Sirijski pobunjenici juče su zauzeli Damask i svrgnuli predsjednika Bašara al-Asada, prisilivši ga da pobjegne u Rusiju i okončavajući višedecenijsku autokratsku vladavinu njegove porodice nakon više od 13 godina građanskog rata.
U jednom od najznačajnijih preokreta na Bliskom istoku posljednjih generacija, pad Asadove vlade uklonio je uporište iz kojeg su Iran i Rusija širili svoj uticaj širom arapskog svijeta.
Njegovo iznenadno svrgavanje, rezultat pobune koju je podržala Turska, sa korijenima u džihadističkom sunitskom islamu, ograničava sposobnost Irana da prenosi oružje svojim saveznicima i moglo bi koštati Rusiju njene pomorske baze na Mediteranu. Takođe otvara put za milione izbjeglica, koje su više od decenije bile raseljene po kampovima u Turskoj, Libanu i Jordanu, da se konačno vrate kući.
Za Sirijce, to je donijelo nagli i neočekivani kraj rata, sa stotinama hiljada mrtvih, gradovima pretvorenim u ruševine, ekonomijom uništenom globalnim sankcijama i bez ikakvog rešenja na vidiku.
“Danas je kraj 54 godine vladavine porodice Asad u Siriji. Ovo je bio jedini režim koji sam poznavao tokom cijelog svog života”, kazao je za “Gardijan” doktor Zaher Sahlul, sirijsko-američki ljekar koji je organizovao medicinske misije u Siriju, uključujući bolnice u Alepu koje su bile mete sirijskih i ruskih vazdušnih napada. “Ne plačem često kao odrasla osoba, ali danas jesam. Prošlo je 14 dugih godina užasa. Ovo je naš trenutak Berlinskog zida”, rekao je.
Nakon što se tokom većeg dijela jučerašnjeg dana spekulisalo o tome gdje je pobjegao sirijski predsjednik, ruski mediji su sinoć, pozivajući se na izvore iz Kremlja, objavili da su Bašar al-Asad i njegova porodica stigli su u Rusiju. Novinska agencija Interfax prenijela je izjavu neimenovanog izvora koji je rekao: “Predsjednik Asad iz Sirije je stigao u Moskvu. Rusija im je (njemu i njegovoj porodici) odobrila azil iz humanitarnih razloga”.
Pobunjenici su ranije juče saopštili da su ušli u glavni grad bez ikakvog vojnog otpora. Hiljade ljudi, u vozilima i pješice, okupile su se na glavnom trgu u Damasku, mašući i uzvikujući “Sloboda” povodom završetka više od pola vijeka vladavine porodice Asad, kazali su očevici za agenciju Rojters. Ljudi su viđeni kako ulaze u predsjedničku palatu Al-Ravda, a neki su izlazili noseći namještaj, prenijela je britanska agencija.
“Slavimo sa sirijskim narodom vijest o oslobađanju naših zatvorenika i skidanju njihovih lanaca”, kazali su pobunjenici. Vođa pobunjeničkih snaga, Abu Mohamed al Golani, izjavio je da sada nema povratka. “Budućnost je naša”, naveo je u saopštenju koje je pročitano na državnoj televiziji nakon što su njegove snage preuzele Damask.
Brzina kojom su se odvijali događaji u Siriji posljednjih dana šokirala je arapske prijestonice i izazvala zabrinutost zbog novog talasa nestabilnosti u regionu koji je već u haosu usljed širenja sukoba nakon Hamsovog napada na Izrael 7. oktobra 2023. i rata u Gazi koji je uslijedio.
Izraelski premijer Benjamin Netanjahu kazao je juče da je pad Asada direktna posljedica udaraca koje je Izrael zadao Iranu i njegovom savezniku Hezbolahu.
Francuski predsjednik Emanuel Makron rekao je da je “pala varvarska država “ i odao priznanje sirijskom narodu.
Kada slavlje utihne, novi lideri Sirije suočiće se sa ogromnim zadatkom u pokušaju uspostavljanja stabilnosti u podijeljenoj zemlji, sa sukobljenim frakcijama kojima će biti potrebne milijarde dolara u pomoći i ulaganjima kako bi je obnovile.
Dugogodišnji građanski rat u Siriji, koji je izbio 2011. kao ustanak protiv Asadove vladavine, pretvorio je gradove u ruševine i odnio živote stotine hiljada ljudi.
Među ključnim akterima sada su Turska, Sjedinjene Američke Države, islamisti i Kurdi.
Jedan od mogućih izazova mogao bi biti povratak Islamske države, koja je na vrhuncu svoje moće nametnula vladavinu terora u velikim djelovima Sirije i Iraka.
Administracija predsednika Džoa Bajdena pratila je događaje, ali prema riječima američkih zvaničnika, do sada nije mijenjala pozicioniranje oko 900 vojnika u Siriji.
U pokazatelji munjevitih promjena, sirijski pobunjenici su upali u iransku ambasadu, objavio je iranski kanal Press TV. Iran, čija je elitna Revolucionarna garda bila meta smrtonosnih izraelskih udara u Siriji, reagovao je prilično umjereno. Ministarstvo spoljnih poslova te zemlje saopštilo je da je sudbina Sirije isključiva odgovornost sirijskog naroda i da treba biti riješena bez stranog nametanja ili destruktivnih intervencija.
Libanski Hezbolah, koji je godinama pružao ključnu podršku Asadu, povukao je sve svoje trupe iz Sirije u subotu, dok su pobunjeničke frakcije prilazile Damasku, kazala su za Rojters dva libanska bezbjednosna izvora.
Sirijska pobunjenička koalicija saopštila je da nastavlja rad na završetku prenosa vlasti u zemlji na prelazno upravno tijelo sa punim izvršnim ovlašćenjima. “Velika sirijska revolucija prešla je iz faze borbe za svrgavanje Asadovog režima u borbu za izgradnju Sirije koja odgovara žrtvama njenog naroda”, navodi se u saopštenju.
Tokom građanskog rata, snage bezbjednosti zarobile su stotine hiljada ljudi i odvele ih u logore za zatočenike, gdje su međunarodne organizacije za ljudska prava tvrdile da je mučenje bila uobičajena praksa. Porodicama često nije bilo saopšteno ništa o sudbini njihovih najmilijih.
Zapanjeni i ushićeni zatvorenici izlazili su juče iz sirijskih zatvora, vičući od radosti dok su napuštali jedan od najzloglasnijih zatvorskih sistema na svijetu. Trčali su ulicama Damaska, podižući prste obe ruke kako bi pokazali koliko su godina proveli u zatvoru, pitajući prolaznike šta se dogodilo, ne shvatajući odmah da je Asad pao.
Premijer Mohamed Gazi al-Džalali pozvao je na održavanje slobodnih izbora u zemlji i dodao da je bio u kontaktu sa Golanijem kako bi razgovarali o upravljanju tokom prelaznog perioda.
Kolaps Asadove vlasti uslijedio je nakon promjene ravnoteže snaga na Bliskom istoku, jer su mnogi lideri Hezbolaha, ključne komponente Asadovih borbenih snaga, ubijeni u izraelskim napadima tokom protekla dva mjeseca.
Rusija, čvrsti saveznik Asada, odlučno je intervenisala 2015. godine kako bi pomogla Asadu tokom sirijskog građanskog rata. Međutim, sada je zauzeta ratom u Ukrajini.
Niz spoljnih sila umiješao se u građanski rat u Siriji koji je takođe otvorio prostor za džihadističke militante da planiraju napade širom svijeta i poslao milione izbjeglica u susjedne države.
Linije fronta godinama su mirovale prije nego što su islamisti, koji su nekada bili povezani s Al Kaidom, krajem novembra iznenada stupili u akciju.
Zapadne vlade, koje su godinama izbjegavale saradnju sa državom pod vođstvom Asada, sada moraju da odluče kako da se postave prema novoj administraciji u kojoj izgled da će grupa, koja je globalno označena kao teroristička, Hajat Tahrir al-Šam (HTS) i njen lider Golani, ključnu ulogu.
Bivši komandant američkih snaga na Bliskom istoku, penzionisani general Frenk Mekenzi, izrazio je zabrinutost u vezi sa budućnošću Sirije. “Volio bih da mogu biti optimističniji da će ovo značiti dobre vijesti za sirijski narod... Može doći do povratka Islamske države što bi imalo krajnje negativne posljedice širom regiona. To je moguće”, rekao je Mekenzi za ABC News.
SAD će nastaviti da održavaju svoje prisustvo u istočnoj Siriji i preduzeće mjere potrebne da spriječe ponovno jačanje Islamske države, izjavio je zamjenik pomoćnika američkog sekretara odbrane za Bliski istok, Danijel Šapiro.
Turski ministar spoljnih poslova Hakan Fidan rekao je da se “terorističkim organizacijama” ne smije dozvoliti da iskoriste situaciju u Siriji i pozvao je na oprez.
HTS, koji je predvodio pobunjeničke napade širom zapadne Sirije, nekada je bio ogranak Al Kaide sve dok njegov lider Golani nije prekinuo veze sa globalnim džihadističkim pokretom 2016. godine.
“Pravo pitanje je koliko će ova tranzicija biti uredna, a čini se prilično jasno da je Golani veoma zainteresovan da to bude uredno,” rekao je za Rojters Džošua Landis, stručnjak za Siriju i direktor Centra za bliskoistočne studije na Univerzitetu u Oklahomi. “Oni će morati da obnove zemlju... biće im potrebno da Evropa i SAD ukinu sankcije,” dodao je Landis.
HTS je najjača pobunjenička grupa u Siriji, a neki Sirijci i dalje strahuju da će nametnuti drakonsku islamističku vlast ili krenuti u odmazde.
Zemlje poput Ujedinjenih Arapskih Emirata i Egipta, bliski saveznici SAD, smatraju islamističke militantne grupe egzistencijalnom prijetnjom, pa bi HTS mogao naići na otpor od strane regionalnih sila.
Bonus video:
