I ove godine je april važan mjesec za mnoge svjetske religije: hrišćani slave Uskrs 9. ili 16. aprila, muslimanski mjesec posta, Ramazan, završava se Bajramom 21. aprila, a Jevreji imaju Pesah.
Po jevrejskom kalendaru, Pesah ili Pasha je uvek od 15. do 21. mjeseca nisana po jevrejskom lunarnom kalendaru, ali ti dani donekle variraju po uobičajenom, gregorijanskom kalendaru. Pesah uvijek pada marta ili aprila, a ove 2023. počinje u srijedu 5. aprila i završava se 13. aprila.
Više nego bilo koji drugi jevrejski praznik, Pesah se slavi kod kuće, u krugu porodice i prijatelja. I slave ga čak Jevereji koji se smatraju sekularnim i koji se ne drže pravila religije.
Šta se slavi na Pesah?
Jevreji na Pesah slave posebnu vezu sa Bogom, i slobodu - kraj ropstva u kojem su živjeli u Egiptu prije više od 3.000 godina, u vrijeme faraona. Hebrejska reč "Pesah" znači "preskočiti", "biti pošteđen" i govori o dokazu Božije intervencije u istoriji jevrejskog naroda.
U Starom Zavjetu, u 2. Mojsijevoj knjizi, kaže se da, nakon što je faraon odbio da oslobodi Izraelite, a šta su ga po Božijem nalogu molili Mojsije i Aron, Bog je poslije svakog odbijanja na Egipćane poslao pošast:
krv (na nekoliko dana, voda se pretvara u krv), žabe, komarce, muve, stočnu kugu, crne čireve na ljude i životinje, tuču, skakavce, neprestani trodnevni mrak i kao posljednju desetu pošast - smrt svih prvorođenih ljudi i životinja.
Uoči desete pošasti, takođe po Božijem nalogu, Jevreji su svoje domove obilježili krvlju žrtvenog jagnjeta - kako bi se znalo gdje su i kako bi bili pošteđeni. Kada je lelek probudio faraona čija porodica nije bila pošteđena - odmah je pustio Jevreje da odu iz Egipta i sa sobom povedu svoje životinje, kako su i tražili.
Nakon što su Jevreji u svitanje, na brzinu i napustili Egipat, tako brzo da ni hleb nije stigao da uskisne, počela je odiseja kroz pustinju… a kada su stigli do planine Sinaj, Mojsije je primio deset Božijih zapovesti…
Kako se slavi Pesah?
Obilježavanje Pesaha veoma je povezano sa pomenutom biblijskom pričom: kaže da na Pesah svaki Jevrej treba da se osjeća kao da je lično bio u ropstvu i oslobođen. Održava Post prvenca - u znak zahvalnosti za poštedu, dan uoči Pesaha i večernje seder gozbe, poste svi jevrejski prvorođeni. Djeca mlađa od 13 godina nisu obavezna da poste, umjesto njih posti otac.
Tokom svih dana Pesaha jede se beskvasni hleb maca ili macot, od kojeg se pravi svašta: od knedli za supu, preko omleta, do slatkiša.
A na trpezi uoči Pesaha, na sederu, obavezna je tacna na kojoj se nalaze "jela" koje podsećaju na izlazak iz Egipta.
Prije nego što počne stvarna gozba, ta jela se jedu zajedno, prema utvrđenom ritualu uz čitanje iz Hagade - knjige u kojoj se opisuje izlazak iz Egipta, isprepletan molitvama, kratkim pjevanjima. Čitav ritual može da potraje satima.
Na seder tacni je - slana voda koja predstavlja suze koje su Izraelti prolili u Egiptu. Tokom ceremonije neke od namirnica se umoče u slanu vodu i tako jedu, a to su na primjer gorke biljke koje podsjećaju koliko je gorak i težak život bio u ropstvu u Egiptu, biljke koje rastu u zemlji.
Svako od tih ritualnih jela ima svoje ime. Pa se tako mješavina vina, rendanih jabuka i mljevenih orašastih plodova koja treba da podsjeća na glinu od koje su Jevreji u Egiptu morali da prave cigle, zove Haroset. Na tacni je i Seroa - jagnjeća kost sa ostacima mesa, koja podsjeća na žrtveno jagnje u noći uoči Pesaha - izlaska iz Egipta u slobodu… U određenim intervalima piju se četiri čaše vina.
A onda kreće gozba, sa glavnim jelom - jagnjećim pečenjem. Jevreji u Njemačkoj i istočnoj Evropi obavezno serviraju i Gefilte fiš - obično je to šaran pripremljen na poseban načn. Naravno da svaka porodica ima svoj recept, za to, prilično komplikovano jelo. Ukratko: riba se očisti skuva, samelje, začini i onda ponovo vrati u svoju kuvanu kožu. Sve to traje satima…
Još rituala i običaja
I uopšte, Pesah je praznik za koji su potrebne velike pripreme, uključujći posebno detaljno čišćenje doma: skoro sve žitarice koje su bile 18 minuta u kontaku sa vodom - smatraju se kiselim i stoga nepodobnim da budu u kući za vrijeme Pesaha. To važi i za sva pića koja se od njih prave. Dakle - za Pesah nema piva, votke ili viskija. Može kalvados, tekila, loza ili šljivovica.
Postoji poseban ritual na dan uoči Pesaha, kada otac porodice po kući traži sve, pa čak mrvice svega nedozvoljenog…i onda u podne označi kraj potrage riječima: "Ono što nisam našao, ne postoji!" Inače, postoji i običaj da se sve to nedozvoljeno - proda i onda otkupi poslije Pesaha. Pošto je praznik prastar i do detlja regulisan, svaki i od tih običaja ili pravila - ima svoje ime.
A da ne govorimo o tome što u danima Pesaha ne smije da se koristi posuđe i pribor za jelo koji se inače korisiti tokom godine. Neke porodice ortodoksnih Jevreja imaju posebne kuhinje u kojima se hrana sprema samo za Pesah.
Šalom! Večeras je seder veče, na kojem je po Jevanđeiljma i Isus iz Nazareta više od hiljadu godina poslije izlaska Jevreja iz Egipta, svoje učenike okupio na večeri, posljednji put na slobodi među ljudima.
Bonus video:
