Lukašenko testira Zapad

Predsjednik Bjelorusije Aleksandar Lukašenko vodi brutalnu kampanju protiv njegovih protivnika. Preko 35 000 ljudi je uhapšeno, hiljade su mučene ili zlostavljane, 1 400 političkih zatvorenika je trenutno iza rešetaka. Prošle nedjelje 50-godišnji politički aktivista Vitold Ašurok preminuo je u kaznenoj koloniji. Zvanični uzrok njegove smrti je „srčani udar“. Njegova udovica tvrdi da je on ubijen.

Prema pisanju državnih medija, Lukašenko je lično odobrio prisilno slijetanje aviona kompanije Rajaner dok je letio u vazdušnom prostoru Bjelorusije na relaciji između Grčke i Litvanije. Cilj je klasična otmica, piše britanski „Gardijan“ i dodaje da je Lukašenko čak poslao borbeni avion MIG-29 kako bi se pobrinuo da se pilot povinuje nakon što je obaviješten o lažnoj prijetnji bombom.

Meta Lukašenkovog bijesa je 26-godišnji putnik i opozicioni bloger Roman Protaševič. On je jedan od osnivača Nekste, kanala na Teleghramu. Od predsjedničkih izbora prošlog avgusta, koji se smatraju namještenim, Protaševič je izvještavao i koordinisao demonstracije protiv bjeloruskog režima. Poput ostalih kritičara i on je napustio Bjelorusiju i otišao u egzil, a vjerovatno je računao da je bezbjedan u Evropskoj uniji.

Protaševič je uhapšen kada je avion u kojem se nalazio sletio u Minsk.

„Ne činite ovo. Ubiće me. Ja sam izbjeglica“, kazao je on navodno posadi aviona, kada se avion uputio u Minsk u pratnji bombardera. „Moramo, nemamo izbora“, navodno je odgovorila stjuardesa. Ubrzo nakon toga Protešević je odveden dok je avion stajao na pisti. „Ovdje me čeka smrtna kazna“, kazao je.

Uhapšena je i njegova djevojka, državljanka Rusije Sofija Sapega. Bjelorusko ministarstvo unutrašnjih poslova sinoć je saopštilo da je Protaševič u zatvoru u Minsku, a ovaj šokantni incident je izazvao osudu i užasavanje međunarodne javnosti.

Desetine evropskih aviokompanija juče su saopštile da će izbjegavati bjeloruski vazdušni prostor dok su zapadne zemlje čin opisale kao „državnu otmicu“. Evropska unija razmatra ograničavanje međunarodnog saobraćaja iznad Bjelorusije, kao i ograničavanje kopnenog saobraćaja, a mogla bi pooštriti sankcije koje su već uvedene ovoj bivšoj sovjetskoj republici.

Britanija je saopštila da će obavijestiti britanske aviokompanije da izbjegavaju letove iznad Bjelorusije i da će suspendovati dozvolu bjeloruskoj nacionalnoj kompaniji Belavija.

Zvaničnici EU su kazali da bi i države članice mogle zabraniti Belaviji pristup evropskim aerodromima, kao i da Brisel razmatra druge mjere u vezi sa kopnenim saobraćajem, prenio je Rojters.

Ipak opcije za djelovanje Zapada su ograničene. EU i Sjedinjene Države su u nekoliko navrata uvele finansijske sankcije Minsku, koje nijesu uticale na ponašanje Lukašenka. Zapadne vlade su i sada suočene sa dilemom kako da djeluju. Prema riječima Andreja Sanikova, bivšeg bjeloruskog predsjedničkog kandidata koji je bio u zatvoru 2010, režim ne sprovodi samo ofanzivu unutar zemlje, već predstavlja prijetnju za druge države. Većina putnika u avionu koji je prinudno sletio - njih 171 bili su državljani EU.

Sanikov je Lukašenkovu vladu u razgovoru za „Gardijan“ opisao kao „potpuno ludu“. „Da, Lukašenko je psihopata, i to opasan“, kazao je on. „Ovo je test za međunarodnu zajednicu. Zapad treba da nađe način i instrumente da se pozabavi njime. Možda će ova otmica dovesti do nečega. Ovo nijesu prazne prijetnje. Čak ni Sjeverna Koreja ne bi učinila ovako nešto“.

Otmica Protaševiča pokreće košmarnu opciju da bi Lukašenko sada mogao sprovoditi specijalne operacije proitiv njegovih kritičara koji žive u inostranstvu. Šef bjeloruske KGB, Ivan Cercel je obećao da će eliminisati sve „izdajnike domovine“. U aprilu, njegov kolega general Nikolaj Karpenkov, šef unutrašnjih snaga, kazao je da će se učesnici mirnih skupova suočiti sa „neizbježnom odmazdom“ i da će sa njima postupati kao sa „teroristima“. Na državnoj televiziji pričalo se o ubistvima kao za vrijeme Staljina.

Otmica Protaševiča je zgranula druge disidente. Natalija Kaliada trebalo je ove nedjelje da se sasatane sa Protaševičem. Ona je za „Gardijan” ispričala da je u nedjelju letjela od Londona do Viljnusa. Prethodno je razgovarala sa pilotom i predstavnicima aviokompanije. „Avion je bio u pripravnosti. Izbjegavao je bjeloruski vazdušni prostor. Od novembra i decembra više puta su mi prijetili smrću“, kazala je ona za britanski list.

Proteklih mjeseci masovni protesti protiv Lukašenka počeli su da jenjavaju. Prema riječima Stanikova, režim je slabiji nego što izgleda, a Lukašenko se oslanja na svoje bezbjednosne snage. Iza kulisa dešavaju se bjekstva i samoubistva, kazao je on. „Lukašenko više ne kontroliše državu, ekonomiji ili vladu. On se samo sastaje sa muškarcima u uniformama“, dodao je. „Protesti su možda slabiji, ali mržnja prema Lukašenku raste. To vodi do eksplozije“.

Prema mišljenju Najdžela Kold Dejvidsa, bivšeg britanskog ambasadora u Minsku, EU i Britanija treba da se konsultuju sa bjeloruskim opozicionim odborom prije odluke o mogućim sankcijama. „Ovdje se ne radi samo o Bjelorusiji“, kazao je on za „Gardijan“. „Ukoliko Bjelorusiji ovo prođe, onda će se i druge zemlje osmjeliti da krenu na ljude koji su pobjegli u inostranstvo“, smatra Dejvids i dodaje da događaj od nedjelje ukazuje i na Lukašenkovu slabost. „On ne može da povrati legitimitet“.

Međutim, za bjelorusku novinarsku zajednicu ovo je bio katastrofalan period. Najveći nedržavni medij - portal tut.by zatvoren je prošle nedjelje a većina zaposlenih je uhapšena. Trenutno se u zatvorima nalazi 30 novinara. Sada je među njima i Protaševič, koji je suočen sa optužbom za organizovanje masovnih nereda i grupnih aktivnosti koje „krše javni red“. To je dovoljno da godinama bude u zatvoru.

Protaševič praćen u Grčkoj, u avionu bili agenti

Svega nekoliko sati prije nego što je njegov avion prinudno sletio, Protaševič je objavio da je primijetio da ga prate na aerodromu u Atini. Muškarac, koji je govorio ruski jezik, odjeven u duksericu i pantalone stajao je iza njega i pokušao da slika njegova lična dokumenta, naveo je on.

Direktor Rajanera Majkl O’Liri, koji je incident nazvao državnom otmicom rekao je da on vjeruje da su u avionu bili bezbjednosni agenti. To znači da je operacija sprovedena u koordinaciji sa špijunima koji su djelovali iz Grčke.

Litvanske vlasti su saopštile da pet putnika nikada nije stiglo u tu zemlju, što ukazuje da su se još tri osobe pored Protaševića i Sapege iskrcale u Minsku. „Vjerujemo da su se u Minsku iskrcali i neki agenti KGB...“, kazao je O’Liri i dodao da on misli da je ovo prvi incident ovog tipa koji se dogodio evropskoj kompaniji.

Imajući u vidu bezbjednosne veze između Minska i Moskve, pojedini evropski političari otvoreno spekulišu da li je Rusija umiješana u incident. Agenti ruske bezbjednosne službe FSB nedavno su pomogli u hapšenju jednog opozicionog aktiviste u Moskvi optuženog da je planirao puč protiv Lukašenka.

Rusija, koja pruža bezbjednosnu, diplomatsku i finansijsku podršku Lukašenku, optužila je Zapad za licemjerje. Kremlj je podsjetio da je let iz Moskve 2013. godine u kojem se nalazio predsjednik Bolivije skrenut u Austriju nakon dojave da bi se u njemu mogao nalaziti zviždač Edvard Snouden.

Bjelorusija optužuje Hamas da je prijetio bombom u avionu

Bjelorusija je juče saopštila da je lažna prijetnja bombom zbog koje je avion skrenut u Minsk napisana u ime palestinske grupe Hamas.

Vlasti su objavile tekst za koji tvrde da je prijetnja bombom dok pokušavaju da ublaže bijes međunarodne zajednice zbog čina koji su zapadne prijestonice opisale kao „državnu otmicu“.

Portparol Hamasa Favzi Barhum je negirao da njegova grupa ima ikakve veze sa incidentom.

„Mi, vojnici Hamasa, zahtijevamo da Izrael obustavi vatru u Pojasu Gaze. Zahtijevamo da Evropska unija povuče podršku Izraelu u ovom ratu“, navodi se u prijetećoj poruci koju je objavio šef odsjeka za avijaciju u bjeloruskom ministarstvu saobraćaja. „U avionu je bomba. Ukoliko se ne povinujete našim zahtjevima, bomba će eksplodirati u Viljnusu 23. maja“, navodno stoji u poruci.

Portparol Hamasa, Barhum je kazao da grupa „nema nikakve veze sa tim“.

Nakon 11 dana najtežih sukoba posljednjih godina sukoba, palestinski militanti i Izrael su u petak postigli primirje, podsjeća Rojters.

„Mi ne pribjegavamo takvim metodama, koje mogu biti djelo nekih sumnjivih strana koje imaju za cilj da demonizuju Hamas i podriju saosjećanje svijeta sa našim palestinskim narodom i njegovim legitimnim otporom“, naveo je portparol Hamasa.

Igor Golub, šef bjeloruskih vazduhoplovnih snaga, kazao je da je posada Rajanera sama donijela odluku da sleti u Minsk i da je bombarder poslat samo kao pratnja kada je utvrđeno da avion leti ka bjeloruskoj prijestonici. Portparol bjeloruskog ministarstva diplomatije kazao je da će Minsk garantovati punu transparentnost u tom slučaju i da će biti spreman da dozvoli stranim ekspertima da učestvuju u istrazi.

Eksperti za avijaciju i piloti kažu da kapetan aviona Rajaner nije imao izbora nego da se povinuje kada ga je presreo bjeloruski bombarder.

„Ukoliko je presretač usmjerio let Rajanera u Minsk, onda su oni morali tamo da slete“, kazao je Džon Koks, bivši pilot US ervjeza koji sada radi kao konsultant za bezbjednost u avijaciji.

„Piloti su obučeni za to i postoje međunarodno ugovoreni signali između presretača i aviona“, kazao je on, dodajući da piloti nose crteže ili opise signala presretača sa sobom na svakom letu.

U slučaju prijetnje bombom, piloti slušaju instrukcije gdje da slete i pretpostavljaju da je letjelica presterač poslata da im pomogne. „Ne dovodite u pitanje namjeru presretača zbog pretpostavke da su oni tu da vam pomognu“, kazao je jedan pilot iz evropske aviokompanije.

„To je njihov vazdušni prostor i vi ne počinjete prepirku sa MIG-om 29“, kazao je drugi pilot.

Moskva je podsjetila Zapad da je let iz Moskve 2013. godine skrenut u Austriju nakon dojave da bi se u njemu mogao nalaziti zviždač Edvard Snouden