Tri čovjeka, zatvorenih očiju i pognutih glava, mole se pred grubo obrađenim drvenim krstom. Jedan muškarac rukama obuhvata veliku Bibliju, prislonjenu uz prsa, poput štita. Kroz gomilu, ljudi mašu zastavama “Isus spasava” i pružaju pesnice ka nebu.
Na prvi pogled, ove slike izgledaju kao scene s crkvenog okupljanja na otvorenom. Ali, ovaj događaj nije bio prosvjetljenje, već, kako ga neki nazivaju, hrišćanski revolt. Ovo su bile slike ljudi koji su napali Kapitol u Sjedinjenim Američkim Državama 6. januara 2021, u toku pokušaja da naprave prevrat u rezultatima predsjedničkih izbora 2020.
Pobuna je obilježila prvi put kada su mnogi Amerikanci shvatili da se SAD suočava s rastućim pokretom bijelih hrišćanskih nacionalista. Ovaj pokret koristi hrišćanski jezik da prikrije seksizam i neprijateljstvo prema crncima i imigrantima koji nijesu bijele rase, u svojoj namjeri da stvore bijelu hrišćansku Ameriku.
Izvještaj tima sveštenika, naučnika i advokata - sponzorisan od strane dvije grupe koje zastupaju odvajanje crkve i države – zaključio je da se ova ideologija koristi da “učvrsti, opravda i intenzivira” napad na američki Kapitol.
Glavni fokus odbora Predstavničkog doma, oformljenog za istragu događaja 6. januara, je na desničarskim ekstremnim grupama. Ipak, postoje mnogi drugi Amerikanci koji su prihvatili učenja bijelih hrišćanskih nacionalista koji su napali Kapitol - često i nesvjesno, kažu naučnici, istoričari, sociolozi i sveštenici.
Shvatanja bijelih hrišćanskih naicionalista infiltrirala su se u glavne vjerske tokove toliko duboko da gotovo bilo koji konzervativni hrišćanski pastor pokuša da ospori tu ideologiju rizikuje svoju karijeru, kaže Kristin Kobs Du Mez, autorka “Njujork tajmsovog” bestselera “Isus i Džon Vejn: Kako su bijelci evangelisti korumpirali vjeru i razbili naciju”.
”Ove ideje su toliko raširene da bilo koji pojedinac ili hrišćanski lider koji pokuša da preokrene taj trend i kaže: Hajde da opet pogledamo Isusa i Sveto pismo - biće odbačen.”
Ove ideje su takođe podmukle jer mnoge zvuče kao izrazi hrišćanske pobožnosti ili bezopasne reference na istoriju SAD-a. Ali bijeli hrišćanski nacionalisti interpretiraju ove ideje na načine koji su potencijalno nasilni i jeretički. Njihov pokret nije samo antidemokratski, on se suprotstavlja životu i učenjima Isusa, navode neki od sveštenika, naučnika i istoričara.
Samjuel Peri, ugledni profesor religioznih studija na Univerzitetu u Oklahomi naziva ovu ideologiju “lažnim hrišćanstvom”.
Ovo su tri ključna vjerovanja koja se često povezuju sa bijelim hrišćanskim nacionalizmom.
Vjerovanje da su SAD osnovane kao hrišćanska nacija
Jedan od transparenata primijećenih na pobuni 6. januara bila je replika američke zastave sa natpisom “Isus je moj spasitelj, Tramp je moj predsjednik”.
Brisanje linije koja razdvaja religiju od politike je ključna karakteristika bijelog hrišćanskog nacionalizma.
Mnogi žele da smanje ili obrišu odvajanje crkve i države, kažu oni koji proučavaju pokret.
Jedno od najpopularnijih vjerovanja među bijelim hrišćanskim nacionalistima je da su Sjedinjene Američke Države osnovane kao hrišćanska nacija, da su osnivači SAD-a bili evangelistički hrišćani, a da je bog odredio SAD za specijalnu ulogu u istoriji.
Ova vjerovanja se šire među hrišćanima, prema ispitivanju Barna grupe, koja sprovodi ankete o vjeri i kulturi za vjerske zajednice i neprofitni sektor. Grupa je otkrila da “rastući broj američkih hrišćana snažno vjeruju” da je SAD hrišćanska nacija, koja nije tlačila manjine i koju je bog izabrao da upravlja svijetom.
Ideja da je SAD stvorena kao hrišćanska nacija je loša istorija i loša teologija, kaže Filip Gorski, sociolog na Jejl univerzitetu i koautor knjige “Zastava i Krst: Bijeli hrišćanski nacionalizam i prijetnja američkoj demokratiji”.
”To je poluistina, mitološka verzija američke istorije”, naveo je Gorski.
Neki osnivači posmatrali su stvaranje nacije kroz biblijsku prizmu, kaže on. (Ustav svake savezne države sadrži reference na boga ili božanko.)
Ipak, mnogi nisu. Mnogi od njih ne mogu biti klasifikovani kao evangelistički hrišćani. Njihova grupa uključivala je ateiste, unitariste, deiste, liberalne protestante i druge vjeroispovijesti.
U Ustavu SAD-a se ne govori ništa o bogu, Bibliji ili o Deset zapovijesti, kaže Gorski. Reći da je SAD stvorena kao hrišćanska nacija znači ignorisati činjenicu da je veliki dio njenog početnog bogatstva stečen radom robova i zemljom ukradenom od domorodaca.
Dokaz da je SAD ustanovljena kao sekularna država, ne treba tražiti dalje od Ugovora iz Tripolija 1797, koji je ona sklopila sa današnjom Libijom kako bi prekinula praksu piratskih napada na američke brodove. Ratifikovan je jednoglasno u Senatu, čiju su polovinu činili potpisnici Ustava, i proglasio je da “vlada SAD nije, ni u kom smislu, ustanovljena na hrišćanskoj religiji”.
Da li ovo znači da je svaki bijelac, hrišćanin, koji pozdravlja zastavu i kaže da voli svoju državu, hrišćanski nacionalista? Ne, uopšte, kažu istoričari. Bijelac, hrišćanin, koji kaže da voli Ameriku, njene vrijednosti i institucije nije isti kao bijeli hrišćanin nacionalista, navode naučnici.
Gorski je takođe naveo da su mnogi američki crnci izrazili oblik patriotizma koji ne prerasta u hrišćanski nacionalizam.
On navodi primjere iz 19. vijeka - abolicionistu Fridrika Daglasa i revolucionara Martina Lutera Kinga. Obojica su bili hrišćani, koji su izražavali divljenje prema Americi i njenim temeljnim dokumentima. Ipak, njihov patriotizam je podrazumijevao da “izazivaju naciju da ostvari svoje najviše principe, da postane mjesto slobode, jednakosti, pravde i inkluzije”, kaže Gorski.
S druge strane, patriotizam bijelih hrišćanskih nacionalista je oblik rasnog tribalizma, navodi Gorski.
”To je ‘Moje pleme. Mi (bijelci) smo prvi došli. Ovo je naša zemlja, i ne dopadaju nam se ljudi koji pokušavaju da je promijene, niti ljudi koju su različiti’ oblik nacionalizma”, dodaje on.
Vjerovanje u “ratnika Isusa”
Video snimci napada 6. januara prikazuju haotične scene pune suzavca u Kapitolu, koje su izgledale više kao srednjovjekovna bitka. Pobunjenici su udarali policajce, koristili jarbole zastava kao koplja i razbijali lica policajaca o vrata, dok su skandirali “Bori se za Trampa”. U napadu je umrlo petoro ljudi, a oko 140 policijskih službenika je bilo povrijeđeno.
Kontradiktornost ljudi koji nose znakove “Isus spasava” dok se pridružuju rulji, čiji pripadnici tuku policajce, nameće pitanje: kako mogu bijeli hrišćanski nacionalisti koji tvrde da slijede Isusa, “princa mira”, koji se odrekao nasilja u jevanđeljima, podržavati nasilnu pobunu?
To je zato što slijede drugačijeg Isusa od onog predstavljenog u jevanđeljima, kaže Du Mez, koja je profesorica istorije i rodnih studija na Univerzitetu Kalvin, hrišćanskoj školi u Mičigenu. Oni slijede Isusa predstavljenog u Knjizi otkrovenja, kao ratnika s očima poput “vatrenog plamena” i “ogrtačem umočenim u krv”, koji vodi armije raja na bijelim konjima u bitku protiv sila antihrista.
Bijeli hrišćanski nacionalisti su preoblikovali Isusa u ratnika, spasioca koji je voljan da gazi neprijatelje da bi ustanovio Ameriku kao hrišćansku naciju, ako je neophodno i silom, kažu Du Mez i drugi.
Mada je ratna retorika poput “oblačenja punog božjeg oklopa”, dugo bila prisutna u hrišćanskim propovijedima i himnama, najvećim dijelom interpretirana kao metaforična. Ipak, mnogi bijeli hrišćanski nacionalisti shvataju takav jezik bukvalno.
Ovo je postalo jasno 6. januara. Neki od pobunjenika su nosili kape ukrašene natpisom “Bog, Oružje, Tramp” i pjevali da je Isusova krv prala Kongres. Jedan je na vješalima ispred Kapitola napisao “u Boga vjerujemo”.
”Oni žele Isusa ratnika koji rukuje krvavim mačem i poražava neprijatelje”, navodi Du Mez. “Oni žele da se bore zajedno s tim Isusom. Taj Isus donosi mir, ali samo nakon što pobije neprijatelje.”
A taj Isus sankcioniše upotrebu pravednog nasilja ako se vlast protivi Bogu, navodi ona.
”Ako smatrate da osoba na vlasti radi protivno ciljevima hrišćanske Amerike, ne treba se podrediti toj vlasti, već je zamijeniti”, kaže Du Mez. “Zato što su ulozi tako visoki, ciljevi opravdavaju sredstva.”
Ona dodaje da je ovaj pristup prema kojem ciljevi opravdavaju sredstva ključni dio nacionalizma bijelih hrišćana. To je razlog što su mnogi stali iza Trampa 6. januara. On je otjelotvorenje “militantne bjelačke muževnosti”, koja odobrava snažne prikaze moći i privlači hrišćanske nacionaliste.
Uz par izuzetaka, bijeli hrišćanski nacionalisti ne prihvataju ovu “militantnu muževnost” kada je ispoljavaju crnci, bliskoistočni ili latino muškarci, piše Du Mez u “Isus i Džon Vejn”. Agresija obojenih ljudi je “viđena kao prijetnja stabilnosti doma i nacije”.
Republički senator u Viskonsinu, Ron Džonson prikazao je ove duple standarde prošle godine, kada je izjavio da se nikada nije osjećao stvarno ugroženo od strane gomile, najvećim djelom bjelačke, koja je upala u Kapitol 6. januara.
”Sada, da je... predsjednik Tramp pobijedio na izborima i da su to bile desetine hiljada “Black lives matter” i Antifa demonstranata, možda bih bio malo zabrinut”, rekao je Džonson.
On je kasnije rekao da “ništa rasističko nije bilo u mojim komentarima - baš ništa”.
Ovo prihvatanje ratničkog Hrista je oblikovalo stavove nekih bijelaca evangelista o pitanjima koja sežu od političkog nasilja do zakona o bezbjednosti oružja.
Prošlogodišnja anketa javnog Istraživačkog religijskog instituta je otkrila da su od svih ispitanika bijelci evangelisti vjerska grupa koja bi se najvjerovatnije složila s izjavom “pravi američki patriota bi mogao da se okrene nasilju kako bi sačuvao državu”.
Neki od bijelih hrišćanskih nacionalista vjeruju da je Drugi amandman dat od Boga.
Samjuel Peri, koautor knjige “Vraćanje Amerike za boga: Hrišćanski nacionalizam u SAD”, napisao je nedavno u eseju da je među anketiranim Amerikancima koji vjeruju da bi “federalna vlada trebalo da prizna SAD kao hrišćansku naciju” preko dvije trećine odbilo ideju da bi “vlada trebalo da donese strože zakone o oružju”.
”Što se više slažete s hrišćanskim nacionalizmom, manje je vjerovatno da ćete podržati kontrolu oružja”, napisao je Peri. “Oružje je praktično element bogosluženja u crkvi nacionalizma bjelačkih hrišćana.”
Vjerovanje da postoji “pravi Amerikanac”
Na predsjedničkim izborima 2008. kandidatkinja za potpredsjednicu Sara Pejlin je uvela novi izraz u politički diskurs. Pričala je o “pravoj Americi” i “proameričkim predjelima ove velike nacije”. Od tada su mnogi konzervativni politički kanditati koristili izraz “pravi Amerikanci”, da bi napravili kontrast između svojih glasača i opozicije.
Ovakav jezik je oblikovao pogled na svijet mnogih bijelih hrišćanskih nacionalista: nacija je podijeljena između “pravih Amerikanaca” i drugih građana koji ne zaslužuju ista prava, kažu eksperti na ovu temu.
Gorski, autor knjige “Zastava i Krst”, navodi da je u svom istraživanju naišao na jaku korelaciju između nacionalizma bijelih Hrišćana i podrške džerimanderingu - izbornom procesu u kojem političari manipulišu granicima izbornih jedinica, tako da favorizuju jednu partiju, ili, kako neki kritičari navode, jednu rasu. Pronašao je sličnu podršku među bijelim hrišćanskim nacionalistima za Elektorski kolegijum, koji daje neproporcionalnu političku moć mnogim ruralnim, u najvećem dijelu bjelačkim područjima države.
Kada ovi nacionalisti tvrde da su izbori pokradeni, oni odražavaju vjerovanje da se neki glasovi ne broje, kaže on.
”To je ideja da smo mi ljudi, da naši glasovi treba da se broje, a vi niste ljudi, i... ne zaslužujete da imate pravo glasa”, navodi Gorski. “Nema veze šta kažu glasačke mašine, jer mi znamo da su svi pravi Amerikanci glasali za Donalda Trampa.”
Zašto je nacionalizam bijelih hrišćana prijetnja za demokratiju
Oni koji žele da SAD postanu hrišćanska nacija suočavaju se s velikom preprekom: mnogi Amerikanci ne slažu se s njihovom vizijom Amerike.
Uvođenje bijelih hrišćanskih nacionalista u glavne tokove dešava se dok raste broj Amerikanaca koji odbacuju organizovanu religiju. Po prvi put u istoriji SAD-a, članstvo u vjerskim zajednicima je palo ispod 50 odsto. Vjera u boga je na nižem nivou nego ikad, prema nedavnoj Galupovoj anketi. Na to treba dodati i rastući rasni i religiozni diverzitet u državi. Broj ljudi koji se izjašnjavaju samo kao bijelci se smanjio po prvi put od početka popisa 1790, a većina Amerikanaca mlađih od 18 godina nisu bijelci. Na prvi pogled djeluje kao da bijeli hrišćanski nacionalizam ne bi trebalo da bude u porastu u Americi. Iz tog razloga, oni traže spas od dva izvora.
Jedan od njih je ohrabrena konzervativna većina u američkom Vrhovnom sudu, u kojem im je nedavna odluka o obaranju presude Rou protiv Vejda i odbrana školskih molitvi ulila nadu. Kritičari, s druge strane, govore da taj sud urušava odvojenost crkve i države.
Nisu svi Hrišćani koji podržavaju sudske odluke o obaranju Rou protiv Vejda i zaštiti školskih molitvi bijeli nacionalisti. Na primjer, mnogi rimokatolici svih rasa podržavaju rasnu pravdu, ali su podržali i obaranje Rou presude.
Ipak, bijeli hrišćanski nacionalisti su inspirisani ovim odlukama, jer je jedan od njihovih glavnih ciljeva da obrišu odvajanje crkve i države u Americi.
U nedavnoj studiji zaključeno je da je pet sudija Vrhovnog suda “najviše provjerski orijentisano makar od Drugog svjetskog rata”, kao i da su šest konzervativnih sudija “hrišćani, uglavnom katolici” i “pobožni”.
Dok su neki Amerikanci zabrinuti oko vladavine jedne stranke, drugi, kao što je Pamela Pol, kolumnistkinja, upozorava na uspostavljanje vladavine jedne religije u Vrhovnom sudu.
”Kako njihov brend religiozne dogme gubi svoju svrhu, nameću ga samoj državi”, napisala je nedavno u “Njujork tajmsu”.
Gorski, istoričar, kaže da bijeli hrišćanski nacionalizam predstavlja veliku prijetnju demokratiji, jer definiše “nas ljude” na način koji isključuje mnoge Amerikance.
”SAD ne mogu biti istinski multirasna demokratija i bijela hrišćanska nacija u isto vrijeme”, piše Gorski u knjizi “Zastava i Krst”. Ovo je razlog što je bijeli hrišćanski nacionalizam postao ozbiljna prijetnja američkoj demokratiji, možda i najozbiljnija s kojom se trenutno suočava.”
Drugi izvor nade za bijele hrišćane nacionaliste je bivši stanar Bijele kuće. Njihova predanost Donaldu Trampu ilustrovana je jednom od najpotresnijih slika iz pobune 6. januara: znak na kome je predstavljen Isus nordijskog izgleda koji nosi crvenu kapu “Učinimo Ameriku ponovo velikom”.
Ako bi Tramp opet postao predsjednik, neki bijeli hrišćani mogli bi to protumačiti kao božansku intervenciju. Njegova podrška u krugovima bijelih evangelista je porasla od 2016. do 2020.
Ono što, noseći drvene krstove u rulji u Kapitolu, ljudi nisu mogli postići 6. januara, mogli bi ostvariti 2024.
Prevod: M. Ćorović
Bonus video:
