Najveću zemaljsku satelitsku stanicu na svijetu, na arhipelagu Svalbard kod Norveške, zapadne svemirske agencije koriste za prikupljanje ključnih signala sa satelita u polarnoj orbiti. Ovog januara prekinut je jedan od dva optička kabla na arktičkom morskom dnu koji povezuju Svalbard sa kopnom. Norveška je bila prinuđena da se osloni na rezervnu vezu.
U aprilu 2021, još jedan kabl, onaj koji je koristila norveška istraživačka laboratorija za praćenje aktivnosti na arktičkom morskom dnu, otkinut je.
”To se moglo dogoditi i slučajno”, kazao je za Rojters ministar odbrane Norveške Ejrik Kristofersen komentarišući ove događaje, koji izvan Norveške nijesu privukli veliku pažnju medija. “Međutim, Rusi su u stanju da prekinu kablove”, kazao je.
On je govorio uopšteno i nije ponudio nikakve dokaze koji bi ukazali na namjerno nanošenje štete, ali nekoliko mjeseci kasnije, u septembru, saboteri su izazvali velika curenja na gasovodu od Rusije do Evrope na dnu Baltičkog mora.
U trenutku kada je ruskom invazijom na Ukrajinu okončana era niskih tenzija i saradnje koja je uslijedila nakon Hladnog rata, ovakvi događaji naglašavaju koliko je teško državama da nadziru sopstvene vode - naročito na Arktiku, okeanu koji je jedan i po put veći od teritorije Sjedinjenih Država, gdje su sateliti od ključne važnosti za praćenje aktivnosti u realnom vremenu.
Tokom proteklih godina, NATO saveznice i Rusija su smanjile vojne vježbe u regionu; kineski ruski vojni brodovi su sproveli zajedničku vježbu u Beringovom moru u septembru. Norveška je u oktobru povećala stepen vojne pripravnosti.
Međutim, Zapad zaostaje kada je u pitanju vojno prisustvo, ističe Rojters i podsjeća da je Rusija od 2005. godine ponovo otvorila desetine arktičkih vojnih baza iz vremena sovjetske ere, modernizovala svoju mornaricu i razvila nove hipersonične rakete dizajnirane za izbjegavanje američkih senzora i odbrane.
Četiri eksperta za Arktik kazala su za britansku agenciju da će Zapadu biti potrebno najmanje deset godina da sustignu rusku vojsku u regionu, ukoliko se odluči za to.
”Arktik je trenutno tamna oblast na mapi”, kazala je Ketil Olsen, bivša norveška vojna predstavnica u NATO-u i Evropskoj uniji, koja je sada na čelu “Andoeja spejs” norveške državne kompanije koja testira nove vojne i tehnologije za nadzor i lansira istraživačke projektile. “Toliko je prostran sa rijetkim resursima za nadzor”.
Kako se smanjivanjem ledenog pokrivača otvaraju novi morski putevi i resursi, Arktik postaje strateški važniji. Za Rusiju, veliki resursi nafte i gasa nalaze se u regionima Arktika, uključujući i polja tečnog prirodnog gasa na Jamal poluostrvu.
Šef američke komande za sjever, general Glen van Herk, rekao je na saslušanju u Senatu u martu da je Sjedinjenim Državama potrebna bolja “svijest o arktičkom domenu” da bi otkrile i pozabavile se ruskim i kineskim kapacitetima za lansiranje naprednih projektila i uništavanje komunikacione infrastrukture.
U strateškom dokumentu Pentagona objavljenom u oktobru, Sjedinjene Države su se obavezale da će unaprijediti sisteme ranog upozoravanja i nadzora na Arktiku, ali je tempo planirane modernizacije ostao nejasan.
Istovremeno, brzi rast temperatura stvara probleme za pojedinu američku vojnu infrastrukturu izgrađenu na osnovama permafrosta, koji se otapa. Priobalna erozija bi takođe mogla uticati na američke radarske lokacije, saopštio je Pentagon.
Malo je rizika u bliskoj budućnosti, tvrde američki zvaničnici i vojni analitičari. Zapad je daleko jači od Rusije u konvencionalnim snagama, a ograničeni uspjeh Rusije u Ukrajini otkrio je slabosti koje mnogi na Zapadu nijesu očekivali.
Ruski vojni napori su trenutno većinom fokusirani na Ukrajinu, ostavljajući “veoma ograničenu snagu ljudstva sa vojne strane” na arktičkom Kola poluostrvu, gdje su smještene mornarice Sjeverne flote i nuklearne podmornice, kazao je Kristoferson.
Američki sistemi raketne odbrane su dizajnirani da se odbrane od ograničenog napada odmetnutih država, a Sjedinjene Države su izrazile uvjerenost u svoje sposobnosti da odvrate nuklearni napad Rusije ili Kine. Međutim, nedovoljna vidljivost na Arktiku mogla bi ograničiti američki odgovor na krizu, što je situacija koju Van Herk i ostali zvaničnici žele da izbjegnu.
”Ono što ne vidite ne možete ni da procijenite i od toga ne možete da se odbranite”, kazao je Van Herk pred Senatom.
Policija koja istražuje prekide norveškog kabla ispitala je posadu ruskih ribarskih brodova koji su bili u blizini, ali je odustala od istrage bez optužbe zbog nedostatka dokaza o tome šta se dogodilo; vlada je saopštila da je predložila planiranu nadogradnju rezervne linije.
Ako bi se u Norveškoj dogodio sabotažni napad, vjerovatno bi bilo teško nekoga pozvati na odgovornost za to, rekla je za Rojters Hedvig Mo, zamjenica šefa norveške policijske službe bezbjednosti PST. “Mi to, u našem svijetu, nazivamo napadom koji se može poreći”, rekla je ona.
”NATO povećava svoje prisustvo na Akrtiku modernijim kapacitetima”, kazao je za Rojters šef NATO-a Jens Stoltenberg. “To je naravno odgovor na ono što Rusija radi. Oni su značajno povećali svoje prisustvo... zbog toga je neophodno i naše veće prisustvo”.
Arktik postaje strateški važniji
Kako se smanjivanjem ledenog pokrivača otvaraju nove morski putevi i resurse, Arktik postaje strateški važniji. Pojedini djelovi su dostupni tokom nekoliko mjeseci ljeti dok se morski led topi, što otvara mogućnosti.
Za Rusiju, veliki resursi nafte i gasa nalaze se u regionima Arktika, uključujući i polje tečnog prirodnog gasa na Jamal poluostrvu.
Vode između Grenlanda, Islanda i Ujedinjenog Kraljevstva, poznate kao GIUK prolaz, jedini su način da ruski brodovi stacionirani na sjeveru dođu do Atlantika. Najkraći put vazduhom do Sjeverne Amerike za ruske projektile ili bombardere bio bi iznad Sjevernog pola.
"Ono što ne vidite ne možete ni da procijenite i od toga ne možete da se odbranite", kazao je američki general Glen van Herk pred Senatom
Za NATO saveznice, GIUK prolaz je ključni za veze širom Sjevernog Atlantika. Tamo se takođe nalaze polja nafte i gasa: Norveška je sada najveći snabdjevač Evrope gasom.
Ako se Švedska i Finska pruidruže Alijansi, sedam od osam arktičkih država biće članice, ističe Rojters.
Riziku su izloženi i komunikacioni kablovi i satelitski sistemi uključujući i sistem globalnog pozicioniranja (GPS) koji povezuje i civilne i vojne korisnike, kazao je za britansku agenciju Endrju Luis bivši komandant NATO snaga u Norfolku u Virdžiniji.
U julu, predsjednik Vladimir Putin je predstavio novu pomorsku strategiju za zaštitu voda Arktika “svim sredstvima”.
Rusija obično na jesen na Arktiku testira svoje nuklearno odvraćanje. Ove godine, to se dogodilo 19. februara, pet dana prije invazije na Ukrajinu.
”To je naravno bio signal”, kazao je norveški šef odbrane Kristofersen.
Diplomatija i regionu našla se u haosu u martu kada je sedam članova Arktičkog savjeta, foruma za međunarodnu saradnju, kazalo da će bojkotovati pregovore u Rusiji, koja je trenutno predsjedavajuća tog tijela.
Incident od 15. oktobra naglasio je zaoštravanje retorike. U govoru na Arktičkom forumu na Islandu, predsjedavajući vojnog odbora NATO-a, Rob Bauer, kritikovao je Kinu jer nije osudila rusku invaziju na Ukrajinu. Kina sebe naziva državom blizu Arktika a izaslanik Pekinga u Rejkjaviku, He Rulong, bio je u publici.
On je ustao i kazao da je Bauerov govor bio “pun arogancije” i “paranoje”, optužujući ga za podsticanje tenzija.
Ruska dominacija
”U ovom trenutku, vojna ravnoteža na Arktiku u velikoj mjeri naginje Rusiji”, rekao je Kolin Vol, naučni saradnik Centra za strateške i međunarodne studije u Vašingtonu.
Prema podacima Međunarodnog instituta za strateške studije (IISS) i Rojtersa, ruske baze unutar polarnog kruga brojčano nadmašuju baze NATO-a za oko trećinu.
Rusija sada ima 11 podmornica sposobnih da lansiraju nuklearno oružje dugog dometa za upotrebu u opštem nuklearnom ratu, od kojih osam stacioniranih na arktičkom poluostrvu Kola, navodi IISS. NATO ima 22 između Sjedinjenih Država, Francuske i Velike Britanije.
U julu, ruska mornarica je preuzela novu podmornicu “Belgorod”, koja može da nosi torpedo “Posejdon”, novi stelt projektil sa nuklearnim oružjem dizajniran da se provuče pored obalske odbrane putujući duž morskog dna. Ruski državni mediji navode da bi “Posejdon” mogao da izazove džinovski cunami koji bi obalu pretvorio u “radioaktivnu pustinju”.
Moskva je takođe tokom posljednje dvije godine testirala hipersoničnu kliznu raketu “cirkon”, za koju je Putin 2019. rekao da može da dostigne devet puta veću brzinu od zvuka, što je čini najbržom na svijetu. U februaru je rečeno da je raketa lansirana u arktičke vode između kontinentalne Norveške i Svalbarda.
”Počinjemo serijsku proizvodnju projektila “cirkon” i zapravo smo ih pustili u upotrebu”, rekao je ministar odbrane Sergej Šojgu 20. avgusta za vojni list “Zvezda”.
Ruska flota ledolomaca veća je od flota drugih država, naveo je IISS. Zvanični podaci pokazuju da ona ima sedam ledolomaca na nuklearni pogon i oko 30 na dizel. SAD i Kina imaju u funkciji po dva ledolomca na dizel.
NATO mijenja stav
Decenijama su se arktički saveznici u NATO-u držali uvjerenja da se sukobi sa Rusijom neće preliti na njihov region: sa ograničenim ukupnim budžetima za odbranu, ulaganja u vojni hardver i mogućnosti nadzora i komunikacije često su smatrana preskupim.
Sada NATO i arktički saveznici mijenjaju stav.
Otkad je Rusija počela svoju takozvanu “specijalnu operaciju” u Ukrajini, Kanada je obećala da će povećati vojnu potrošnju za oko 10 milijardi dolara uključujući i unapređivanje radarskog sistema za rano upozoravanje sa Sjedinjenim Državama, Sjevernoameričkom komandom vazdušno-kosmičke odbrane, ili NORAD-om, i novim osmatračkim avionima sposobnim da otkriju podmornice.
Prvi avioni će biti isporučeni 2032. S obzirom na izazove surovog okruženja, biće potrebne decenije da budu spremni, rekao je načelnik kanadskog štaba odbrane general Vejn Ejr pred parlamentarnim odborom u oktobru.
Ejr je rekao da je NORAD-ove komponente za istraživanje razvoj neophodno modernizovati kako bi mogli da prate hipersonične rakete.
Ruski državni mediji navode da bi stelt torpedo "Posejdon" koji ide morskim dnom mogao da izazove džinovski cunami koji bi obalu pretvorio u "radioaktivnu pustinju"
”To je razlog za veliku zabrinutost - sposobnost za detektovanje hipersoničnih projektila iz bilo koje zemlje - a vidjeli smo da su neki od naših rivala ostvarili značajan tehnološki napredak”, kazao je Ejr novinarima u novembru.
On je kazao da je teško utvrditi efikasnost ruskih supersoničnih raketa na osnovu onih koje koriste u Ukrajini, jer su razdaljine u Ukrajini mnogo manje od onih za mete u Sjevernoj Americi.
Od 2020. godine komanda združenih snaga u Norfolku u Virdžiniji u Sjedinjenim Državama nadgleda Atlantik, ali Atlantski savjet, američki istraživački centar, kaže da nema dovoljno satelita iznad Sjevernog pola da bi se dala potpuna slika. General Van Herk je u maju rekao da vojska testira neke od stotina satelita u polarnoj orbiti koje su posljednjih godina lansirali komercijalni provajderi SpaceX, u vlasništvu Ilona Maska, i britanski OneVeb.
Američka vojska kaže da planira “velike investicione nadogradnje” u američkoj bazi u Tuleu na Grenlandu kako bi se popravila zastarjela infrastruktura. Američka delegacija otputovala je na Grenland u maju da istraži radarske lokacije, rekao je za Rojters jedan diplomatski izvor.
Švedska i Finska su počele da investiraju u kapacitete nadzora i odvraćanja i u vojni hardver uključujući i bombardere kako bi njihove vazduhoplovne snage mogle da se bore zajedno sa arktičkim NATO saveznicima. Danska je opredijelila oko 200 miliona dolara za unapređenje arktičkih vojnih kapaciteta, uključujući satelite i dronove za nadzor koji mogu da lete i do 40 sati, i ponovo otvara radar iz ere Hladnog rata na Faro ostrvima između Velike Britanije i Islanda.
Norveška, čija se pomorska područja prostiru na 2 miliona kvadratnih kilometara, ima četiri satelita za pomoć u praćenju Arktika. Lansiraće još četiri, dva 2023. i dva 2024. Takođe ulaže 35 miliona dolara u Andoeja spejs za postavljanje kosmodroma. Švedska i Kanada takođe planiraju arktičke kosmodrome.
Andoeja spejs je partner u projektu arktičkog nadzora i otkrivanja koji vodi američka avio-kosmička kompanija Boing. Na osnovu satelita, bespilotnih letjelica, dronova, brodova i bespilotnih podmornica razvijenih za arktičko okruženje, projekat koji je u razvoju od 2018, trebalo bi da ponudi saveznicima NATO-a ažuriranja u realnom vremenu na sjeveru, uključujući nadzor neprijateljskih brodova, aviona i podmornica.
Američko ministarstvo odbrane instalira radarski sistem dugog dometa koji omogućava satelitima i drugim zemaljskim radarima da sarađuju na Aljasci za koji tvrdi da će ubuduće “moći da se pozabavi hipersoničnim projektilima”. Trebalo bi da bude završen 2023, ali su iz Agencije za raketnu odbranu odbili da komentarišu hoće li moći da presretne “cirkon”.
Više odgovora bi moglo biti u samostalnom dokumentu o arktičkoj strategiji koji bi Pentagon trebalo da objavi sljedećeg marta, rekao je jedan američki vojni zvaničnik. Pentagon će u dokumentu pokušati da bolje definiše kakvi su kapaciteti potrebni američkim vojnicima na opasno niskim temperaturama
”Kada je zimi sve vrijeme mrak i 50 do 60 stepeni ispod nule ili čak i više, to je jednostavno brutalno”, rekao je zvaničnik za Rojters.
Priredila: N. Bogetić
Bonus video:
