Tokom većeg dijela gotovo osam decenija postojanja Ujedinjenih nacija, zasjedanje Generalne skupštine bio je vrhunac, kada su se svjetski lideri sastajali da raspravljaju o gorućim temama. To više nije tako i za diplomate i veterane UN, vrtlog Generalne skupštine ove nedjelje biće obojen nostalgijom, ocjenjuje “Fajnenšl tajms”.
Uprkos ratu u Evropi, seriji pučeva u Africi, prirodnim katastrofama koje se dovode u vezu sa klimatskim promjenama i trvenju između Kine i Amerike, ove godine zasjedanju prisustvuje samo jedan lider iz P5 - pet stalnih članica Savjeta bezbjednosti UN sa pravom veta.
Predsjednik SAD Džo Bajden obratio se juče Generalnoj skupštini, kao što su godinama činili njegovi prethodnici, često nezaboravno i ponekad eksplozivno. Ali, kao odraz zastoja u Savjetu bezbjednosti izazvanog tenzijama između zapadnih sila i Pekinga i Moskve, lideri Velike Britanije, Kine, Francuske i Rusije ne prisustvuju skupu.
Bajden je jedini lider iz pet stalnih članica SB UN sa pravom veta koji prisustvuje zasjedanju Generalne skupštine svjetske organizacije
Što se tiče predsjednika Rusije Vladimira Putina, nije se ni očekivalo da se pojavi s obzirom na sankcije koje su mu uvedene zbog invazije na Ukrajinu. Dolazak Sija Đinpinga, predsjednika Kine, uvijek je bio malo vjerovatan s obzirom na antagonizam između Pekinga i Vašingtona.
Međutim, odsustvo britanskog premijera Rišija Sunaka, kojem bi to bila prva Generalna skupština, i francuskog predsjednika Emanuela Makrona, pojačava osjećaj da Savjet bezbjednosti više nije glavno mjesto za rješavanje geopolitičkih problema, ističe FT. Za obje zemlje bi inače bilo nezamislivo da njihovi lideri propuste ovu nedjelju.
“To možda odražava ono što vide kao vrijednost ove organizacije”, rekao je Metju Krenig, viši direktor Scowcroft centra za strategiju i bezbjednost Atlantskog savjeta. “To je mjesto gdje lideri dolaze i drže govore, ali se zapravo ne radi ništa značajno”.
Međunarodna tijela sastavljena od istomišljenika, poput NATO-a i G7, funkcionišu jer okupljaju države sa zajedničkim interesima kako bi riješile probleme, dodao je. Nasuprot tome, više inkluzivna tijela kao što je UN, koje uključuju niz suparničkih sila, “ne funkcionišu”.
Pitanje je da li je ovo samo jedan od povremenih padova UN-a ili odražava duboku promjenu u načinu na koji se upravlja svijetom, navodi FT, ističući da ne nedostaje pretendenata da zamijene međunarodnu organizaciju. Proteklog mjeseca su dva “novopečena” multilateralna tijela, G20, koja je upravo uključila Afričku uniju, i BRIKS - Brazil, Rusija, Indija, Kina i Južna Afrika - koje se takođe širi, privukla lidere, medijsku pažnju i široke debate o svjetskom poretku.
Diplomate sa dugim pamćenjem podsjećaju da je čak i tokom 1990-ih, na vrhuncu intervencionizma UN-a, to svjetsko tijelo bilo podijeljeno teškim raspravama. Takođe ističu da iako je G20 dobar forum za raspravu, ta grupa nema obavezujuće statute ni izvršno tijelo za sprovođenje rezolucija UN. Zvaničnici UN-a rade na misijama širom svijeta u razvoju, često mimo pažnje javnosti. Na ovonedjeljnom okupljanju UN-a održaće se niz važnih sastanaka o borbi protiv klimatskih promjenama i o tome kako je finansirati.
Međutim, kako ističe FT, zapadni zvaničnici su duboko frustrirani paralizom Savjeta, posebno onim što vide kao opstrukciju ruskih zvaničnika usmjerenu na podrivanje njegove uloge. Oni ističu da Rusija tradicionalno nikada nije željela da omogući civilnom društvu veliki pristup debatama Savjeta, ali od potpune invazije na Ukrajinu pozvala je desetine spoljnih ličnosti da govore o ratu - uključujući Rodžera Votersa, bivšeg basistu “Pink Flojda”, koji optužuje Zapad da je izazvao invaziju.
“Oni degradiraju nivo debate u Savjetu bezbjednost pozivanjem nekvalifikovanih govornika i teoretičara zavjere koji raspravu pretvaraju u cirkus”, rekao je jedan zapadni diplomata. “To navodi posmatrača da smatra da nije vrijedno slušati”.
“Morate mnogo da se potrudite da biste nešto postigli. Rusija pokušava da nas slomi i iscrpi. Brine me da to Savjet bezbjednosti dovodi u slabiju poziciju”. Diplomate iz zemalja u razvoju ističu da su SAD i njihovi saveznici povremeno u prošlosti takođe ignorisali konvenciju UN-a.
Zapadni zvaničnici su duboko frustrirani paralizom SB UN, posebno onim što vide kao opstrukciju ruskih zvaničnika usmjerenu na podrivanje njegove uloge
Iako su frustrirani sistemom UN-a, američki zvaničnici kažu da i dalje vide vrijednost u instituciji koja može da organizuje kolektivnu akciju u oblastima kao što su bezbjednost hrane i klima.
“Postoji signal od zemalja širom svijeta da je potrebno da mi, SAD, vodimo odgovorno i to znači... da pokušavamo da učimo efikasnijim UN i druge međunarodne institucije”, rekao je američki državni sekretar Entoni Blinken u intervjuu za “Pod Save America”.
“Volio bih da vidim Savjet bezbjednosti koji funkcioniše, ali to je veoma izazovno u vrijeme kada imamo antagonizme sa Rusijom i konkurenciju sa Kinom”, dodao je Blinken.
FT piše da u većem dijelu svijeta postoji sve snažnije uvjerenje da bi P5, kako je utemeljen 1945. godine, trebalo proširiti kako bi bolje odražavao svijet. Zapadni zvaničnici podržavaju pozive na reformu, iako znaju da su najvjerovatniji novi članovi u sukobu oko toga koga unaprijediti - ili bi ih blokirala neka od postojećih članica.
SAD i njihovi saveznici sve vrijeme podstiču nove grupacije kao što su G20, ili, nedavno, Kvad ili Aukus bezbjednosni savez Australije, Velike Britanije i SAD-a, podsjeća britanski list. U najnovijem takvom koraku, zemlje atlantske obale su u ponedjeljak najavile novo partnerstvo za saradnju.
“Reformisanje starih institucija je zaista teško”, rekao je Krenig. “U suštini, zato su G7, G20 stvoreni da zaobiđu činjenicu da sistem UN zapravo ne funkcioniše tako dobro ... mnogo je lakše samo stvoriti nove”.
Ser Džeremi Grinstok, britanski ambasador pri UN od 1998. do 2003. i snažan zagovornik osnivačkih vrijednosti i principa svjetske organizacije, priznao je da bi Ujedinjene nacije mogla zadesiti sudbina mnogih međunarodnih institucija koje su postale neefikasne.
Međutim, tvrdi da one i dalje imaju neprocjenjivu vrijednost kao jedino mjesto gdje se postavljaju globalna pravila. “One su oslabljene, ali obavljaju ogromnu količinu dobrog posla u Africi, postavljaju specijalne predstavnike i pokušavaju da okončaju sporove.”
Negdje, kako je rekao, “duh zajedništva mora biti obnovljen. Možda bi to moglo da bude u okviru G20, sa UN-om kao mjestom gdje će se obavljati posao.
Bonus video:
