Demonstranti su ove nedjelje izašli na ulice gradova širom Kube inspirisani poniženjima koja su ujedno i egzistencijalna i svakodnevna. Od autoritarne i neodgovorne vlade do svakodnevnih poteškoća da se obezbijedi hrana, pritužbe gotovo da su značajnije zbog onog što ne pominju – krivicu američke vlade, što kubanske vlasti navode kao objašnjenje uzroka nemira – nego zbog onog što otvoreno navode.
Demonstranti tako dovode u pitanje i sve pliće nasljeđe revolucije – čiji je istorijski vođa Fidel Kastro svojevremeno obećao da će pružiti „slobodu sa hljebom i hljeb bez terora“ – kao i pravdanje okvirom američkog imperijalizma na koji su se on i njegovi nasljednici dugo oslanjali.
Tokom moderne istorije Kube, nacionalistički protest se hranio antiimperijalizmom i obrnuto. U predrevolucionarnoj eri, u potrazi za ekonomskim „napretkom“, kubanski lideri držali su se strateške računice koja je ostrvo vezivala za spoljnoekonomsko iskorišćavanje, čija je najnegativnija ilustracija dugogodišnja, gotovo potpuna zavisnost od jednog jedinog izvoznog proizvoda – šećera. Potreba da sačuvaju narudžbe šećera podstakla je više vlada ove zemlje na političko nasilje – na poljima trske, na univerzitetu i šire. To je antiimperijalizmu dalo moćnu logiku u kubanskoj unutrašnjoj politici, što su pokazale uzastopne revolucije 1930-ih i 1950-ih protiv diktatora koji su imali podršku SAD.
Ali šta se dešava kada antiimperijalizam postane zvanična ideologija? Od početka 1960-ih, kubanska vlada je, često opravdano, kritikovala američko miješanje, embarga i neprijateljstva kako bi objasnila stalne ekonomske poteškoće. Za mnoge Kubance, međutim, ta formula je davno izgubila na snazi. Umjesto toga, današnjim demonstrantima meta je sama revolucionarna imaginacija i njena nesposobnost da pruži hljeb ili slobodu – bilo slobodu u odnosu na domaće ili strane sile.
Vođa revolucije Fidel Kastro svojevremeno obećao da će pružiti „slobodu sa hljebom i hljeb bez terora“
Međutim, ono o čemu se sanja dok borba traje, nije tako lako pretvoriti u efikasno vođenje države.
Nakon revolucije, kubanski demonstranti koji su postali političari mučili su se da pronađu brza rješenja za strukturne izazove ostrva. Ti izazovi su i dalje veliki za bilo koju buduću generaciju lidera Kube, bilo da ih iznjedre aktuelni protesti ili ne. Istorijske i savremene prepreke sa kojima se suočavaju ovonedjeljni protesti nesumnjivo su značajne. Međutim, oni su glasno postavili pitanje koje se neće skoro utišati: Mogu li Kubanci napraviti korak ka inkluzivnijem političkom sistemu, koji podupiru ekonomski temelji gdje ostrvo nije žrtva vanjske eksploatacije, već nezavisna nacija koja cvjeta i koju mladi Kubanci generacijama zamišljaju?
Mnogi koji se bavi aktuelnim događajima osvrnuli su se na „Malekonaso“, masovni protest iz 1994, u kojem su Kubanci krenuli na čuvenu havansku obalu, Malekon, gdje je protest brzo ugušen. Tada su, kao i sada, bili u igri ekonomski faktori, posebno teška kriza nakon raspada Sovjetskog Saveza. Ali su tada, kao i sada, glad i nestašica bili su neraskidivo povezani sa političkim faktorima – uključujući to što je revolucionarna vlada loše upravljala krizom – i zahtijevanjem slobode, o čemu svjedoče poklici demonstranata.
Nakon „Malekonasa“, kubanski lideri ostvarili su Pirovu pobjedu. Revolucionarna vlada zaista nije srušena, ali je morala da spasava potonulu ekonomiju ostrva. Vlada je krenula u revitalizaciju turizma, koji je 1960-ih bio osuđen kao nasljeđe američkog imperijalizma, ali je brzo postao najvažniji izvor prihoda Kube. Kao rezultat toga, jaz između zvanične retorike i svakodnevne stvarnosti počeo je da se povećava, pošto su se pojavila nezvanična tržišta, a samim tim počela se osjećati i društvena nejednakost. Ipak, postepena, često zaustavljana liberalizacija kubanske ekonomije, koju je ubrzao Raul Kastro, ipak je pružala nove poslovne mogućnosti i izvore prihoda od kojih su Kubanci zavisili.
Pandemija je, naravno, bila katastrofalna u ovom pogledu, kao i u mnogim drugim. Akcije koje su preduzimale vlasti Migela Dijasa-Kanela, uključujući i nedavnu zabranu depozita u američkoj valuti, godinu nakon ukidanja poreza od 10% na američke dolare i otvaranja novih mjenjačnica, samo su pogoršale stvari.
Duga istorija narodnih protesta i revolucija na Kubi sugeriše da su mladi takođe bili najmaštovitiji u traženju rješenja, ma koliko ona bila donkihotovska, u nepovoljnim okolnostima s kojima se suočavaju. Hose Marti, heroj ostrvskih ratova za nezavisnost, imao je samo 16 godina kada je zatvoren zbog protivljenja španskom kolonijalizmu. Njegova priča ilustruje revolucionarni duh kubanske mladosti. Kao što je Marti jednom rekao, „Mladost je srećna jer je slijepa: sljepilo je izvor njene veličine: neiskustvo daje snagu njenoj uzvišenoj vjeri.“
U svjetlu izazova s kojima se Kubanci stalno suočavaju, vjera u budućnost i sama može biti revolucionarni stav. Na nesreću, ta vjera je prečesto inspirisala krajnje i tragične žrtve.
Od 1960, Kubanci se podižu na Kastrovoj revolucionarnoj krilatici „otadžbina ili smrt“, koja zahtijeva neprestanu ratorbornost u suočavanju sa međunarodnim i domaćim prijetnjama opstanku revolucije. Stoga je izuzetno značajno to što je slogan aktuelnih protesta „otadžbina i život“, što prkosi nemogućem izboru koji stoji u osnovi Kastrove originalne formulacije. To nije samo zato što mnogi pronalaze sve manje razloga da se bore za revoluciju koju se i dalje očekuje da brane. To je i zato što je preživljavanje i samo postalo način života mnogih rođenih od takozvanog „Posebnog perioda“, kako je Kastro nazvao teške godine devedesetih, naovamo.
Jednako sugestivno, muziku koja prati proteste, zajedno sa dijelom intelektualnog rada koji stoji iza njih, osmislili su „regetonerosi“, poklonici muzičkog žanra koji su elite i političari dugo odbacivali kao „vulgaran“ i apolitičan. Oni, kao i mnogi koji su izašli na ulice, insistiraju na tome da „otadžbina“ mora osigurati, a ne ugrožavati „život“: da je njihov zahtjev za sigurnim snabdijevanjem hranom, pa čak i materijalnom stabilnošću, suštinski politički čin.
Za sada se pokret okupio oko zajedničke, iako nužno maglovite vizije drugačijeg života: možda vlade na čijem čelu nije više Dias-Kanel, možda ekonomije, bila ona socijalistička ili kapitalistička, u kojoj mogu da ostvare veću autonomiju. Mnogi demonstranti se zalažu za toplije odnose sa Sjedinjenim Državama, od kojih su neki izuzetno strastveni u tome (kritičari bi rekli naivni).
Kubanski lideri su se dugo oslanjali na antiimperijalistički sentiment. Ovaj put, to ne pali
Pitanja sa kojima se suočavaju demonstranti počinju sa tim da li mogu da stvore dovoljno zamaha da iznude značajne promjene usred povećane represije. Ako protesti potraju ili se prošire, njihovim pristalicama neće biti ništa lakše nego onima prije njih da riješe ekonomske i političke izazove ostrva, počev od kovida-19 do više od dva vijeka ekonomske nesigurnosti i političke autoritarnosti.
Prerano je za traženje rješenja, ili čak platformi i manifesta. Ali, za početak, nova generacija opozicije Kube moraće da utvrdi da li „otadžbina i život“ može da stoji na dovolno velikoj zastavi ispod koje bi se ujedinili raznoliki politički konstituenti ove zemlje – i, dugoročno gledano, da li se ovaj slogan može prevesti u konkretniji put do hljeba i slobode.
Kubanska vlada je, često opravdano, kritikovala američko miješanje, embarga i neprijateljstva kako bi objasnila stalne ekonomske poteškoće. Za mnoge Kubance, međutim, ta formula je davno izgubila na snazi
Zavisnost od velikih
Tokom istorije Kube, nacionalna politika i međunarodna ekonomija su se razvijale ruku pod ruku. Autoritarnost i spoljni upadi, bilo iz Španije ili Sjedinjenih Država, inspirisali su generacije mladih ostrvljana da se nadaju radikalnom, sveobuhvatnom prevratu postojećeg sociopolitičkog poretka. Isticanje zajedničkog spoljnog neprijatelja podstaklo je njihovu borbu protiv domaćih protivnika, posebno mračnih veza Herarda Mačada i Fulgencija Batiste sa vladom Sjedinjenih Država u prvoj polovini XX vijeka.
Ovo spajanje međunarodnih i domaćih ciljeva takođe je omogućavalo disidentima da osporavaju istovremeno sociopolitičke strukture na Kubi i daleki domet američkog imperijalizma. I tako su istorijski lideri opozicije, poput studenta Univerziteta u Havani i suosnivača Kubanske komunističke partije Hulija Antonija Melje, bitku protiv domaćih tirana (u njegovom slučaju Mačada) postavili kao nužno povezanu sa širom borbom za prava radnika i nacionalni suverenitet.
U prvoj polovini 20. vijeka, potreba za jačanjem ostrvske ekonomije značila je da se o odnosu sa Sjedinjenim Državama rijetko odlučivalo u korist kubanske autonomije. Do pedesetih godina prošlog vijeka, simboli ekonomske hegemonije SAD na Kubi – od ozloglašene kompanije „Junmajted frut kompani” na istoku, do raširene, često ilegalne, turističke ekonomije u Havani – mnogima su postajali odvratni. To je, zajedno sa spremnošću vlade SAD da podrži sve nepopularnijeg diktatora (Batistu), inspirisalo mnoge da se pridruže pokretu za rušenje njegove vlade.
Nakon što je revolucija protiv Batiste dovela Fidela Kastra na vlast 1959, tenzije između Kube i Sjedinjenih Država brzo su eskalirale usred intervencija SAD-a iz perioda Hladnog rata na cijeloj hemisferi. Ovaj geopolitički kontekst inspirisao je i ubrzao radikalizaciju kubanske unutrašnje politike i sve više imperijalizmu davao centralno mjesto u vladinoj retorici.
Naglo prekidanje ekonomskih i političkih veza između dvije nacije nije riješilo probleme Kube. I američki embargo, uveden 1960. i ojačan 1962, i niz ekonomskih pogrešaka kubanskih revolucionarnih lidera doveli su do teških godina spartanskih uslova života. Do 1970, ti izazovi će navesti Kastra u još jedan jednostrani ekonomski odnos sa Sovjetskim Savezom, koji je ponudio izvjesnu stabilnost u naredne dvije decenije. Ali to je Kubu još jednom učinilo ranjivom na promjene ekonomske i političke plime na svjetskoj sceni. Poslije pada Sovjetskog Saveza, sve se srušilo.
I dalje „sanjaju o avionima“
Sada se još jedna generacija kubanskih građana rođenih pod revolucijom suočava sa istom konstalacijom nemogućih izbora. Znaju da imaju malo sredstava da utiču na ekonomske i političke sile, bilo lokalne ili globalne, koje igraju tako veliku ulogu u oblikovanju njihove budućnosti. Pa ipak su takođe i te kako svjesni da ne mogu izbjeći posljedice tih sila.
Međutim, za razliku od prethodnih generacija mladih Kubanaca, mnogim današnjim demonstrantima nedostaje lojalnost koja donekle i dalje obavezuje njihove roditelje, babe i djedove prema revolucionarnom projektu. Oni se, takođe, suočavaju sa upornim nasljeđem političke autoritarnosti, ekonomske stagnacije i međunarodne izolacije, ali za svoje nevolje sve češće osim vlasti nemaju koga da krive. Zbog toga mnogi mladi ljudi i dalje „sanjaju o avionima“, kako kaže kubanska izreka, pošto su promjene američke migracione politike iz doba (bivšeg predsjednika SAD) Baraka Obame učinile mogućnost bjekstva vazdušnim ili morskim putem sve neizvodljivijim.
Od 1960, Kubanci se podižu na Kastrovoj revolucionarnoj krilatici „otadžbina ili smrt“, pa je izuzetno značajno što je slogan aktuelnih protesta „otadžbina i život“
Autorka je profesorka istorije na američkom Univerzitetu Braun.
Tekst je preuzet iz magazina „Politiko“.
Prevela i priredila: D. Vraneš Redžić
Bonus video:
