Godina 2024. donijela je niz istorijskih trenutaka i prekretnica koje su promijenile svijet i postavile nove standarde u raznim oblastima života.
Od političkih proboja i naučnih otkrića, do društvenih inovacija i kulturnih pomaka, prošla godina ostaće zapamćena po događajima koji su se prvi put dogodili. U ovom pregledu osvrćemo se na neke od njih.
Bivši predsjednik SAD osuđen za krivično djelo
Porota je u maju proglasila Donalda Trampa krivim po svih 34 tačaka optužnice za falsifikovanje poslovnih dokumenata, čime je postao prvi bivši predsjednik SAD osuđen za krivično djelo.
U novembru, sa 78 godina, Tramp je postao i najstarija osoba izabrana na najvišu funkciju u Americi, a kada preuzme dužnost u januaru, biće prvi bivši predsjednik koji se vraća u Bijelu kuću poslije više od 130 godina. Kamala Haris, kandidatkinja Demokratske stranke, takođe je ušla u istoriju tokom predsjedničke trke 2024. kao prva žena obojene puti koja je osvojila nominaciju jedne od vodećih stranaka.
Naučnici otkrili vodu na površini asteroida
Istraživači su prvi put pronašli dokaze o postojanju molekula vode na površini asteroida koristeći podatke iz Stratosferske opservatorije za infracrvenu astronomiju (SOFIA), sada povučene “Boingove” ljetelice opremljene teleskopskim instrumentima, kojom su upravljali NASA i Njemački centar za svemirska istraživanja.
Naučnici se nadaju da bi ovo otkriće moglo rasvijetliti kako je voda prvi put stigla na Zemlju milijardama godina unazad.
Liderka Šin Fejna na najvišoj funkciji u Sjevernoj Irskoj
Članica političke stranke Šin Fejn - koja se istorijski zalaže za ujedinjenje Sjeverne Irske sa Republikom Irskom - prvi put u istoriji zauzela je najvišu funkciju u vlasti Sjeverne Irske.
Mišel O’Nil, potpredsjednica Šin Fejna, imenovana je za premijerku vlade Sjeverne Irske u februaru. Ovo bi bilo nezamislivo prije manje od tri decenije tokom nemira poznatih kao Nevolje, krvavog višedecenijskog sukoba između većinski protestantskih unionista i većinski rimokatoličkih nacionalista oko ujedinjenja Sjeverne Irske sa ostatkom ostrva.
Premijersku funkciju do sada su obavljali isključivo političari koji su se zalagali za ostanak Sjeverne Irske u sastavu Ujedinjenog Kraljevstva.
Štrajk radnika Samsunga
Radnici Samsung elektroniksa organizovali su planirani jednodnevni štrajk u junu, što je prvi put u višedecenijskoj istoriji ovog korporativnog giganta, nakon što su pregovori o platama i drugim beneficijama propali.
Samsung je zauzeo prvo mjesto među svim korejskim kompanijama na Forbsovoj Global 200 listi za 2024. godinu, a kompanija čini oko 22 odsto bruto domaćeg proizvoda Južne Koreje. Izvršni predsjednik kompanije, Džej J. Li, proglašen je najbogatijim čovjekom u Koreji za 2024. godinu prema magazinu Forbs.
Roditelji optuženi i osuđeni zbog napada u školi
Dženifer i Džejms Krambli - roditelji tinejdžera iz Mičigena osuđenog za napad u kojem su ubijena četiri učenika - postali su prvi roditelji u Sjedinjenim Državama koji su optuženi i osuđeni zbog masovnog ubistva u školi.
Dženifer Krambli osuđena je za ubistvo iz nehata u februaru, dok je u odvojenom suđenju Džejms Krambli u martu osuđen za isto djelo. Njihovo uspješno gonjenje postavilo je presedan na nivou cijele zemlje, nakon čega su zvaničnici u Džordžiji u septembru pokrenuli krivični proces protiv oca 14-godišnjeg učenika osumnjičenog za pucnjavu u školi.
Svinjski bubreg uspješno presađen čovjeku
Hirurzi u Opštoj bolnici u Masačusetsu u martu su prvi put uspješno transplantirali genetski modifikovani svinjski bubreg čovjeku. Mada su ljekari bili optimistični da će organ funkcionisati najmanje dvije godine, primalac svinjskog bubrega preminuo je u maju zbog medicinskih problema koji nisu bili povezani sa transplantacijom, navode iz bolnice.
Stručnjaci ističu da bi uspješna transplantacija tkiva, ćelija i organa životinjskog porijekla u ljudske tretmane mogla donijeti ogromne koristi za hiljade pacijenata kojima su svake godine potrebne transplantacije za spasavanje života.
Kvadriplegičar dobio Neuralink čip
Noland Arbaug, 30-godišnji kvadriplegičar, postao je prvi čovjek koji je primio moždani implantat od Neuralinka, startapa Ilona Maska za povezivanje mozga i računara.
Arbaug je u maju izjavio da mu je čip veličine novčića - sastavljen od više od 1.000 sićušnih elektroda koje prepoznaju i kodiraju signale sa digitalnog uređaja - promijenio život, omogućivši mu skoro potpunu kontrolu nad računarom pomoću misli.
Mišelinova zvjezdica za štand sa takosima
Takos štand koji je već skoro 60 godina omiljeno mjesto lokalaca u Meksiko Sitiju sada ima razlog za novo slavlje: Mišelinovu zvjezdicu. Taquería El Califa de León, jedan od hiljada takos štandova u glavnom gradu Meksika, postao je prvi i jedini štand sa uličnom hranom u zemlji koji je do sada dobio ovu prestižnu nagradu.
Štand radi isključivo sa gotovinom i nudi četiri vrste takosa: tri s govedinom i jedan sa svinjetinom. Nakon što je dobio priznanje Mišelinovog vodiča, vrijeme čekanja za hranu na štandu produžilo se na čak tri sata.
Kina donijela uzorke sa tamne strane Mjeseca
U prelomnom trenutku za ambiciozni kineski svemirski program, lender Chang’e-6 prikupio je uzorke stijena sa tamne strane Mjeseca u junu. Ova uspješna misija predstavlja najnoviji korak u prisustvu Kine u svemiru koje raste, dok zemlja nastavlja da razvija svoje sposobnosti.
Kina planira da pošalje astronaute na Mjesec do 2030. godine i nada se izgradnji baze na južnom polu Mjeseca do 2035. godine.
Globalni IT kolaps
Greška u sistemskom ažuriranju CrowdStrike-a, koja je zahvatila približno 8,5 miliona korisnika Microsoft Windows-a, prouzrokovala je globalni IT kolaps neviđenih razmjera, parališući sisteme u avio-kompanijama, bankama, hotelima i bolnicama i inicijalno izazivajući strah od sajber-napada.
Incident iz jula, koji je uticao na jednu od četiri kompanije sa Fortune 500 liste, ukazao je na neprijatnu stvarnost da mnoge ključne organizacije i agencije zavise od samo nekolicine tehnoloških kompanija za upravljanje ključnom infrastrukturom. Osiguravajuće kompanije procjenjuju da će globalni IT kolaps Fortune 500 kompanije koštati više od pet milijardi dolara.
Prva predsjednica Meksika
Klaudija Šeinbaum postala je prva žena i prva osoba jevrejskog porijekla na čelu Meksika nakon što je položila zakletvu 1. oktobra. U pretežno katoličkoj zemlji, gdje su žene pravo glasa dobile tek 1953. godine, Šeinbaum je osvojila gotovo 60 odsto glasova na izborima u junu.
Ovo su bili istorijski izbori u kojima su obje glavne kandidatkinje za predsjedništvo bile žene. Šeinbaum, bivša gradonačelnica Meksiko Sitija, sada se suočava sa izazovima, uključujući borbu protiv moćnih i nasilnih narko-kartela i rješavanje budžetskog deficita.
Britanija zatvorila posljednju termoelektranu na ugalj
Britanija je krajem septembra zatvorila termoelektranu na ugalj Ratcliffe-on-Soar, čime je postala prva velika industrijalizovana zemlja koja je zatvorila svoju posljednju elektranu na ugalj.
Dok industrijalizovane zemlje rade na smanjenju zavisnosti od uglja kako bi ublažile emisiju gasova staklene bašte koji doprinose globalnom zagrijevanju, ovaj korak čini Britaniju jednom od prvih i najvećih nacija koje su ugalj zamijenile oblicima obnovljive energije.
Nobelova nagrada književnici iz Koreje
Han Kang postala je prva osoba iz Južne Koreje i prva žena iz Azije koja je u oktobru dobila Nobelovu nagradu za književnost.
Han je međunarodno najpoznatija po svom nadrealnom romanu “Vegetarijanka”, koji je prvi put objavljen u Južnoj Koreji 2007. godine, a preveden na engleski 2015. godine. Roman, koji govori o ženi koja prestaje da jede meso nakon uznemirujućih snova, osvojio je i međunarodnu Bukerovu nagradu 2016. godine.
Kanada uvodi ograničenja za privremene rezidente
Prvi put, Kanada, poznata kao jedna od zemalja najotvorenijih za imigraciju, objavila je planove za ograničenje ulaska privremenih rezidenata, uključujući međunarodne studente, strane radnike i migrante koji traže azil.
Ovaj plan je odgovor vlade premijera Džastina Trudoa na tržište rada koje nije uspjelo da održi korak s brzo rastućom populacijom, kao i na pritisak na javne usluge i stambeni sektor, otkako je vlada prihvatila veliki priliv migranata u okviru ambiciozne strategije povećanja radne snage 2022. godine.
Počelo suzbijanje pametnih telefona i društvenih mreža
Globalni pokret za zaštitu djetinjstva od pametnih telefona i društvenih mreža dobio je zamah 2024. godine, usred sve većeg broja dokaza koji povezuju ove tehnologije sa lošim mentalnim zdravljem. Australija i Florida, SAD, prednjačile su u zabrani tome da djeca imaju naloge na društvenim mrežama. Ostaje da se vidi kako će se ovo zakonodavstvo sprovoditi, ali Norveška je obećala da će slijediti isti primjer.
U drugim djelovima svijeta, Francuska testira takozvanu “digitalnu pauzu” u stotinama škola, gdje djeca tokom dana moraju da odlože telefone u zaključane ormariće. Holandija je otišla korak dalje zabranivši uređaje u svim školama. Politike zabrane korišćenja telefona uvedene su i u školama u Engleskoj i Irskoj.
U međuvremenu, sve veći broj noćnih klubova u Velikoj Britaniji zabranjuje kamere na telefonima na plesnom podijumu kako bi podstakao povratak umjetnosti uživanja u trenutku. U Francuskoj, vlasnici bistroa koji su rekli “ne” telefonima tvrde da zabrana “odlično funkcioniše”.
Pomak u borbi protiv raka
U julu je prva personalizovani mRNA vakcina protiv raka u svetu ušla u klinička ispitivanja – potez koji je nazvan “jednim od najuzbudljivijih dostignuća u modernoj terapiji raka”.
U drugim razvojnim događajima, “blaži” tretman za djecu oboljelu od leukemije pokazao je obećavajuće rezultate, novi tretman za djecu s tumorima mozga ocijenjen je kao “revolucionarni korak”, dok je nova terapija za mezoteliom, vrstu raka koja pogađa pluća, produžila život pacijentima za nekoliko godina. Novi testovi obećavaju poboljšanje tretmana za rak mozga i prostate.
“Ovo je takođe bila dobra godina za napredak u istraživanju raka grlića materice,” kazala je doktorka Ana Kinsela iz organizacije Cancer Research u Velikoj Britaniji. “U maju, naša analiza pokazala je da HPV vakcina sprečava rak grlića materice među različitim društvenim grupama u Engleskoj”. Slični rezultati zabilježeni su i u Škotskoj.
AI u dobre svrhe
Vještačka inteligencija (AI) donijela je neke koristi društvu 2024. godine, uprkos rastućim zabrinutostima zbog njenog potencijalnog uticaja na čovječanstvo. AI alat koji analizira medicinske kartone pacijenata u potrazi za skrivenim znacima raka pomogao je britanskim ljekarima da otkriju više slučajeva ove bolesti.
Ispostavilo se da AI unaprijeđen test na bazi uboda prsta za Parkinsonovu bolest može da predvidi bolest sedam godina prije pojave simptoma, a AI model pomogao je u otkrivanju autizma kod djece bez potrebe za opsežnim procjenama.
AI je takođe počela da revolucionarno mijenja praćenje životne sredine, obećavajući analizu u realnom vremenu za sve, od kvaliteta vazduha i vode do deforestacije. Međutim, kredibilitet AI u oblasti zaštite životne sredine ostaje upitan zbog velike količine energije potrebne za njen rad.
Zakon o AI Evropske unije, koji je stupio na snagu u avgustu, pokušao je da uvede neke zaštitne mjere za ovu brzo napredujuću tehnologiju. Pionirsko zakonodavstvo pozdravili su neki stručnjaci, dok su drugi tvrdili da ne rješava ključne bojazni u vezi sa razvojem vještačke inteligencije.
Prva privatna šetnja svemirom
Dva privatna astronauta na misiji Polaris Dawn, projektu milijardera Džereda Ajzakmena i vlasnika SpaceX-a Ilona Maska, uspješno su izvela prvu komercijalnu šetnju svemirom u septembru.
Ajzakmen i inženjerka SpaceX-a Sara Gilis nakratko su napustili svemirski brod SpaceX Crew Dragon kako bi testirali svoja svemirska odijela. Ovo dostignuće predstavlja sljedeću granicu u istraživanju svemira, gdje privatne kompanije međusobno konkurišu u novoj svemirskoj trci.
Rađanje najranijih galaksija u svemiru
Istraživači sa Univerziteta u Kopenhagenu u Danskoj uspjeli su da posmatraju rađanje najranijih galaksija pomoću Svemirskog teleskopa “Džejms Veb”, prema članku objavljenom u časopisu “Science” u maju. Ove tri rane galaksije formirale su se prije između 13,3 i 13,4 milijarde godina, kada je svemir bio star oko 400 do 600 miliona godina.
Naučnici vjeruju da bi ove nove slike svemira u njegovom ranom razvoju mogle da pruže uvid u formiranje prvih zvjezdanih sistema.
Orangutan se liječio ljekovitim biljem
U maju su naučnici objavili da su posmatrali mužjaka orangutana kako trlja listove ljekovite biljke na ranu na svom licu u rezervatu šuma u Indoneziji. Rakus, za koga se smatra da ima oko 35 godina, živi u Nacionalnom parku “Gunung Leuser” na Sumatri i već godinama je predmet istraživačkog posmatranja.
On je koristio sažvakane listove biljke akar kuning (žuti korjen) - koju ljudi širom jugoistočne Azije koriste za tretiranje raznih stanja, uključujući malariju.
Revija kupaćih kostima u Saudijskoj Arabiji
Prvi put u Saudijskoj Arabiji, modeli u bikinijima i kupaćim kostimima prošetali su pistom tokom Nedjelje mode Crvenog mora u maju, održane u odmaralištu St. Regis Red Sea Resort.
Duboki dekoltei i sarongi s prorezima do butina i dalje su novina u zemlji koja je prije samo pet godina zahtijevala od žena da nose pokrivala za glavu i široku odeću. Prema Saudijskoj komisiji za modu, očekuje se da modna industrija u zemlji do 2028. godine dostigne vrijednost od oko 42 milijarde dolara.
Bonus video:
