”Želimo hranu, a ne PCR testove. Želimo slobodu, a ne zaključavanje. Želimo poštovanje, ne laži. Želimo reforme, a ne kulturnu revoluciju … Želimo da budemo građani, a ne robovi,” pisalo je na transparentu okačenom u četvrtak na mostu Sitong u Pekingu. Jedan transparent je, što najviše čudi, pozivao na svrgavanje Sija Đinpinga.
Ovako smjeli izrazi nezadovoljstva su izuzetno rijetki u Kini, posebno uoči politički osjetljivih događaja, kao što je Kongres Komunističke partije, koji počinje danas.
Kada je Si (69) preuzeo vlast prije 10 godina, pretpostavljalo se da će otići na ovom, 20. kongresu partije. Njegova dva prethodnika su otišla nakon dva petogodišnja mandata. Umjesto toga, kongres će označiti početak njegovog trećeg mandata i učvrstiti status najmoćnije ličnosti u zemlji od Mao Cedunga.
Skup od otprilike 2.300 lidera partije održava se svakih pet godina u Velikom domu naroda na Trgu Tjenanmen u Pekingu, pri čemu je veći dio procesa iza zatvorenih vrata i traje oko nedjelju dana. Kongresi se pažljivo prate jer uključuju ogromnu smjenu višeg rukovodstva partije i daju naznake njenih dugoročnih prioriteta.
Uoči ovogodišnjeg kongresa, poljoprivrednici širom Kine su se borili sa nepoželjnim ultimatumima lokalnih vlasti.
U skladu sa Sijevom odlučnošću da poboljša sigurnost hrane u Kini suočenoj sa onim što on vidi kao neprijateljski Zapad predvođen SAD, rečeno im je da preusmjere resurse sa profitabilnih agrobiznisa na osnovne namirnice. Ribnjaci su napušteni, polja sa bambusom i cvijećem su uništena jer Si želi da kineski farmeri uzgajaju pirinač i pšenicu.
Čak ni najbolji vladar ne može dobro vladati ako je okružen klimoglavcima koji se previše plaše da kažu istinu
”Fajnenšl tajms” (FT) piše da ovi ukazi predstavljaju odstupanje od istorijskih poljoprivrednih reformi koje su kasnih 1970-ih i ranih 1980-ih postavile temelje brze transformacije Kine u drugu po veličini ekonomiju u svijetu. Oni takođe nude uvid u to kakva zemlja je Kina postala pod Sijem, čije je ponovno imenovanje kulminacija njegove nemilosrdne centralizacije vlasti tokom protekle decenije. Ta centralizacija, ističe FT, nosi ogromne rizike.
”Ona bi mogla da umanji dinamiku koja je bila zaštitini znak Kine otkako su počele ekonomske reforme prije više od četiri decenije. A takođe bi mogla da liši Kinu mehanizama za samoispravljanje koje je Komunistička partija postavila posljednjih decenija - izlažući život nacije od 1,4 milijarde ljudi hirovima jednog lidera”, navodi britanski list.
Novi poljoprivredni ukazi su u skladu sa brojnim drugim političkim odlukama, u oblastima od sektora tehnologije i imovine do kovida-19, pri čemu se stiče utisak da troškovi sve više nadmašuju koristi.
Sve je više dokaza da su Sijeva dominacija nad partijom i sve veća dominacija partije nad ekonomijom i civilnim društvom otežali Kini da modifikuje, a kamoli da preinači, potencijalno štetne odluke, ističe FT.
Lens Gor, stručnjak za Kinu na Institutu za istočnu Aziju Nacionalnog univerziteta u Singapuru, tvrdi da Si ide u pogrešnom pravcu.
”Koliko prostora dajete tržištu i birokratama nižeg nivoa, koliko slobode dopuštate pojedincima - to je čak bitnije od određenih političkih pitanja”, kaže on. “Kako vrijeme odmiče, posljedice će se pokazati”.
Njegovi brojni i glasni obožavaoci smatraju da je Si pravi vođa u pravo vrijeme - mudar i hrabar “kormilar” koji je podmladio slabu stranku kojom dominiraju korumpirane posebne interesne grupe i suprotstavio se onome što vide kao napore SAD da obuzdaju Kinu.
Po njihovom mišljenju, Sijevo suzbijanje prodemokratskog pokreta u Hong Kongu i ljetošnje vojne vježbe bez presedana oko Tajvana bile su neophodne mjere sa ciljem zaštite interesa nacionalne bezbjednosti zemlje od miješanja SAD i drugih “neprijateljskih stranih snaga”.
”Si je imao mnogo dostignuća tokom svoja prva dva mandata i to će biti priznato tokom partijskog kongresa”, kaže Tam Jiu-čung, lojalista Pekinga u Hong Kongu i jedini predstavnik te teritorije u stalnom komitetu kineskog parlamenta.
”Kada je naš nacionalni suverenitet doveden u pitanje i kada su naši razvojni interesi povrijeđeni, nacionalna bezbjednost se mora naglasiti i zaštititi”.
Britanski “Ekonomist” piše da je Komunistička partija uvijek bila opsjednuta kontrolom, ali da se pod Sijem ona produbila i da je očuvanje moći partije važnije od svega.
To pokazuje Sijev odgovor na pandemiju kovida-19. Prvobitno zatvaranje u Kini spasilo je mnoge živote. Međutim, dugo nakon što je ostatak svijeta naučio da živi sa virusom, Kina i dalje svaki slučaj tretira kao prijetnju društvenoj stabilnosti. Kada se pojave infekcije, okruzi i gradovi se zaključaju. Obavezne aplikacije za praćenje kretanja otkrivaju kada su građani bili u blizini zaražene osobe, a zatim im zabranjuju pristup javnim prostorima. Podrazumijeva se da niko tako označen ne smije da uđe u Peking, da ne bi pokrenuo epidemiju u politički osjetljivom trenutku.
Sijeve pristalice smatraju da je njegovo insistiranje na iskorjenjivanju epidemije možda rezultovalo ogromnim ekonomskim troškom, ali da je to cijena koju Kina mora da plati za spasavanje miliona života - što američki političari ili nisu mogli ili nisu htjeli da urade.
Neki stručnjaci ukazuju na mnoge paralele između Sijeve politike nultog kovida i zloglasne kineske politike jednog djeteta
Kritičari kažu da njegova očigledna snaga signalizira okoštavanje kineskog političkog sistema kojim dominira partija. “Sijeva centralizacija moći je stvorila mnoge probleme”, kazao je za FT visokorangirani naučnik i vladin savjetnik u Pekingu, koji je želio da ostane anoniman.
”Na površini, Si i centralna vlada imaju konačnu riječ o svemu”, izjavio je za FT. “Ali kako jedan lider može da kontroliše 1,4 milijarde ljudi? Ne postoji način da zavirite u to šta svi rade i misle.”
”Gardijan” ocjenjuje da su izazovi sa kojima je suočena Kina preveliki i previše složeni da bi ih riješila jedna osoba.
”Čak ni najbolji vladar ne može dobro vladati ako je okružen klimoglavcima koji se previše plaše da kažu istinu”.
Sijeva opsjednutost kontrolom ima šire implikacije za Kinu i svijet.
”Si kod kuće donosi sve važne odluke, a žestoka mašinerija represije sprovodi njegovu volju. U inostranstvu, on nastoji da oblikuje globalni poredak koji je pogodniji za autokrate. U tom cilju, Kina koristi pristup dvostrukog kolosijeka. Radi na tome da kooptira međunarodna tijela i redefiniše principe na kojima počivaju. Bilateralno, regrutuje zemlje kao pristalice. Njena ekonomska težina pomaže da siromašnije pretvori u klijente, neustrašivost u vezi sa zloupotrebama omogućava joj da pridobije despote, a njen sopstveni uspon je primjer zemljama koje su nezadovoljne statusom kvo na čelu sa Amerikancima”, piše “Ekonomist”.
U komentaru se ističe sa Sijev cilj nije da druge zemlje učini sličnijim Kini, već da zaštiti interese Kine i uspostavi normu da nijedna suverena vlada ne mora da se povinuje tuđoj definiciji ljudskih prava.
”Sijeva opsesija kontrolom možda čini Komunističku partiju jačom, ali takođe čini Kinu slabijom nego što bi inače bila. Korištenje resursa za ostvarivanje nacionalnih ciljeva može da funkcioniše, ali je često neefikasno: američke firme proizvode otprilike duplo više inovacija za isti trošak od njihovih kineskih kolega, prema nekim procjenama. Imati vođu koji mrzi da prizna greške otežava njihovo ispravljanje, piše “Ekonomist”.
Njegovi brojni i glasni obožavaoci smatraju da je Si pravi vođa u pravo vrijeme, koji je podmladio slabu stranku kojom dominiraju korumpirane posebne interesne grupe i suprotstavio se onome što vide kao napore SAD da obuzdaju Kinu
Pod Dengom Sjaopingom, koji je postao glavni kineski vladar nakon Maove smrti 1976. godine, poljoprivrednicima je dato više slobode da uzgajaju ono što su željeli za profit - što je bio početak procesa nagomilavanja ušteđevine kojom je finansiran uspon mnogih superiornih prerađivačkih industrija u zemlji. Istovremeno, piše FT, Deng je težio boljim odnosima sa SAD, bogatim azijskim saveznicima i zapadnom Evropom dok je otvarao Kinu za globalnu trgovinu.
Britanski dnevnik ističe da je taj spoljnopolitički konsenzus već propadao prije nego što je Si preuzeo vlast, ali da je u svojoj prvoj deceniji kao glavni vođa stranke odbacio ovaj i mnoge druge Dengove ekonomske i geopolitičke principe.
Sijeve inicijative za obuzdavanje moći tehnoloških preduzetnika u privatnom sektoru, uključujući Džeka Maa iz Alibabe, uz istovremeno obuzdavanje cijena nekretnina, zaustavile su dva od najvažnijih pokretača rasta privrede, navodi FT.
”Tehnološke kompanije, a posebno Alibaba, bile su na radaru vlade jer su postale tako velike”, kazao je jedan šangajski investitor u tehnologiju.
Obje politike su dio Sijeve šire agende “zajedničkog prosperiteta”, koja ima za cilj da se konačno pozabavi hroničnom nejednakošću u bogatstvu i smanji neodrživo visok nivo duga.
Sijev obračun sa Hong Kongom i pojačani pritisak da se zauzme Tajvan pojačali su tenzije sa Zapadom. SAD su ograničile pristup kineskih kompanija poluprovodnicima i drugim ključnim komponentama.
Malo je znakova sa Si želi da promijeni prustup koji očigledno šteti Kini.
Neki stručnjaci ukazuju na mnoge paralele između Sijeve politike nultog kovida i zloglasne kineske politike jednog djeteta, pokrenute 1979. Obje su brutalno i proizvoljno nametnuli gradski okruzi i zvaničnici na nivou sela, koji ispunjavaju jasne, ali na kraju zamagljene političke direktive i vrše nekontrolisanu moć u svojim područjima. FT ističe da su se obje politike ispostavile kao katastrofalne za ekonomiju - nulti kovid kratkoročno, a politika jednog djeteta dugoročno s obzirom na njene demografske posljedice.
Bilo kakve primjedbe na račun Sijeve politike nisu izazvale jake političke reakcije ljudi iz njegovog okruženja iz straha od potencijalnih ličnih posljedica ako naljute vrhovnog lidera, posebno imajući u vidu intenzitet njegove dugotrajne antikorupcijske kampanje.
Džozef Torigijan, stručnjak za kinesku i politiku iz vremena Sovjetskog Saveza na Američkom univerzitetu u Vašingtonu, primjećuje da Kina ima sistem koji je izuzetno prijateljski nastrojen prema liderima. “Jednostavno ne postoji okidač da vođa bude skinut s vlasti zato što je loše radio”, kaže Torigian.
Aktivisti takođe paze da ne potkopaju partiju i njenu kontrolu vlasti, što je krajnja garancija izuzetnih privilegija koje uživaju oni i njihove porodice. Torigian kaže da je taj strah sadržan u kineskom izrazu tou shu ji ki, koji se prevodi kao “ako pucaš u pacova, možeš pogoditi vazu”.
”Čak i kad negoduju i žale se, ljudi unutar stranke shvataju da je imati snažnog vođu - nekoga s ovlašćenjem da lupi šakom o sto i donosi odluke - faktor stabilizacije”, dodaje Torigian. “Mao i Deng su pravili katastrofalne greške, ali je postojao efekat okupljanja oko zastave čak i ako su te krize izazvane lošim kreiranjem politike”.
Čak i mnogo slabije sile mogu biti opasne, što je Rusija pokazala pod Putinom. Izolovanija, ka unutra okrenuta Kina, mogla bi postati još ratobornija
Viktor Gao, bivši kineski diplomata i Dengov prevodilac, tvrdi da je Kini potreban produženi period odlučnog vođstva, za šta je Si dokazao da je sposoban.
”Stranka je ujedinjenija nego ikada ranije pod vrhovnim vođstvom Sija Đinpinga”, kaže Gao. “Kini je potreban snažan lider koji ne podliježe pritisku stranih zemalja i koji može da ustane i zastupa nacionalne interese Kine na globalnoj sceni. Ispostavilo se da je Si Đinping lider koji je Kini bio potreban”.
Gao je dodao da čak može da zamisli da Si bude imenovan za peti mandat predsjednika države 2033. godine, kada će napuniti 80 godina. “Zašto da ne? Kada je Deng imao 80 godina, bio je na vrhuncu karijere”.
U novoj biografiji kineskog lidera, “Si Đinping: Najmoćniji čovjek na svijetu”, Stefan Aust i Adrian Geiges se bave kultom ličnosti kineskog lidera. “Na primjer, revni pokrajinski zvaničnici traže da hrišćanske crkve zamijene Isusove slike portretima Sija Đinpinga”.
Problem je u tiraniji, a ne u narodu
Dok Si nastoji da Kinu učini supersilom, autoritarni porivi njega i partije su je izolovali, piše “Ekonomist”.
“Veliki zaštitni zid usporava priliv stranih ideja. Nulti kovid je ograničio kretanje u zemlji i van nje: kineski naučnici su skoro prestali da prisustvuju konferencijama u inostranstvu. Kineski rukovodioci slabo putuju. Broj evropskih iseljenika u Kini se prepolovio. Manje povezana Kina biće manje dinamična i kreativna. A vlada pogoršava izolaciju Kine čineći je manje gostoljubivom za strance da žive ili rade ... Konačno, zbog užasnog statusa u oblasti ljudskih prava, Kina ima malo pravih prijatelja i ograničava saradnju sa zemljama na vrhuncu tehnologije”, ocjenjuje britanski nedjeljnik.
To što je Kina slabija nego što se čini je mala utjeha, piše u komentaru.
“Čak i mnogo slabije sile mogu biti opasne, što je Rusija pokazala pod predsjednikom Vladimirom Putinom. Izolovanija, ka unutra okrenuta Kina, mogla bi postati još ratobornija”.
Najbolja strategija Zapada je, prema ocjeni “Ekonomista”, da se suprotstavi Kini tamo gdje je potrebno, ali da inače dozvoli saradnju.
“Treba se oduprijeti pokušajima Kine da globalni poredak učini naklonjenijim autokratama, ali izbjegavati uzavrelu ratnu retoriku. Dočekati kineske studente, rukovodioce i naučnike, umjesto da se tretiraju kao potencijalni špijuni. Uvijek je problem u tiraniji, a ne u kineskom narodu. Biće teško uspostaviti ravnotežu. Ali, da bi se izašlo na kraj sa najmoćnijom diktaturom u istoriji, uvijek će biti potrebna i snaga i mudrost”, zaključuje “Ekonomist.
Bonus video:
