Ričard Edelman, izvršni direktor kompanije za odnose s javnošću “Edelman” vrijedne milijardu dolara, u junu je imao objavu na blogu u kojoj se osvrnuo na svoje učešće na elitnom skupu Svjetskog ekonomskog foruma u Davosu, u Švajcarskoj. Ruska invazija na Ukrajinu bila je počela samo nekoliko mjeseci ranije, a Edelmanov izvještaj se fokusirao na njegova geopolitička zapažanja. “Napustio sam Davos inspirisan hrabrošću Ukrajinaca i Poljaka”, napisao je Edelman, “ubjeđeniji nego ikad u globalni jaz između demokratije i autokratije”.
Taj jaz je stvaran. Širom svijeta, “autokratija napreduje na štetu demokratije”, kako je to ocijenila neprofitna organizacija za ljudska prava Fridom haus. Ipak, taj rascjep između demokratije i autokratije koji je Edelman ispravno identifikovao nije spriječio njegovu kompaniju da u protekle četiri godine potpiše ugovore u vrijednosti od najmanje 9,6 miliona dolara sa jednom od najbogatijih autokratija svijeta: Kraljevinom Saudijskom Arabijom.
Fridom haus je proglasio Saudijsku Arabiju jednom od “najgorih među najgorim” državama u svijetu po pitanju ljudskih prava i građanskih i političkih sloboda. Saudijska vlada “zaista ograničava skoro sva politička prava i građanske slobode i bavi se proizvoljnim zatvaranjem, mučenjem, (i) pogubljenjem navodnih protivnika”, rekao je Majkl Abramovic, predsjednik Fridom hausa. “To je prilično sumorna slika”.
Za one koji su na udaru saudijske represije, ta slika se malo poboljšala od oktobra 2018. i ubistva novinara “Vašington posta” Džamala Hašogija, u operaciji koju je, kako su zaključili američki obavještajci, “odobrio” saudijski princ prestolonasljednik Muhamed bin Salman. Pod njegovom vladavinom, “moć je postala mnogo koncentrisanija nego ikada ranije u istoriji Saudijske Arabije”, kazala je Sara Li Vitson, izvršna direktorka Demokratije za arapski svijet sada (Zora). “Svaka kritika na račun vlade, svaka kritika na račun Muhameda bin Salmana, nailazi na ekstremnu represiju.”
Tokom istog perioda, međutim, slika koju je saudijska vlada predstavila uticajnoj američkoj publici je uljepšana uz pomoć ključnih izvođača, uključujući “Edelmana”. Od Hašogijevog ubistva, ova moćna PR firma je dobila ili ima ugovor da dobije 9,6 miliona dolara honorara od saudijskih vladinih agencija i kompanija koje kontroliše režim, prema “Gardijanovoj” analizi dokumenata američkog Ministarstva pravde koje je učinila dostupnim istraživačka grupa OpenSecrets.
Pod vladavinom MBS-a “moć je postala mnogo koncentrisanija nego ikada ranije u istoriji Saudijske Arabije. Svaka kritika na račun vlade, svaka kritika na račun Mohameda bin Salmana, nailazi na ekstremnu represiju
Dokumenti koje je “Edelman” podnio otežavaju potvrđivanje tačnog iznosa koji je platila saudijska vlada, a kompanija nije odgovorila na zahtjev “Gardijana” za komentar niti na zahtjev da saopšti tačan iznos.
Većina “Edelmanovog” rada za režim je fokusirana na poboljšanje njegove reputacije u Sjedinjenim Državama, što je inicijativa koju je kraljevina započela prije nego što su saudijski agenti ubili Hašogija. “Edelman” se u februaru 2020. registrovao kao strani agent koji predstavlja SABIC, saudijsku kompaniju za proizvodnju hemijski proizvoda, koja je u većinskom vlasništvu vlade, kako bi promovisao okupljanje rukovodilaca “Business 20”, koje je održano te godine u Rijadu.
Taj rad, koji je bio usmjeren na američku publiku i koji je “Edelmanu” trebalo da donese više od 5,6 miliona dolara u vidu honorara, uključivao je slanje redovnih saopštenja za štampu u kojima se veličaju teme kao što su “uključivanje žena u biznis” i “intenziviranje napora za osnaživanje žena i omladine”. Jedno izdanje sadrži izjavu princeze Rime bint Bandar Al-Saud, saudijske ambasadorke u Sjedinjenim Državama, koja je pohvalila “duboku posvećenost B20 Saudijske Arabije osnaživanju žena”, uključujući “proces razvoja inkluzivne politike” za koji se nada da će “ostati jedno od trajnih nasljeđa saudijskog predsjedništva”. Saudijski režim i dalje šalje u zatvor aktivistkinje za prava žena, ponekad ih osuđujući na decenije zatvora zbog objavljivanja tvitova u kojima se kritikuje vlada.
Kasnije 2020. godine, “Edelman” je pristao da projektu Neom, novom gradu vrijednom 500 milijardi dolara na sjeverozapadnu Saudijske Arabije, pruži “strateško savjetovanje”, “odnose sa medijima”, “identifikaciju i angažovanje zainteresovanih strana” i druge poslove na brendiranju i promociji u SAD. “Edelman” je prvobitno potpisao tromjesečni ugovor. Firma je od tada pristala na najmanje dva produženja koja će nastaviti njen odnos sa Neomom do jula 2023.
Neom je prioritet princa Muhameda, koji predsjedava Neomovim odborom direktora. “Edelmanovi” dokumenti o stranom agentu ukazuju na to da će do trenutka kada posao bude završen, ta firma zaraditi više od tri miliona dolara od kompanije koja gradi Neom. Ta kompanija je u vlasništvu nacionalnog fonda bogatstva od 620 milijardi dolara, poznatog kao Javni investicioni fond (PIF). Princ prestolonasljednik je takođe na čelu PIF-a. U avgustu je “Politiko” objavio da je United Entertainment Group, podružnica “Edelmanove” matične kompanije, ranije bila angažovana da pomogne u promociji kontroverznog saudijskog golf turnira LIV. LIV, kao i Neom, finansira PIF.
Razvoj Neoma je praćen “masovnim raseljavanjem lokalnog autohtonog stanovništva”, izjavila je Vitson iz Zore. “Svako ko protestuje ili dovodi u pitanje ovaj pristup ... suočava se sa zatvorom, pa čak i smrću. U oktobru, manje od dva mjeseca nakon što je potpisan “Edelmanov” najnoviji ugovor, saudijski sud je osudio tri starosjedioca na pogubljenje jer su odbili da budu deložirani zbog izgradnje Neoma.
Edelman je 31. maja 2022, samo nekoliko dana prije nego što je objavio blog u kojem upozorava na rastuću podjelu između demokratije i autokratije, potpisao ugovor od 787.500 dolara da saudijskom ministarstvu kulture pruži “usluge za odnose sa javnošću i komunikacije”. Na čelu tog ministarstva je princ Badr bin Abdulah bin Muhamed bin Farhan al-Saud, koji je “blizak prijatelj” princa prestolonasljednika, prema pisanju “Njujork tajmsa”. Edelmanov rad za to ministarstvo obuhvatao je obećanje da će “istraživati, identifikovati i nadgledati onlajn razgovore i medijsko izvještavanje kako bi se identifikovali ‘prijatelji’ i klevetnici”, uglavnom u američkim medijima. Saudijska vlada ima istoriju napada, uznemiravanja i progona svojih kritičara u inostranstvu, uključujući Sjedinjene Države.
Daleko od toga da je “Edelman” jedina američka firma za profesionalne usluge koja radi za vladu Saudijske Arabije: McKinsey & Company, Boston Consulting Group, Hogan Lovells and Qorvis Communications su među mnogim drugim, ali “Edelmanov” rad za režim je posebno značajan zato što je ta firma poznata po sastavljanju “barometra povjerenja” (trust barometer), godišnje ankete o povjerenju javnosti u vladu, kompanije, medije i druge institucije.
Tokom ovogodišnjeg skupa Svjetskog ekonomskog foruma, “Edelman” je objavio “poseban izvještaj” o barometru povjerenja fokusiran na geopolitiku. Ta kompanija je saopštila da se 59 odsto ispitanika saglasilo da je “kažnjavanje zemalja koje krše ljudska prava i međunarodno pravo” “poslovna odgovornost”.
Edelman, izvršni direktor, je hvalio taj nalaz u svojim nedavnim objavama na blogu i iznio slične argumente u javnim komentarima, koji su se uglavnom fokusirali na rat Rusije protiv Ukrajine. U široko promovisanom geopolitičkom izvještaju, takođe je utvrđeno da skoro dvije trećine ispitanika vjeruje da “izvršni direktori treba proaktivno da smanje poslovne aktivnosti u zemljama koje krše ljudska prava, a ne da čekaju da vlada uvede sankcije”.
”Edelman” nije jedina američka firma za profesionalne usluge koja radi za saudijsku vladu, ali se ona ističe zato što sastavlja “barometar povjerenja”, godišnju anketu o povjerenju javnosti u vladu, kompanije, medije i druge institucije
Kao član Globalnog dogovora Ujedinjenih nacija, inicijative koja podstiče kompanije da se dobrovoljno obavezuju na korporativnu odgovornost, “Edelman” objavljuje godišnje ažuriranje o svom napretku. Najnovija objava kompanije potvrđuje da je “poštovanje ljudskih prava ... suštinski dio našeg poslovanja”. U jednom “Edelmanovom” dokumentu iz decembra 2020. koji opisuje “politiku ljudskih prava” Daniel J Edelman Holdings Inc, matične organizacije ove PR firme, kaže se da kompanija “očekuje da naši klijenti poštuju našu politiku ljudskih prava” i “zadržava pravo da odbije saradnju sa klijentima, sektorima ili industrijama koje mogu ugroziti ili narušiti bilo čija ljudska prava”. U istom dokumentu se navodi “Edelmanova” “posvećenost poštovanju ljudskih prava u svakom aspektu našeg poslovanja, izbjegavanju direktnog ili indirektnog kršenja ljudskih prava drugih i adresiranju negativnih uticaja na ljudska prava ako do njih dođe”.
“Promjena iznutra”
Kao odgovor na kritike zbog dugogodišnje saradnje sa kompanijama za fosilna goriva i industrijskim trgovinskim grupama kao što su ExxonMobil i American Petroleum Institute, “Edelman” je uvijek govorio da umjesto da odbacuje ove organizacije kao klijente, kompanija vjeruje da može bolje da zaštiti planetu tako što će sarađivati sa njima i mijenjati ih iznutra.
Nejasno je da li “Edelman” primjenjuje isti pristup promjene iznutra prema autoritarnim vladama. U avgustu je “Edelman” upozorio da smo “zaista uključeni u nadmetanje sa autokratijama koje može zahtijevati od svakog od nas da se žrtvuje za opšte dobro”. Na događaju povodom objavljivanja Edelmanovog specijalnog izvještaja o geopolitici, izvršni direktor je istakao činjenicu da je 95 odsto ispitanika izjavilo da bi kompanije trebalo da “izađu” iz zemalja sa represivnim vladama. Ta firma rutinski poziva poslovne lidere da zauzmu stavove o ljudskim pravima i drugim vrijednostima. Međutim, nije odgovorila na pitanje “Gardijana” o tome da li će se “Edelman” obavezati da prekine unosan rad za vladu Saudijske Arabije dok ta kraljevina ne prestane sa kršenjem ljudskih prava i građanskih sloboda.
Vitson, izvršna direktorka Zore, kazala je da se represija saudijske države nad političkim i civilnim društvom “mnogo pogoršala” u godinama nakon Hašogijevog ubistva. “To je bez presedana, nivo straha kojem su izloženi građani Saudijske Arabije, znajući koje su posljedice iznošenja bilo kakve kritike, bilo kakvog prigovora na bilo šta što (Muhamed bin Salman) radi”, rekla je Vitson.
Sudeći po Edelmanovim javnim komentarima, Edelman bi možda bio sklon da se saglasi. Kako je zaključio u julskoj objavi u blogu o ruskoj invaziji na Ukrajinu, “od suštinskog je značaja da se sjetimo veoma stvarne ljudske cijene represije”. Ali malo je vjerovatno da će Edelmanovi saudijski klijenti naići na njegove riječi o autokratiji ili ljudskim pravima: čini se da blogovi generalnog direktora nisu vidljivi na veb stranici za Bliski istok te kompanije.
Priredila: Angelina Šofranac
Bonus video:
