Mirna tanzanijska luka Mtvara do kraja prošle godine uglavnom se bavila izvozom indijskih oraha. Sada sve vrvi od brodova koji utovaraju ugalj, pošto je usljed ruske invazije na Ukrajinu krenula svjetska trka za ovim do skoro najomraženijim gorivom.
Tanzanija tradicionalno izvozi termalni ugalj susjednim državama u istočnoj Africi; a izvoz dalje nije dolazio u obzir budući da je zahtijevao prevoz materijala više od 600 kilometara od rudnika jugozapadno od Mtvare, najbliže luke u Indijskom okeanu.
Evropska energetska kriza je, međutim, sve to promijenila.
Cijene termalnog uglja, koji se koristi za proizvodnju struje, zabilježile su rekordni skok kao posljedica rata zbog kojeg su mnoge evropske države izgubile pristup ključnim zalihama prirodnog gasa i uglja od glavnog snabdjevača Rusije.
Kupci iz Evrope i drugih djelova svijeta sada su spremni da plate ogroman novac za ugalj iz često udaljenih rudnika u mjestima kao što su Tanzanija, Bocvana, pa čak i Madagaskar. Obnova potražnje za ugljem posljedica je napora vlada da smanje zavisnost od ruskih energenata, a da pritom ne dođe do skoka cijena struje, i u suprotnosti je sa klimatskim planovima da se smanji upotreba ovog fosilnog goriva koje izaziva najveće zagađenje.
”Evropski igrači, nakon ruskog rata, idu tamo gdje ima uglja”, kazao je za Rojters Rizvan Ahmed, direktor rudarske kompanije Blueski majning u Dar es Salamu u Tanzaniji. “Nude da plate veoma dobre cijene”.
Trgovačka kompanija Kargil je zabilježila značajan porast u isporukama uglja Evropi posljednjih mjeseci, rekao je Žan Dileman, predsjednik Kargilovog odeljenja za okeanski transport, pri čemu je kompanija prevezla 9 miliona tona uglja širom svijeta u periodu jun-avgust u poređenju sa ranijih 7 miliona tona na godišnjem nivou.
”Evropa je konkurencija našim drugim kupcima, a alternativa, što je u ovom slučaju gas, je mnogo skuplja”, kazao je Dileman. “Evropa bi trebalo da bude u mogućnosti da nabavi ugalj i vidjećemo veoma snažne tokove ka Evropi iz Kolumbije, Južne Afrike pa čak i dalje.
Obnova potražnje za ugljem posljedica je napora vlada da smanje zavisnost od ruskih energenata, a da pritom ne dođe do skoka cijena struje, i u suprotnosti je sa klimatskim planovima da se smanji upotreba ovog fosilnog goriva koje izaziva najveće zagađenje.
Mada bi prozor mogućnosti, koji je sada otvoren, mogao biti kratkotrajan ukoliko se geopolitički vjetrovi promijene, neke zemlje sa resursima uglja smatraju da je šansa za dobit previše dobra da bi je propustili.
Prvomjesečni ugovor za termalni ugalj u australijskoj Njukasl luci GCLNWCPFBMc2 - koja je globalni standard - vrijedio je 429 dolara za tonu 16. septembra, što je niže od rekordnih 483,50 koliko je iznosio u martu, ali znatno više od oko 176 dolara po toni koliko je vrijedio u isto vrijeme prošle godine.
U Matvari je od novembra prošle godine, kada je poslata prva pošiljka uglja, utovareno 13 brodova, kazali su lučki zvaničnici za Rojters; a posljednji brod MC Mis Simona, teretni brod kapaciteta 34.529 tona, pristao je prošle nedjelje, utovaren je i otplovio je za Francusku.
Globalni uvoz termalnog uglja morskim putem dostigao je 97,8 miliona tona u julu, što je najviši nivo u istoriji i veći je za preko 9 odsto u odnosu na prethodnu godinu, pokazuje analiza brodskog brokera Brimar. Količina je u avgustu pala na 89 miliona tona, uglavnom zbog prekida izvoza od velikog proizvođača Australije.
”Posljednji ples” industrije uglja
Tanzanija očekuje da se izvoz uglja udvostruči ove godine na oko 696.773 tone, saopšteno je za Rojters iz nacionalne Komisije za rudarstvo, dok se očekuje da se proizvodnja poveća za oko 50 odsto na 1.363.707 tona.
Očekujući značajne poreske prihode od rasta izvoza, vlada razmatra izgradnju željeznice koja bi povezala region Ruvuma za proizvodnju uglja sa Mtvarom, rekao je Jahja Semamba, vršilac dužnosti izvršnog sekretara Komisije za rudarstvo.
Rudarska kompanija Ruvuma kol, sa sjedištem u Tanzaniji, izvezla je najmanje 400 000 tona uglja preko trgovaca u mnoge države uključujući Holandiju, Francusku i Indiju od novembra prošle godine, pokazali su podaci u koje je Rojters imao uvid.
Rudarske kompanije uživaju u do sada nezabilježenom profitu u okviru onoga što mnogi smatraju posljednjim plesom industrije koja je pod ogromnim pritiskom da smanji proizvodnju. Tona uglja je krajem 2020. godine iznosila 75 dolara što je značilo zaradu od 15 dolara po toni, kazao je Rob Vest analitičar u konsultantskoj kompaniji Tander sed enerdži. Međutim, u trenutku kada je cijena preko 400 dolara po toni, profit se povećao na 235 dolara.
Trgovci iz Evrope su spremni da plate dvaput više u odnosu na kupce iz Azije, kazali su pojedini članovi menadžmenta. Ahmed, iz kompanije Blueski, kazao je da oni trenutno ne izvoze preko Mtvare ali planiraju da to učine i da su dobili zahtjeve od kupaca u Njemačkoj, Poljskoj i Britaniji.
Tako je, na primjer, nekada bilo nezamislivo da Bocvana, koja nema izlaz na more, prodaje ugalj na tržištu za pomorski transport, a većina izvoza je išla u susjednu Južnu Afriku, Namibiju i Zimbabve.
”Ranije, logistika nas je uništavala. Međutim, po sadašnjim cijemama, ovo može da funkcioniše”, kazao je za britansku agenciju Morne du Plesis, izvršni direktor rudarske kompanije Minerdži MIN.BT.
Minerdži je izvezla dvije pošiljke od oko 30.000 tona svaka iz luke Valvis Bej u Namibiji, a poslala je dva voza uglja za izvoz iz luke Maputo u Mozambiku.
Ostrvska država Madagaskar, najveći svjetski izvoznik vanile, mogla bi postati novi igrač na globalnoj sceni uglja.
”Po trenutnim cijenama rudarskim kompanijama u Madagaskaru se isplati da počnu da izvoze ugalj prvi put u istoriji ove zemlje”, kazao je Prins Najati, izvršni direktor jedne od kompanija koja razvija projekat za izvoz uglja u toj zemlji.
Međutim, pridošlice će morati da budu spremne da se povuku ili čak prestanu sa proizvodnjom ukoliko tržišni uslovi postanu nepovoljni”, kazao je Najati.
Privremena promjena, ali može potrajati
Velika potražnja i ograničene zalihe uglja mijenjaju trgovačke rute, a količina tereta ovog fosilnog goriva dostigla je rekordni nivo u julu mjesecu.
Uvoz uglja za Evropsku uniju iz Australije, Južne Afrike i Indonezije - koje su tradicionalno snabdijevale azijska tržišta - povećan je skoro 11 puta tokom četiri mjeseca od početka ruske invazije na Ukrajinu, pokazali su podaci indijske konsultantske kompanije Kolmint.
Invazija je primorala države EU da smanje oslanjanje na gas iz Rusije, koja je smanjila isporuke Evropi. Zabrana bloka na uvoz ruskog uglja je dodatno povećala pritisak na proizvođače struje da nađu alternativne izvore goriva.
Evropske države su privremeno ostavile po strani ciljeve za zaštitu životne sredine dok pokušavaju da naprave zalihe goriva i ponovo otvore termoelektrane kako bi se pripremile za predstojeću tešku zimu.
”Zahvaljujući snažnim podsticajima proizvodnja uglja i lignita povećana je za 25 odsto iznad nivoa od prije godinu dana, uprkos čitavom nizu zatvaranja postrojenja u protekle tri godine”, kazali su o Evropi analitičari iz Banke Amerike.
Sadašnje povećanje sagorijevanja uglja moglo može značiti da države neće ispuniti ambiciozne ciljeve za smanjenje emisije CO2. U EU sagorijevanje veće količine uglja povećaće emisiju CO2 za 1,3% na godišnjem nivou ukoliko isporuke ruskog gasa budu potpuno obustavljene, naveo je energetski istraživački centar istraživačkom centru Ember.
Vlade u Evropi tvrde da je ovo privremena promjena, mada to može zavisiti od toga koliko bude trajala energetska kriza. Njemačka odlaže planirana zatvaranja pojedinih termoleketrana kako bi osigurala snabdijevanje električnom energijom.
Minerdži, rudarska kompanija iz Bocvane, smatra da će tržište uglja ostati snažno najmanje do sredine 2023, ako ne i duže. Nada se da će udvostručuiti proizvodne kapacitete.
”Odustalo se od negativnog narativa u vezi sa ugljem, i ugalj je prihvaćen kao poželjan energetski izvor u energetskoj krizi nastaloj zbog rata”, saopšteno je iz kompanije.
U Evropi grijanje ispred bojazni od zagađenja
Nevladine organizacije i aktivisti za zaštitu životne sredine upozoravaju da će napori evropskih vlada da ugriju građane ove zime pogoršati ionako smrtonosan problem, a to je zagađenje vazduha.
Očekuje se da ovaj problem najteže pogodi centralnu i istočnu Evrpu, gdje se mnoga domaćinstva i dalje oslanjaju na sagorijevanje čvrstih goriva za grijanje, ističe portal “Politiko”.
Suočeni sa nestašicom uglja koja može pogoditi dva miliona domaćinstava, poljski de fakto lider Jaroslav Kačinjski ohrabrio je građane da “pale skoro sve, naravno osim guma i sličnih škodljivih stvari” kako bi se ugrijali ove zime.
NVO sektor je kritikovao takvu vrstu poruka, kao i odluku vlade da uvede jednokratnu pomoć kako bi pomogli domaćinstvima da kupe više uglja i drugih vrsta goriva i da privremeno dozvoli prodaju pljavog uglja. Takav pristup rizikuje da poništi godine napretka ka zdravijem vazduhu i čistijim oblicima grijanja”, kazao je za “Politiko” Aleksander Šnijegocki, izvršni direktor Instituta za reforme.
I u drugim zemljama je energetska sigurnost stavljena ispred bojazni od zagađenja.
Mađarska, koja se u velikoj mjeri oslanja na ruski gas, suspendovala je ekološke regulative koje su štittile šume od sječe i naredila povećanje proizvodnje lignita u naporu da obezbijedi energetske zalihe za domaćinstva.
Nevladine organizacije pozivaju vlade da podignu svijest o zdravstvenim rizicima, uključujući i savjete da se za grijanje koristi samo odgovarajuće drvo a ne “prerađeno drvo, plastični, gumeni i drugi otpad”.
Međutim, kako raste potražnja za drvetom tako rastu i cijene - što povećava rizik da bi se siromašnija domaćinstva mogla okrenuti alternativama koje su štetnije po okolinu i po zdravlje. Zabrana na uvoz ruskog drveta takođe znači dodatno ograničavanje zaliha.
U Njemačkoj cijena peleta se skoro udvostručila od početka rata. U Bugarskoj, gdje se preko polovine domaćinstava oslanja na čvrsta goriva - uglavnom na drvo - za grijanje, cijena kubnog metra drva za ogrijev se sa 51 euro koliko je iznosila ranije skoro udvostručila.
Belgija, Švajcarska, Irska, i Velika Britanija takođe su suočene sa nestašicama i rastom cijena.
U Rumuniji, gdje se više od polovine populacije grije na drva, vlada dijeli vaučere kako bi pomogla građanima da kupe drva za ogrijev. Bugarska je zabranila izvoz drva kako bi obezbijedila dovoljno zaliha za svoju populaciju.
Bonus video:
