Deceniju nakon Arapskog proljeća, malo toga se poboljšalo za one koji su ustali protiv bliskoistočnih autokrata i tražili bolji život. Većinom država gdje su buknuli protesti i uslijedilo nasilje i dalje vladaju despotski režimi pod kojima su ugnjetavanje i korupcija rutina, a ekonomske nedaće nisu ništa manje.
Evropa je, međutim, drugačiji kontinent nego što je bio prije 2011, i iz razloga koji su direktno povezani sa propalim revolucijama u komšiluku. Evropa je podijeljena. Glasanje u Ujedinjenom Kraljevstvu za izlazak iz Evropske unije je, jednim dijelom, reakcija na izbjegličku krizu koju je podstakao ustanak u Siriji i građanski rat koji je uslijedio. Populističke političke stranke širom Evrope, koristeći sve veći strah od islama i ekstremizma, godinama doživljavaju uspon.
Evropska spoljna politika se već opipljivo promijenila, pri čemu države sve više prihvataju nove diktatore koji su se pojavili na južnim granicama kontinenta. Sve u svemu, događaji iz Arapskog proljeća ne samo da nisu učinili arapske države stabilnijim, nego su podrili stabilnost evropskih.
Njemačka kancelarka Angela Merkel je 2015. smatrala da je neprihvatljivo ne ponuditi utočište Sirijcima čiji su domovi i cijeli gradovi sravnjeni sa zemljom u suludom bombaškom pohodu režima Bašara al Asada. Ona je otvorila njemačke granice za izbjeglice i ušlo je skoro milion ljudi. Mnogi su tu odluku pozdravili kao ispravnu. Međutim, posljedice su bile dalekosežne.
Ema Skaj, viša saradnica Instituta Džekson pri Univerziteetu Jejl, kaže da je ograničavanje migracije bilo ključni okidač za odluku Britanaca da napuste Evropsku uniju. Ona podsjeća kako su populisti širili strah u svoju korist.
“Najdžel Faraž, lider ultradesničarske Stranke za nezavisnost Ujedinjenog Krlajevstva, snimljen je kako stoji isped ogromnog postera sirijskih izbjeglica na slovenačko-hrvatskoj granici. Poruka je bila jasna: ukoliko UK ne napusti EU i ne preuzme kontrolu nad svojim granicama, izbjeglice će preplaviti Britaniju”, kazala je Skaj. “Mediji su stalno izvještavali o sukobima u “džungli”, improvizovanom kampu u Kaleu, između francuske policije i migranata koji su očajnički željeli da se domognu Britanije.
Dok su stotine hiljada krenule čamcima, pješice, i mjesecima i godinama boravili u krcatim kampovima da bi stigli na bezbjedno, populisti - do tada osuđeni na margine evropske politike - vidjeli su svoju šansu. Igrali su na strah mnogih Evropljana da njihova radna mjesta mogu biti data izbjeglicama ili da prisustvo ljudi iz potpuno različitih kultura - i pretežno jedne religije, islama - može promijeniti njihov način života. Antagonizam prema izbjeglicama poticao je od duboko usađene islamofobije u glavama mnogih Evropljana. Međutim, pojava Islamske države u Iraku i Siriji, te niz terorističkih napada koje su izveli članovi te grupe ili pristalice u Evropi, dodatno su pomogli populistima. Imigracija je pojačala strah od ekstremističkih napada i promijenila lice evropske politike, možda zauvijek.
Test za spoljnopolitičke vrijednosti
Dnevni razgovori u kafićima u Evropi, čak i u gradovima koji se smatraju centrima liberalnim ideja poput Pariza i Berlina, često su ksenofobični. Društvo je široko podijeljeno na one koji imaju moralni nagon da pomognu izbjeglicama i one koji ih smatraju teretom; na one koji prave razliku između islama i islamskog ekstremizma, i one koji su otvoreno islamofobični.
Posljednja decenija je testirala i proklamovane spoljnopolitičke vrijednosti Evrope. Ona se zalaže za slobodu i demokratiju, ali joj sve više nedostaje volje da ih promoviše van svojih granica. Mnogi mladi Arapi koji su se divili Evropi, razočarani su i sve više vjeruju da evropske vlade gledaju samo svoj interes.
Francuska i Njemačka posluju sa egipatskim predsjednikom Abdelom Fatahom al Sisijem, autokratom koji je samo zamijenio islamističkog predsjednika koji je formirao vladu nakon zbacivanja dugogodišnjeg diktatora Hosnija Mubaraka. Ranije ovog mjeseca, Francuska je prostrla crveni tepih za Sisija i dodijelila mu najveće državno priznanje, Legiju časti. Sisijeva brutalna represija nad političkom opozicijom, islamistima i liberalima, nije puno uticala na odluku Francuske. Aktivisti kažu da 60.000 političkih zatvorenika čami u egipatskim zatvorima, mediji se redovno guše, a građanski aktivisti zastrašuju.
Žulijan Barns-Dejsi, direktor programa za Bliski istok i Sjevernu Afriku pri Evropskom savjetu za spoljne poslove, kaže da je Arapsko proljeće bila prilika da se preoblikuju dešavanja na terenu, ali je Evropa omanula. “Fokus Evrope se sve više svodio na izazove bezbjednosti i migracije, dok se smanjivalo vjerovanje u sposobnost da je moguće pogurati politički poredak regiona u pozitivnijem pravcu”, kaže on.
“Deset godina nakon pobuna, neki Evropljani sada ponovo usvajaju ideju o autoritarnoj stabilnosti, što simbolizuje sve veće prihvatanje predsjednika Sisija u Egiptu”.
U Libiji, u NATO intervenciji koju su predvodile Francuska i Britanija, zbačen je Muamer el Gadafi. Međutim, kako je vakuum vlasti doveo do borbe između različitih interesnih grupa - islamista, ekstremista, plemena, Gadafijevog sina Saifa, i feldmaršala Kalife Haftara, Libija je skliznula u haos. Očekivalo se da Evropa nakon Gadafija kontroliše posljedice i povede Libiju ka demokratskoj političkoj tranziciji. Ona nije bila efikasna uglavnom zato što nije imala ni interes ni planove da stabilizuje tu zemlju; samo je okrenula glavu. Taj sukob sada pokazuje šire regionalno rivalstvo između Turske i Katara, koji podržavaju međunarodno priznatu vladu, i Ujedinjenih Arapskih Emirata i Sadijske Arabije, koji političke islamiste vide kao svoje neprijatelje i uzdaju se u Haftara. Politika koja produžava građanski rat
Evropljani navodno podržavaju mirovni proces pod pokroviteljstvom UN, ali neke njihove politike produžavaju građanski rat. Njemačka, na primjer, navodno prodaje oružje i jednoj i drugoj strani u libijskom sukobu, ali, poput Italije, nijednu ne podržava politički. Francusku, međutim, optužuju da prećutno naoružava Haftarove snage. Francuski predsjednik Emanuel Makron uzda se u čvrstorukaša Haftara da obuzda imigrante i ekstremiste među njima koji pokušavaju da se domognu Evrope. Francuski analitičari kažu da je domaća nestabilnost u Francuskoj povezana sa militantnošću islamista u nekim afričkim državama u pojasu Sahara-Sahel koje su bile francuske kolonije.
Evropa je imala sličan poslovni odnos sa Gadafijem kakav sada gradi sa Sisijem i Haftarom. Gadafi je 2010. od evropskih država tražio pet milijardi dolara godišnje ako žele da zaustavi ilegalnu afričku imigraciju i izbjegnu, kako je navodno rekao “crnu Evropu”. Međutim, njegova represija je na kraju dovela do pobune, građanskog rata i masovne imigracije u Evropu.
Diktatori širom Mediterana ponovo koriste prijetnju otvaranja kapija za nalet ekonomskih migranata, i ekstremista, da bi ucjenjivali Evropu, i predstavljaju se kao neophodni za osiguranje njenih granica. Arapsko proljeće je pokazalo da je ponašanje prema diktatorskim režimima kao da se ništa nije desilo, defetistička politika za Evropu. Pa ipak, čini se da upravo taj pristup mnoge evropske zemlje ponovo usvajaju.
Jost Hilterman, direktor programa za Bliski istok pri Međunarodnoj kriznoj grupi, smatra da je Evropa od početka pogrešno shvatila prirodu Arapskog proljeća kao pokret u vezi sa demokratijom. “Narod na trgovima nije agitovao prvenstveno za demokratiju, ali su Evropljani tako željeli. Demonstranti su tražili dramatično bolju vladavinu i, ako to ne uspije, zbacivanje neodgovornih i korumpiranih režima. Pošto su protesti doveli do nasilja i haosa, Evropljani su postali oprezniji, kriveći islam za odsustvo demokratskog napretka, i pojačavajući kontrolu granica da bi odvratili izbjeglice i migrante, sumnjajući da su među njima džihadisti koji pokušavaju da uđu u Evropu”, rekao je Hilterman. “Na kraju, evropske vlade su ponovo usvojile paradigmu stabilnosti (podržavajući autokratske režime - poznato zlo) što je prije svega dovelo do narodnih pobuna”.
U slučaju Sirije, Evropa je zvanično jedinstvena i novac za obnovu je uslovila političkim promjenama u skladu sa Rezolucijom UN 2254, koja poziva na uključivanje pobunjenika u sirijsku politiku, oslobađanje političkih zatvorenika i odgovornost za ratne zločine. Međutim, iza zatvorenih vrata, populisti u Italiji i nekoliko drugih država zalažu se za nastavak veza sa Asadovim režimom. Dok Italija želi saradnju sa Asadovim obavještajnim službama oko ekstremista koji su možda prešli njene granice, glavna njemačka opoziciona stranka Alternativa za Njemačku poručuje da su Sirijci bezbjedni pod Asadom i da je vrijeme da se izbjeglice vrate. Evropa je ublažila stav i umjesto promjene režima očekuje promjenu ponašanja režima.
Prijetnja veća nego na vrhuncu Islamske države
Olivije Gita, šef bezbjednosne firme koja nudi savjete vladama u Evropi, Africi i na Bliskom istoku, kaže da je odbijanje Evrope da vojno interveniše u Siriji bila velika greška koja je gurnula muslimane na Zapadu u ruke Islamske države. “Logika za ubjeđivanje mladih zapadnjaka (da se pridruže ID) bila je jednostavna: Vaša vlada navodno brani ljudska prava, ali kad je u pitanju spasavanje muslimanskih života, nije je briga. Potrebna nam je vaša pomoć, dođite i pridružite nam se”, kaže Gita.
“Evropske službe bezbjednosti mi kažu da je nivo prijetnje danas veći nego na vrhuncu Islamske države 2015. kada su se desili veliki napadi u Evropi”. Drugi eksperti, međutim, ukazuju na kolaps Libije i nisu saglasni da bi vojna akcija u Sirija bio ispravan potez. I sirijsko bojno polje je prštalo od svakakvih grupa, uključujući džihadiste. Štaviše, demokratski i liberalni demonstranti su bili neorganizovana snaga. Režim Baat je vladao čeličnom pesnicom i nikad nije dozvoljavao da se pojavi značajna politička opozicija. Situacija na terenu je otežavala Evropi i SAD da sprovedu konačnu vojnu operaciju protiv Asadovog režima.
Uprkos svim propustima, Evropa je poslala milijarde dolara pomoći i uporna je u održavanju u životu nekih pokreta građanskog društva koji su nastali iz Arapskog proljeća, iako su njihovi predvodnici u egzilu.
“Prava lekcija je, izgleda, da je za značajne reforme potrebna dugoročna vizija promjene, ona koja je više usredsređena na cementiranje transformacije odozdo prema gore, nego na iznenadno uskraćivanje podrške aktuelnom sistemu”, kaže Barns-Dejsi iz Evropskog savjeta za spoljne odnose.
Autor je novinar iz Bejruta. Članak je preuzet iz časopisa “Forin polisi” Prevela i priredila: Angelina Šofranac
Bonus video:
