Politički životi, osim ako nijesu prerano prekinuti na nekom srećnom raskršću, završavaju neuspjehom”. To je rekao Enoh Pauel – ipak i pored ovog poznatog aforizma, Henri Kisindžer strateg hladnog rata, američki državni sekretar, savjetnik 12 američkih predsjednika i navodni ratni zločinac, koji je preminuo u 100. godini, značajan je izuzetak.
Čovjek koji je izumio šatl diplomatiju, promovisao koncept tvrde realpolitike i tragao za prolaznim iluzijama popuštanja tenzija između neprijateljskih sila, paradoksalno je živio život višestrukih profesionalnih neuspjeha koji je završio srećno, obilježen generalno velikim međunarodnim uvažavanjem.
Kisindžer je, tokom svoje duge karijere, bio najveći zagovornik američke globalne hegemonije koja se sada raspada. On i njegovi sljedbenici dali su imperijalizmu novi, postkolonijalni lik, sprovodeći percipirane nacionalne interese bez obzira na cijenu - koja je uglavnom nametana drugima.
A ipak tri stuba Kisindžerovog dostignuća - otvaranje komunističke Kine 1979, smireniji odnos sa Sovjetskim Savezom i traganje za zajedničkom osnovom između Izraela i Arapa - izgrađeni su na slabim temeljima koji su se naknadno srušili.
Odlazak Ričarda Niksona u Pekinga 1972. godine, gdje se sastao sa Mao Cedungom, u to vrijeme je smatran zadivljujućim poduhvatom. Taj manevar, ne tako suptilan pokušaj nadmudrivanja Rusa, postao je poznat kao “igra na kinesku kartu”. U svakom slučaju u teoriji to je stvorilo pritisak na sovjetskog lidera Leonida Brežnjeva.
Međutim, dugoročno gledano, postrevolucionarna Kina, a ne SAD, bila je ta koja je imala ogromne koristi od ovog prvog nepovjerljivog angažmana i naknadnog, brzog i neprikosnovenog ekonomskog, poslovnog i investicionog procvata.
Deng Siaoping, koji je došao na vlast 1978. godine nakon Maove smrti dvije godine ranije, maksimalno je iskoristio prednost normalizacije kako bi počeo da gradi globalnu supersilu koja je danas rival, a pojedini bi kazali i egzistencijalna prijetnja Kisindžerovoj američkoj hegemoniji.
Bilo bi apsurdno okriviti ga za modernu kinesku transformaciju u agresivnog, ekspanzionističkog predatora bez velikog obzira prema demokratiji i ljudskim pravima. Sa druge strane, jasno je da predsjednik Si Đinping, sa kojim se sastao u julu, slijedi Kisindžerov model.
Otopljavanje odnosa sa Sovjetskim Savezom i niz sporazuma za kontrolu nuklearnog naoružanja postignuti za vrijeme mandata Niksonovih nasljednika Ronalda Regana i Džordža H.V. Buša (koje je obojicu savjetovao Kisindžer) smatraju se njegovom zaslugom.
Međutim, konačni slom Sovjetskog Saveza i završetak Hladnog rata 1989-1991. godine, ključni, trijumfalni cilj zapadnih političkih lidera koji su se ugledali na Vašington, donijeli su poniženje ruskom narodu.
Umjesto da pomognu novim liderima u Moskvi da izgrade funkcionalnu, naprednu demokratsku državu, Buš i Bil Klinton su unovčili “dividendu mira” i, po mišljenju Vladimira Putina, prekršili riječ o širenju NATO-a na istok. Sa ove tačke gledišta, to je bio neuspjeh koji vodi u propast.
Da li je Putin đak kisindžerskog pragmatizma i realpolitike, njih dvojica su se sastali u Kremlju 2017, ostaje da se vidi. Ono što je jasno jeste da je aktuelni ruski lider i te kako upoznat sa trikom “kineske karte”.
Nedjeljama prije invazije na Ukrajinu u februaru prošle godine, Putin i Si su održali sastanak na kojem su proglasili partnerstvo “bez granica”. Uloge su zamijenjene, sada su SAD bile te koje su diplomatski zatečene.
Kina: veći problem nego ikada, dovodi u pitanje američko vođstvo i vrijednosti širom svijeta. Rusija: ogorčena, obnovljena sila sada ponovo ugrožava mir u Evropi. Oboje su zaostavština Kisindžerovog svijeta i maksimalističkog razmišljanja kojim se često vodio u svojim postupcima.
Nije potrebno ni baciti pogled na užasno stradanje u Gazi, niti čuti patnju članova porodica više od hiljadu Izraelaca koji su stradali 7. oktobra, da bi bilo jasno da su uspjesi američkog posredovanja na Bliskom istoku, kako pod Kisindžerom tako i kasnije, uglavnom iluzorni.
Kisindžer je zasigurno posredovao u okončanju Jomkipurskog rata 1973. Međutim, glavna nepoznanica, kako Jevreji i Palestinci mogu živjeti jedni pored drugih na spornoj zemlji, ostaje bez suštinskog odgovora i 50 godina kasnije. A dugotrajni utisak da Amerika jednostrano nepravedno favorizuje Izrael datira iz vremena kada je on bio na funkciji.
Tolikim trajanjem i nastavljanjem da doprinosi spoljnopolitičkim debatama, Kisindžer je postao jedinstveni svjedok sukoba, iskušenja i trijumfa onoga što je postalo poznato kao američki vijek - međunarodni poredak nakon 1945. godine u kojem su dominirale SAD.
Međutim, na mnogo načina djelovalo je da on, poput kralja Knuta, stoji naspram nadolazeće plime svjetskih dešavanja, koja je sve više naglašavala važnost nacionalnog samoopredjeljenja i ljudskih prava.
Njegova podrška ubilačkom vojnom puču u Čileu 1973. u kojem je zbačena izabrana vlada Salvadora Aljendea, a uvedena diktatura Augusta Pinočea, i dalje stoji kao užasavajući spomenik kratkovidom, destruktivnom američkom neoimperijalizmu tog doba.
Američka podrška nasilnim hladnoratovskim nacionalističkim grupama preko posredničkih ratova sa Sovjetskim Savezom, poput Unite u Angoli ili kasnije Kontras u Nikaragvi, i Vašingtonova podrška najgoroj vrsti afričkih i bliskoistočnih diktatora, jer je to navodno služilo američkim geopolitičkim interesima, jesu politike za koje su u velikoj mjeri zaslužni Kisindžerovi stavovi.
Zatim tu je i Vijetnam. Mada se smatra da je Kisindžer pomogao u okončanju rata, ono što je ostavio u nasljeđe, poput Donalda Trampa u Avganistanu, bila je jedna slomljena, urušena zemlja koja je brzo podlegla totalitarizmu, usljed čega su sve prethodne žrtve bile uzaludne.
Pojedini pamte da Kisindžeru nikada neće biti oprošteno tajno bespoštedno bombardovanje neutralne Kambože 1969-70, u okviru kampanje u Vijetnamu. Kisindžer je navodno rekao američkim vazduhoplovnim snagama da gađaju “sve što leti ili sve što se kreće”. Ubijeno je oko 50 000 civila.
Njegovim postupcima se bavio Kristofer Hičens u knjizi “Suđenje Henriju Kisindžeru” 2001. godine u kojoj ga optužuje da je počinio brojne ratne zločine. Međutim, kako su decenije prolazile a on postepeno preuzimao ulogu najstarijeg među starijim državnicima, takvi užasi - i svi njegovi brojni neuspjesi - uglavnom su ostavljeni po strani.
Kisindžer je bio čovjek jednog drugačijeg doba. Bilo bi dobro vjerovati da je, sa njim, to doba prošlo.
Tekst je preuzet iz “Gardijana”
Prevod: N. Bogetić
Bonus video:
