Tokom 17 godina, dva muškarca su održavala tajnu liniju komunikacije između Izraela i Hamasa, naoružane palestinske grupe koja se protivi postojanju Izraela.
Počevši od 2006. godine, Geršon Baskin, izraelski mirovni aktivista sa sjedištem u Jerusalimu, i Gazi Hamad, visoki zvaničnik Hamasa u Gazi, održavali su neformalni pozadinski kanal između zvaničnika u Jerusalimu i u Gazi, iako je svaka strana odbijala da direktno stupa u kontakt sa drugom.
Ovaj odnos je preživio nebrojene runde nasilja između Izraela i Hamasa i pomogao je da se okonča nekoliko njih.
Čak i nakon 7. oktobra, kada su Hamas i njegovi saveznici upali u Izrael, ubili oko 1.200 ljudi i kidnapovali oko 240 drugih, prema izraelskim zvaničnicima, Baskin i Hamad su ostali u kontaktu, uključujući razgovore o dogovoru o oslobađanju nekih talaca. Dok su izraelski ratni avioni udarali po Gazi koju kontroliše Hamas, ubivši više od 14.000 stanovnika Gaze, prema zdravstvenim vlastima enklave, njihova malo vjerovatna veza je opstala.
Onda je nešto puklo.
Uticaj napada predvođenog Hamasom razbio je ideju da bi izraelsko-palestinski sukob mogao biti trajno obuzdavan, a da ne bude riješen. Od tada je raselilo više od 1,5 miliona, uglavnom u Gazi, i dovelo Bliski istok na ivicu regionalnog rata.
A jedna od njegovih intimnijih posljedica je bila svađa između Baskina i Hamada.
Hamad je 24. oktobra počeo javno da opravdava Hamasovu akciju i poziva na dodatne napade. “Postojanje Izraela je ono što uzrokuje sav taj bol, krv i suze. To je Izrael, a ne mi”, rekao je u jednom televizijskom intervjuu i dodao: “Sve što radimo je opravdano”.
Nedjelju dana kasnije, Baskin je gledao intervju, zgrožen.
“Mislim da si izgubio razum i moralni kodeks”, napisao je u tekstualnoj poruci u Hamadu koju je Baskin kasnije pokazao “Njujork tajmsu”.
“Nikad više ne želim da razgovaram sa tobom”, dodao je Baskin.
Tokom njihovog odnosa, dugotrajno primirje, ako ne i trajni mir, između Izraela i Hamasa izgledalo je uvjerljivo. To je bila ideja o kojoj su njih dvojica lično razgovarali.
Ne više.
Hamad, koji se nekada smatrao umjerenim pripadnikom Hamasa, rekao je 24. oktobra da želi da uništi Izrael. I Baskin, ljevičar, pridružio se izraelskom mejnstrimu u pozivu na uklanjanje Hamasa.
“Po mom mišljenju, oni više ne mogu postojati kao vlada pored Izraela”, rekao je Baskin u jednom intervjuu.
“Njegov stav se promijenio”, rekao je Hamad u odvojenom intervjuu. Hamad je dodao: “Osjetio je kako sam se promijenio”.
Hamad, koji se nekada smatrao umjerenim pripadnikom Hamasa, rekao je 24. oktobra da želi da uništi Izrael. I Baskin, ljevičar, pridružio se izraelskom mejnstrimu u pozivu na uklanjanje Hamasa
Dvojica muškaraca prvi put su se srela u julu 2006. godine, tokom jednog od prvih velikih sukoba između Hamasa i Izraela. Hamas je zarobio izraelskog vojnika Gilada Šalita, što je navelo Izrael da izvrši invaziju na tu teritoriju.
Jedan portparol Hamasa je želio da pregovara o prekidu vatre, ali nije mogao direktno da pozove izraelske lidere pa je umjesto toga nazvao poznatog izraelskog mirovnog aktivistu.
Taj portparol je bio Hamad. Aktivista je bio Baskin. A Hamad je odmah očarao Baskina tako što je odbio da govori arapski ili engleski.
“Volim da govorim hebrejski”, rekao je Hamad, po sjećanju Baskina.
Tada se prvi put desio “klik” između dva muškarca iz izrazito različitih sredina.
Baskin je rođen 1956. godine u jevrejskoj porodici u Njujorku. Studirao je bliskoistočnu politiku i istoriju na Univerzitetu u Njujorku prije nego što je emigrirao u Izrael 1978.
Hamad je rođen 1964. u južnoj Gazi i nije imao značajne kontakte sa Izraelcima kao dijete, čak ni nakon što je Izrael zauzeo Gazu tokom arapsko-izraelskog rata 1967. godine.
Hamad je prošao obuku za veterinara u Sudanu prije nego što se pridružio Hamasu 1987, godine kada je grupa osnovana, prema intervjuu sa Hamadom koji je Baskin objavio u svojoj knjizi “Pregovarač”. Hamad je 1989. uhapšen zbog aktivizma u Hamasu i proveo je pet godina u izraelskom zatvoru.
Kako su oba muškarca sazrela, svaki od njih je razvio sklonost za posredovanje.
Po dolasku u Izrael, Baskin je radio kao organizator zajednice u jednom arapskom selu. Zatim je započeo karijeru njegujući odnose između Arapa i Jevreja, vodeći istraživačku grupu koja je promovisala rješenja izraelsko-palestinskog sukoba i ponekad djelovao kao formalni posrednik.
Dok je bio u zatvoru, Hamad je prvi put upoznao Izraelce. Naučio je hebrejski i engleski i postao portparol zatvorenika u njihovim odnosima sa zatvorskim vlastima.
Nakon puštanja na slobodu, Hamad je pisao i uređivao nekoliko novina koje je vodio Hamas, stekavši reputaciju umjerenjaka koji je podsticao palestinsko samoispitivanje i povremeno kritikovao palestinsko nasilje.
“Nisam zainteresovan da raspravljam o ružnoći i brutalnosti okupacije, jer to nije tajna”, napisao je Hamad u autorskom članku iz 2006. “Umjesto toga, više volim samokritiku i samovrednovanje. Navikli smo da za svoje greške krivimo druge.”
Životi Hamada i Baskina postali su isprepleteni sa sudbinom Šalita, zarobljenog izraelskog vojnika.
Nakon njihovog prvog telefonskog razgovora u julu 2006. godine, Hamad i Baskin su počeli da redovno telefoniraju i razmjenjuju poruke, ponekad nekoliko puta dnevno.
Baskin je želio da spase život Gilada Šalita. Kao lojalista Hamasa, Hamad je želio da razmijeni Šalita za stotine Palestinaca koje je Izrael zatvorio.
Iako Hamad to nikada nije to rekao javno, Baskin je takođe vjerovao da se Hamad privatno nadao da će pomoći 19-godišnjem Šalitu. Baskin je zapravo vjerovao da je Hamad tajno težio mirovnom sporazumu sa Izraelom.
“Sasvim sam siguran da bi Gazi, da je mnogo viši lider u Hamasu, išao ka konačnom priznavanju Izraela i mira”, napisao je Baskin u svojoj knjizi 2013. godine.
Bez obzira na to da li je Baskin ispravno razumio Hamadovu motivaciju ili ne, njih dvojica su brzo uspostavila nevjerovatan odnos, koji je ojačan godinama intenzivnog kontakta, ali testiran čestim nasiljem između njihova dva naroda.
“Geršon, ti si dobar prijatelj”, rekao je Hamad tokom još jedne runde nasilja, u tekstu koji je Baskin štampao u svojoj knjizi. “Ali veoma sam tužan i uznemiren i ponekad nemam riječi da kažem.”
Godine su prolazile. Hamas je preuzeo punu kontrolu nad Gazom 2007. godine, zbacivši drugu palestinsku frakciju. Izrael i Egipat stavili su enklavu pod blokadu.
Konačno, pet godina i četiri mjeseca nakon što je Šalit zarobljen, njihov pozadinski kanal je urodio plodom.
Šalit je pušten u oktobru 2011. godine u zamjenu za više od 1.000 palestinskih zatvorenika.
Konačni dogovor nadgledao je David Mejdan, visoki izraelski obavještajac. Ali, prema riječima Mejdana, to ne bi bilo moguće višegodišnje konverzacije između Baskina i Hamada.
“Ključna riječ je povjerenje”, rekao je Mejdan u jednom intervjuu. “Oni su izgradili međusobno povjerenje. Gazi Hamad je vjerovao Geršonu”.
U godinama nakon toga, dvojica muškaraca su ostala u kontaktu, bezuspješno pokušavajući da pregovaraju o naknadnoj razmjeni talaca i pokušavajući da sklope dugoročno primirje. Kada je novinar “Njujork tajmsa” pokušao da upozna Hamada tokom relativno mirnog perioda početkom 2021. godine, Baskin je bio taj koji je obezbijedio intervju.
"Šta očekujete od Palestinaca? rekao je Hamad tog dana u intervjuu "Tajmsu", nabrajajući akcije koje je Izrael preduzeo, uključujući okupaciju Zapadne obale, što, kako je rekao, opravdava Hamasovo nasilje
Čak i poslije 7. oktobra, njih dvojica su razgovarali, komentarišući sudbinu talaca koje je Hamas oteo tog dana.
Ali nešto se promijenilo, rekao je Baskin.
Hamad, koji je nekada bio u stanju da kritikuje Hamas, sada je djelovao kao da poriče razmjere zločina te grupe, rekao je Baskin.
Do 22. oktobra, Hamad je počeo javno da opisuje napade kao prirodan odgovor na izraelsku agresiju.
“Šta očekujete od Palestinaca? rekao je Hamad tog dana u intervjuu “Tajmsu”, nabrajajući akcije koje je Izrael preduzeo, uključujući okupaciju Zapadne obale, što, kako je rekao, opravdava Hamasovo nasilje.
Upitan da li se plaši da bi ga njegov stav mogao koštati veze sa Baskinom, učinilo se da je Hamad na trenutak zastao.
“Kaži ponovo?” rekao je na pomen Baskina. “Šta?”
Onda se pribrao i nastavio.
U roku od nedjelju dana, Hamad je pozvao na uništenje Izraela i Baskin je prekinuo vezu sa njim.
Kada ga je “Tajms” ponovo kontaktirao, Hamad je odbio da detaljno komentariše njihovu svađu ili zašto je učvrstio svoj stav.
Azam Tamimi, istoričar Hamasa koji dobro poznaje Hamada, rekao je da je Hamad možda bio šokiran razaranjem izazvanim izraelskim kontranapadom. Iako je Hamad pošao iz Gaze u Liban nekoliko sedmica prije rata, mnogi njegovi rođaci i kolege su i dalje u enklavi.
“Odjednom je izgubio članove porodice, izgubio je mnogo svojih prijatelja”, rekao je Tamimi. “Vjerovatno je to problem.”
Ipak, Hamad nikada nije bio tako umjeren koliko su njegovi sagovornici željeli da vjeruju, rekao je Tamimi. Pozivajući na uništenje Izraela, “On je zaista izražavao iskrena osećanja”, rekao je Tamimi.
“Niko ne bi trebalo da gaji iluzije da je neko na tako visokoj poziciji u Hamasu voljan da prizna pravo Izraela na postojanje”, dodao je Tamimi.
Priredila: A. Š.
Bonus video:
