Rat u Ukrajini je oživio transatlantski savez. Ali odnos između SAD i njihovih evropskih saveznika je sve više asimetričan.
Američka ekonomija je sada znatno bogatija i dinamičnija od privreda Evropske unije (EU) ili Britanije, i taj jaz raste. To će imati uticaj daleko iznad relativnog životnog standarda. Zavisnost Evrope od SAD u pogledu tehnologije, energije, kapitala i vojne zaštite stalno podriva sve težnje koje bi EU mogla imati za “stratešku autonomiju”.
Ekonomije EU i SAD su 2008. bile približno iste veličine. Ali od globalne finansijske krize, njihova ekonomska bogatstva su se dramatično razišla. Kao što ističu Džeremi Šapiro i Jana Puglierin iz Evropskog savjeta za spoljne odnose: “Ekonomija EU je 2008. bila nešto veća od američke: 16,2 biliona dolara u odnosu na 14,7 biliona dolara. Do 2022. američka ekonomija je porasla na 25 milijardi dolara, dok su privrede EU i Ujedinjenog Kraljevstva (UK) zajedno dostigle samo 19,8 milijardi dolara. Američka ekonomija je sada za skoro trećinu veća. Ona je više od 50 odsto veća od EU bez UK.”
Zbirne brojke su šokantne. U njihovoj osnovi je slika Evrope koja zaostaje - sektor po sektor.
Evropskim tehnološkim pejzažom dominiraju američke firme kao što su Amazon, Microsoft i Apple. Sedam najvećih tehnoloških kompanija na svijetu, po tržišnoj kapitalizaciji su američke. U prvih 20 su samo dvije evropske kompanije - ASML i SAP. Dok je Kina razvila sopstvene tehnološke gigante, evropske šampione često preuzimaju američke kompanije. Microsoft je kupio Skype 2011. godine; Google je kupio DeepMind 2014. Razvojem vještačke inteligencije takođe će vjerovatno dominirati američke i kineske firme.
Ekonomija EU je 2008. bila nešto veća od američke. Ekonomija SAD je sada za skoro trećinu veća
U EU nedostaju vodeći univerziteti koji pokreću kanal tehnoloških startapova u SAD. Na Šangajskoj i THE rang-listi najboljih svjetskih univerziteta nalazi se po jedna institucija EU u prvih 30. (Britanija bolje stoji, zahvaljujući Kembridžu, Oksfordu, Imperijalnom koledžu i drugima.)
Evropa je 1990. proizvodila 44 odsto svjetskih poluprovodnika. Ta cifra sada iznosi devet procenata; u poređenju sa 12 odsto u Americi. I EU i SAD žure da izgrade svoje kapacitete. Ali dok se očekuje da će u SAD biti pušteno u rad 14 novih fabrika poluprovodnika do 2025. godine, Evropa i Bliski istok će otvoriti samo 10 - u poređenju sa 43 nova postrojenja u Kini i na Tajvanu.
I SAD i EU nastoje da preokrenu ovu situaciju ambicioznim industrijskim politikama koje obezbjeđuju javne finansije i podsticaje za proizvođače čipova i električnih vozila. Ali status dolara kao svjetske rezervne valute daje Amerikancima mogućnost da finansiraju svoje ambicije, bez zastrašivanja tržišta. Kao što kaže jedan evropski industrijalac: “Oni mogu samo da provuku kreditnu karticu. EU, naprotiv, ima mnogo manji budžet i tek je počela da izdaje zajednički dug.
Privatni kapital je takođe mnogo dostupniji u SAD. Pol Ahlajtner, predsjednik globalnog savjetodavnog odbora u Dojče banci, kaže da je Evropa sada “skoro potpuno zavisna od američkih tržišta kapitala”. On kaže da Evropa ima vrlo malo velikih penzionih fondova koji daju dubinu američkom tržištu kapitala i dodaje: “Ako želite da uradite nešto značajno - bilo da je to akvizicija ili IPO - uvijek se vraćate američkom investitoru”. EU je mnogo govorila o stvaranju “unije tržišta kapitala” da bi donekle sustigla SAD. Ali napredak je bio slab.
Za razliku od Evrope, SAD takođe imaju obilne i jeftine domaće zalihe energije. Revolucija energenata iz škriljaca znači da je Amerika sada najveći svjetski proizvođač nafte i gasa. U međuvremenu, cijene energenata u Evropi su porasle. Rat u Ukrajini i gubitak jeftinog ruskog gasa znače da evropska industrija obično plaća tri ili četiri puta više za energiju nego njihovi američki konkurenti. Pesimistični evropski šefovi kažu da to već dovodi do zatvaranja fabrika u Evropi.
Neki u Britaniji bi mogu doći u iskušenje da sve ovo vide kao dokaz da je Britanija unutar EU bila “prikovana za leš” i da je breksit bio dobar potez. Ali, izvan jedinstvenog evropskog tržišta, Britanija pati od preuveličane verzije problema koji muče i samu EU. Kao rezultat toga, britanska industrija već zaostaje.
Pa zar zaista ne postoje oblasti u kojima je Evropa svjetski lider? Neki sa ponosom ističu činjenicu da veličina jedinstvenog tržišta EU znači da su kompanije širom svijeta morale da usvoje evropske propise - takozvani “Briselski efekat”. Ali, jasno je da bi bilo bolje voditi svijet u stvaranju bogatstva, nego u njegovom regulisanju.
Evropa ima bolji učinak u industrijama “životnog stila”. Skoro dvije trećine svjetskih turista dolazi u Evropu. Tržištem luksuzne robe dominiraju evropske kompanije. Fudbalom, najpopularnijim sportom na svijetu, dominiraju evropski timovi - iako su mnogi od najvećih klubova sada u vlasništvu bliskoistočnih, američkih ili azijskih investitora.
Dominacija Evrope u industrijama životnog stila naglašava da je život na starom kontinentu još privlačan za mnoge. Međutim, možda je to dio problema. Bez većeg osjećaja prijetnje, Evropa možda nikada neće imati volju da zaustavi svoj neumoljivi pad moći, uticaja i bogatstva.
Članak je objavljen u “Fajnenšl tajmsu”
Priredila: A. Šofranac
Bonus video:
