Povećani troškovi uvoza energije i hrane, pad cijena sirovina na svjetskom tržištu, ratovi, klimatske promjene, ali i loše upravljanje – ovi i drugi faktori su posljednjih godina doveli do značajnog pogoršanja problema u velikom dijelu afričkog kontinenta - prezaduženosti.
Primjer Zambije: zemlja na jugu Afrike, bogata resursima, proglasila je nelikvidnost tokom krize izazvane koronavirusom. Državni dug je 2020. skočio na 129 procenata bruto domaćeg proizvoda (BDP). Privremeni pad cijena bakra na svjetskom tržištu, glavnog izvoznog proizvoda, dodatno je smanjio zambijski budžet. Početkom 2021. zemlja je zatražila restrukturiranje duga i od tada je podvrgnuta raznim programima štednje od strane najvećih zemalja povjerilaca.
I Gana je krajem 2022. obustavila servisiranje duga zbog pretećeg državnog bankrota i od tada pregovara sa različitim povjeriocima. Prema podacima Svjetske banke, nivo duga Gane 2022. iznosio je oko 82% bruto domaćeg proizvoda (BDP), dok je nominalni dug iznosio približno 45 milijardi američkih dolara. Nedavno je dogovoreno restrukturiranje 13 milijardi dolara.
Zemlje poput Čada, Etiopije, Malavija, Kenije, Angole i Mozambika takođe su u kontaktu sa Svjetskom bankom, Međunarodnim monetarnim fondom (MMF) i drugim međunarodnim finansijskim institucijama.
MMF, kojim dominira Zapad, posebno zapadna Evropa, pruža finansijsku pomoć zemljama koje su u ekonomskoj krizi, ali to je obično povezano sa strukturnim reformama. Ovi programi često uzrokuju velike socijalne rezove, što izaziva otpor stanovništva. Primjer: planirano povećanje poreza izazvalo je višemjesečne proteste u Keniji od juna.
Traženje rješenja uz učešće Kine
„Problem prezaduženosti u Africi hitno zahtijeva multilateralna rješenja koja će podržati i Kinezi kao najveći povjerilac na kontinentu. Takođe, sami afrički dužnici moraju biti uključeni u međunarodne finansijske institucije i aktivnije učestvovati u pronalaženju rješenja", kaže Ekart Bode, autor studije koju je u maju objavio Institut za svetsku privredu u Kilu (IfW Kiel), a koja sistematski upoređuje kinesko kreditiranje sa kreditiranjem šest velikih zapadnih zemalja – Francuske, Njemačke, Italije, Španije, Japana i SAD. „Nema sumnje da su sada potrebni veliki otpisi dugova, ali to otežavaju borbe za moć između Zapada i Kine."
Stavovi Kine i Zapada u pogledu međunarodne finansijske arhitekture sve su nepomirljiviji. Direktorka MMF-a Kristalina Georgieva više puta je tražila da se Peking pridržava postojećih pravila.
Ta pravila su postavili MMF i Svjetska banka, dvije ključne institucije finansijskog sistema nakon Drugog svjetskog rata, pod velikim uticajem Zapada. Svjetsku banku od njenog osnivanja vode SAD, dok MMF vodi Evropa.
Kina želi temeljno reformisanje multilateralnih razvojnih banaka i traži da se prava odlučivanja u tim institucijama prilagode stvarnoj ekonomskoj snazi zemalja.
Stručnjak IfW-a Ekart Bode ističe da se motivi Zapada i Kine za davanje kredita afričkim zemljama znatno razlikuju. Zapadne zemlje češće odobravaju kredite afričkim zemljama koje su siromašne kada se radi o resursima i koje su visoko zadužene. S druge strane, kinesko kreditiranje Afrike više je vođeno ekonomskim, ali i političkim interesima. Ti suprotstavljeni interesi ugrožavaju prijeko potrebno otpisivanje dugova za afričke zemlje, navodi se u studiji IfW-a.
Stereotipi otežavaju Afrikancima dobijanje kredita
Druga nedavno objavljena studija sugeriše da afričke zemlje, zbog često stereotipnih i negativnih medijskih izvještaja, prilikom uzimanja kredita moraju plaćati nesrazmjerno visoke kamate. Izveštaji o Africi prepuni su klišea, navodi se u studiji nevladine organizacije Africa No Filter i konsultantske firme Africa Practice.
Afrički kontinent na međunarodnim finansijskim tržištima plaća milijarde dolara „premije za predrasude". Zbog toga afričke zemlje koje uzimaju kredite - godišnje gube do 4,2 milijarde dolara. Prema studiji, međunarodni investitori nepravedno percipiraju afričke zemlje kao rizičnije.
Neophodno je sprovesti promjenu kursa u međunarodnoj politici otpisivanja dugova, zaključuje Bode iz IfW-a. Međutim, trenutno ne postoji jasan koncept: „Bojim se da će proći još nekoliko godina dok se kineski i zapadni povjerioci ne približe dovoljno da dođemo do rješenja."
Svjetska banka i MMF: Dužnička kriza se zaoštrava
Svjetska banka je 13. oktobra objavila studiju "Najsiromašnije ekonomije suočavaju se s najtežim uslovima u posljednje dvije decenije". U njoj navodi da su 26 najsiromašnijih zemalja, koje čine oko 40 procenata svih ljudi koji žive sa manje od 2,15 dolara dnevno, zadužene su više nego ikad od 2006. godine i sve su više ranjive na prirodne katastrofe i druge šokove. Ipak, međunarodna pomoć kao udio u njihovom BDP-u opala je na najniži nivo u posljednjih dvadeset godina, primoravajući mnoge da dobijaju kredite pod veoma nepovoljnim uslovima. Većina tih zemalja nalazi se u podsaharskoj Africi.
Šefica MMF-a Kristalina Georgieva za to prvenstveno okrivljuje pandemiju koronavirusa. Istovremeno, prije nekoliko dana u ekskluzivnom intervjuu za DW apelovala je da se prepozna i ono pozitivno u Africi. Kontinent ima „ogroman potencijal i mladu populaciju sa izuzetnim talentima, na koje ostarjeli svijet u Evropi i Aziji računa". Kako bi se povećao afrički uticaj, 1. novembra ove godine trebalo bi da bude imenovan još jedan član Upravnog odbora MMF-a iz podsaharske Afrike.
Bonus video:
