.”
Donald protiv Donalda
Donald Tusk, bivši predsjednik Evropskog savjeta, a sada lider Evropske narodne partije (EPP), objavio je na Tviteru fotografiju na kojoj je u Trampova leđa uperio dva prsta kao pištolj.
“Uprkos povremenim turbulencijama, naše transatlantsko prijateljstvo mora trajati,” glasii Tuskov komentar uz fotografiju. Fotografija, napravljena na samitu NATO, objavljena je na Tuskovom EPP nalogu u četvrtak, i ponovo na njegovom ličnom.
Bonus video:
