Svaki terorista sebe vidi kao žrtvu. Takav je slučaj ne samo sa pojedincima, koji se često takmiče sa svojim neprijateljima u tome ko je veća žrtva, već takođe i sa terorističkim grupama i državama. Terorizam je prihološko ratovanje, i stoga zahtijeva prishološki informisanu reakciju. Oni koji proučavaju traumu znaju da “povrijeđeni ljudi povređuju ljude”, a to važi i za teroriste.
Ljudi koji žive u stanju egzistencijalne anksioznosti skloni su dehumanizaciji drugih. Hamas, na primjer, naziva Izraelce “nevjernicima” dok je izraelski ministar odbrane Joav Galant o pripadnicima Hamasa govorio kao o “ljudskim životnjama” a obje strane su jedna drugu nazivale “nacistima”. Uz takav govor lakše je prevazići otpor prema zločinima.
Isto kao što se i pojedinci mogu oduprijeti svom bijesu pravednika i nagonu da bespoštedno kažnjavaju, tako mogu i grupe i države. Međutim, za to su potrebni lideri u stanju da premoste podjele i pruže nadu u naizgled beznadežnim vremenima kako bi se oduprli iskonskom ljudskom porivu da se osveti. Oni moraju shvatiti da traumatično nasljeđe čini izraelske Jevreje i Palestince ranjivim na reaktivno nasilje, što vodi u beskrajni ciklus krvoprolića.
Mada teroristi rijetko kada ostvaraju svoje političke ciljeve, oni često uspiju u jednom: primoraju neprijatelja da pretjerano reaguje. Teroristi pokušavaju da isporovociraju neuravnoteženi odgovor, nadajući se da će osvojiti naklonost i radikalizovati novu generaciju mladih žrtava. Hamas je tu strategiju primijenio kada je napao Izrael 7. oktobra i kod mnogih Izraelaca aktivirao generacijsko sjećanje na pogrome, holokaust i protjerivanja iz evropskih država, Egipta, Irana, Iraka i Jemena. A izraelski neselektivni napadi u Gazi, u kojima su stradale hiljade ljudi, a raseljene stotine hiljada, kod Palestinaca su izazvali ponovno proživljavanje nakbe, nasilnog raseljavanja Palestinaca iz vremena formiranja države Izrael 1948. I Izraelci i Palestinci sada su zarobljeni u zamci koju je stvorio Hamas: traumatičnom zagrljaju smrti i očaja u kojem svaka strana, sebe smatra žrtvom, osjeća gnijev pravednika i želi osvetu, dok se pritom nadmeću za naklonost svijeta.
Prekasno je da Izrael odgovori ograničeno. Prema podacima Ministarstva zdravlja u Gazi, Izrael je ubio više od 17.000 ljudi, od čega su više od dvije trećine žene i djeca. Cijenu rata između Izraela i Hamasa će dugo osjećati i direktne žrtve kao i djeca koja prežive, čiji će mozak zauvijek biti oblikovan izloženosti užasnom nasilju i gubitku voljenih osoba. To važi i za Izraelce i za Palestince.
Poraziti hidru
Stanovništva koja dožive terorizam prirodno se ujedinjuju oko svojih nacionalnih, plemenskih ili vjerskih identiteta i zahtijevaju od svojih lidera osvetu. Međutim, masovna odmazda rijetko kada daje rezultate. Obično, zapravo, nesrazmjerna reakcija na terorizam rađa još više terorističkih napada.
Zajednička trauma stvara snažnu vezu među preživjelima i dovodi do stava "mi protiv njih", u kojem se spoljašnji svijet doživljava kao neprijateljski, i samo ljudi koji pripadaju istom plemenu, religiji, ili etničkoj grupi se smatraju vrijednim povjerenja i lojalnosti
Tako su na primjer 1986. godine teroristi koji su djelovali u ime libijske vlade bombardovali jedan noćni klub u Njemačkoj koji je bio popularan kod američkih vojnika, usmrtivši tri osobe dok ih je 200 ranjeno. U znak odmazde, Sjedinjene Države su ubile desetine ljudi u bombardovanju Libije čija su meta bila vojna postrojenja i rezidencija Muamera el Gadafija.
Prema studiji politikologa Stivena Kolinsa, američka odmazda je dovela do četvorostruko većeg broja žrtava: teroristi koje je podržavala Libija ubili su 599 osoba tokom četiri godine nakon američkog odgovora u poređenju sa 136 iz ranijih godina.
Na sličan način je i Irska republikanska armija doživjela procvat suočena sa agresivnom državnom represijom. Tokom 1968. djelovalo je da je IRA na izmaku, međutim u narednih dvije decenije ona će postati najbolje finansirana teroristička grupa na zapadu.
Većinu revolucija uopšte ne izazivaju revolucionari, već glupost i brutalnost vlada, kazao je jedan od lidera Irske republikanske armije
Katolici su 1969. učestvovali u neredima kao odgovor na diskriminaciju od strane protestantske većine u Sjevernoj Irskoj. Pobunu je dijelom podstakla IRA. U narednih četiri godine, protestantski ekstremisti su istjerali oko 6.000 katolika iz njihovih domova, što je tada bilo najveće etničko čišćenje u Evropi od Drugog svjetskog rata. To raseljavanje je povećalo podršku cilju IRA. Istraživač terorizma Endrju Silke je kazao “da je sama IRA radila na tome da isprovocira snažne mjere bezbjednosnih snaga, znajući kakve će imati koristi u smislu podrške i regrutovanja”. Kada je ta grupa isprovocirala nerede 1970. u Balimarfi četvrti u Belfastu, bezbjednosne snage su reagovale suzavcem, što je dodatno udaljilo katolike u toj oblasti. Silke primjećuje da bezbjednosne snage nijesu imale “uzdržanost koja je neophodna u propagandnom ratu”. Kao što je Šon Mak Stiofen, lider IRA, napisao 1975, “većinu revolucija uopšte ne izazivaju revolucionari, već glupost i brutalnost vlada”. Bio je u pravu. Tako agresivnim odgovorom, britanske snage i policija Sjeverne Irske su upale u zamku koju im je postavila IRA.
Vlade i dalje upadaju u slične zamke. Akademici često porede terorističke organizacije sa hidrom, čudovištem iz grčke mitologije. Svaki put kada država pokuša da otkine glavu hidre, dvije glave izrastu na tom mjestu. Prije više od 20 godina, Ismail Abu Šanab, osnivač i uticajni član Hamasa kazao je da je “genijalnost terorističke borbe protiv Izraela u tome što se ona hrani izraelskim “zločinima”.
Kako se oduprijeti
Hamasovi lideri su uvijek bili voljni da dozvole mladim Palestincima da stradaju u samoubilačkim bombaškim napadima. Izraelske bezbjednosne snage su 1996. ubile Jahju Ajaša, glavnog Hamasovog bombaša, tako što su podmetnuli eksplozivnu napravu u njegov mobilni telefon.
Nakon toga, njegov zamjenik Hasan Salemah je organizovao najsmrtonosniju seriju samoubilačkih napada u Izraelu, usmrtivši preko 60 osoba. Salemah je kazao da se ne kaje zbog života mladih Palestinaca koji su izgubljeni u tim napadima. “Užasne stvari koje se dešavaju palestinskom narodu su daleko veće i snažnije od svakog osjećaja tuge ili krivice”. Samoubilački napadi pojačali su se i tokom druge intifade. U napadima palestinskih terorista procjenjuje se da je ubijeno 1000 Izraelaca, dok su Izraelci u odgovoru ubili 3000 Palestinaca. Takođe, u okviru reakcije na drugu intifadu, Izrael je izgradio zid na granici sa Zapadnom obalom, što je naišlo na osudu Međunarodnog suda pravde i Ujedinjenih nacija i dovelo do optužbi da je Izrael stvorio aparthejd državu poput nekadašnje rasističke Južne Afrike.
Hamas je voljan da žrtvuje živote ne samo bombaša samoubica već takođe i hiljada civila. Halil al Haja, visoki zvaničnik Hamasa, kazao je za “Njujork tajms” u novembru da je ta grupa znala da će reakcija na napad “biti snažna”. Hamas je očajnički želio da uzdrma status kvo i vrati palestinsko pitanje na svjetsku scenu.
Izraelci i Palestinci sada su zarobljeni u zamci koju je stvorio Hamas: traumatičnom zagrljaju smrti i očaja u kojem svaka strana, sebe smatra žrtvom, osjeća gnijev pravednika i želi osvetu, dok se pritom nadmeću za naklonost svijeta.
Mnogi analitičari su upozoravali da će izbiti nasilje pod desničarskom vladom Benjamina Netanjahua. U aprilu su Majkl Barnet, Nejtan Braun, Mark Linč i Šibli Telhami kazali za “Forin afers” da “rizik od velikih nasilnih sukoba raste svakog dana dok su Palestinci zatvoreni u sve većem sistemu legalizovane represije”.
Istoričar Rašid Kalidi ističe da, mada jevrejski narod ima “nespornu vezu” sa svetom zemljom, “Izrael je osnovan kao kolonijalni projekat evropskih doseljenika”. I mada se svi starosjedilački narodi opiru kolonijalizaciji - bilo da su Alžirci, Irci ili američki starosjedioci - palestinsku borbu komplikuje historija progona jevrejskog naroda.
Zbog te istorije, oružani otpor djeluje da je naročito kontraproduktivan u izraelsko-palestinskom konfliktu, uprkos tome što je dao rezultate u nekim drugim ratovima protiv kolonijalizma. Akademik Edvard Sed je kazao da su Palestinci “žrtve žrtava, izbjeglice izbjeglica”
Generalno, nenasilje se pokazalo kao najefikasnije sredstvo otpora.
Prema istraživanju politikološkinja Erike Čenovet i Marije Stefan u periodu između 1900. i 2006. nenasilni otpor je imao dvostruko veće šanse za ostvarivanje deklarisanih ciljeva od nasilnog.
Međutim, takve strategije mogu da funkcionišu samo ako Palestinci odbace nasilje u korist nenasilnih protesta, a Izrael dozvoli Palestincima da protestuju nenasilno. Dobar primjer je Afrički nacionalni kongres - politička partija koja je okončala režim aparthejda u Južnoj Africi. ANK se uglavnom uzdržavao od terorizma protiv civila. Inspirisan nenasilnim otporom Mahatme Gandija u Indiji, ovaj pokret je smatrao da će država začeta u krvoproliću biti uhvaćena u beskonačnoj petlji etničkog nasilja. Novinar Piter Bejnart je kazao: “Odbili su da terorišu i traumatizuju bijele Južnoafrikance jer nijesu željeli da ih istjeraju. Željeli su da ih pridobiju za svoju viziju multirasne demokratrije”.
Hamas, za razliku od ANK, nema takvu viziju multietničke države, stoga ga ne zanima nenasilni otpor.
Cilj grupe je, prema osnivačkom dokumentu, da uništi Izrael, istrijebi Jevreje i uspostavi teokratsku državu.
Izraelska aktuelna desničarska vlada takođe djeluje nezainteresovano za stvaranje multietničke države jednakih prava za Izraelce i Palestince.
Za dobro svih i Izraelaca i Palestinaca, Hamas treba da bude svrgnut sa vlasti. Međutim, eliminisanje ove organizacije kroz masovno bombardovanje ima previsoku cijenu. Najbolji način za jednu vladu da se bori protiv terorista jeste da izbjegne ubijanje civila, u suprotnom, ciklus viktimizacije samo će iznjedriti nove teroriste. Pritisak stranih vlada takođe može pomoći. Sjedinjene Države, na primjer, treba da zahtijevaju zaštitu civila kao uslov za slanje izraelskog oružja i treba da uskrate vize Izraelcima koji žive u nezakonitim naseljima.
Empatija
Kada ljudi žive u hroničnom teroru, njihov um postaje brz u detektovanju opasnosti i skloni su da snažno reaguju i na najmanje provokacije. Zajednička trauma stvara snažnu vezu među preživjelima.
Takođe dovodi do stava “mi protiv njih”, u kojem se spoljašnji svijet (često opravdano) doživljava kao neprijateljski, i samo ljudi koji pripadaju istom plemenu, religiji, ili etničkoj grupi se smatraju vrijednim povjerenja i lojalnosti. Odrastanje u teroru, bilo da se radi o porodičnom ili političkom nasilju, ostavlja duboke tragove na mozak u razvoju i na identitet: uočavanje i suočavanje sa prijetnjama postaje ključna preokupacija na uštrb njegovanja sposobnosti za rad i igru. Da bi se zaustavio međugeneracijski ciklus traume potrebno je zaustaviti nasilje i razviti empatiju kod onih koji su preživjeli traumu.
Postoji tračak nade da će spoljašnje sile sada pronaći način da pomognu Izraelcima i Palestincima da nađu rješenje - bilo da se radi o stvaranju dvije države, kao što je to zamišljeno porazumom iz Osla; konfederaciji poput Evropske unije, što je ideja koju podržava nova generacija palestinskih i izraelskih mirotvoraca; ili jednoj državi sa jednakim pravima i za Palestince i Jevreje.
Šta god da slijedi, važno je imati na umu da kod onih koji su povrijeđeni mržnja može biti izuzetno snažan pokretač, dok su tugovanje, razmjena i pomirenje duboko kompleksni i zahtjevni procesi. Ipak, oni su jedina nada da se prekine prenos nasilja sa generacije na generaciju.
Autori: Džesika Stern - profesorka na Univerzitetu Boston i ekspertkinja za terorizam; Besel Van der Kolk - psihijatar
Tekst je preuzet iz časopisa “Forin afers”
Prevod: N. Bogetić
Bonus video:
