Mnogi su pokušali da uguše Glas Amerike (VOA) tokom osam decenija od njegovog ubrzanog nastanka kao ratnog emitera 1942. godine. Danas, Kina blokira njegovu internet stranicu i ometa signale. Rusija je 2017. proglasila VOA “stranim agentom”. Ipak, možda će ga upravo predsjednik Sjedinjenih Država Donald Tramp zauvijek ugasiti.
Njegova izvršna naredba od 14. marta da “eliminiše” ovu mrežu koliko god je to zakonski moguće imala je trenutni efekat. Njenih 1.300 zaposlenih poslato je na plaćeno odsustvo. Emisije na 48 jezika ubrzo su prestale. Tako je došao kraj mreži čija je emisija “Džez sat” nekada slavodobitno prenosila “muziku slobode” iza Gvozdene zavjese. Slična sudbina već je zadesila ili čeka Radio Slobodna Evropa/Radio Sloboda (RSE/RS), Radio Slobodna Azija, arapske stanice Bliskoistočna mreža za emitovanje i Radio i TV Martí, koji emituju programe za Kubu.
Za Ilona Maska, glavnog američkog štedišu, ove mreže su samo rasipanje novca. “Niko ih više ne sluša”, napisao je na platformi X, tvrdeći da su se sastojale” od radikalnih ljevičara koji pričaju sami sa sobom dok spaljuju milijardu dolara godišnje iz džepova američkih poreskih obveznika”. Mask griješi kada kaže da ih “niko” ne sluša. Američka agencija za globalne medije (USAGM), vladino tijelo koje nadgleda sve ove stanice, tvrdi da one nedjeljno dopiru do 427 miliona ljudi na 63 jezika u više od 100 zemalja. Samo VOA ima veću publiku od drugih javno finansiranih međunarodnih emitera, poput BBC World Servicea. Malo ljudi u Americi je čulo za njih jer ne emituju program za domaću publiku. To možda objašnjava zašto ove stanice u SAD nemaju mnogo moćnih saveznika.
Ipak, postoje legitimna i dugotrajna pitanja o tome da li ove mreže šire demokratiju i jačaju američku moć, kao i da li opravdavaju svoju godišnju cijenu od 900 miliona dolara. Ova pitanja postaju još relevantnija u svijetu preplavljenom blogovima, biltenima i podkastima.
“Projekat 2025”, konzervativni plan za drugi mandat gospodina Trampa, tvrdi da je USAGM uveliko ljevičarski nastrojen, sklon ponavljanju propagande neprijatelja, da se njime loše upravlja i da je, zbog manjkavih praksi u izdavanju bezbjednosnih dozvola, meta stranih špijuna. Rijetko što od tih navoda je dokazano. Ipak, “Projekat 2025” preporučuje reformu agencije ako je moguće, ili njeno ukidanje ako nije. Kari Lejk, bivša TV voditeljka i vatrena pristalica gospodina Trampa, koja je nominovana za direktorku VOA, jedno vrijeme se zalagala za reformu i vraćanje VOA u njegove “slavne dane”. Međutim, kada je Tramp objavio svoje izvršne naredbe, izjavila je da je “od vrha do dna ova agencija jedan veliki trulež”.
Budući da mediji poput VOA i RSE ne emituju program za domaću publiku, za njih je u Americi čulo malo ljudi što bi moglo biti objašnjenje zašto ove stanice u SAD nemaju mnogo moćnih saveznika
Kontroverze oko Glasa Amerike (VOA) i sestrinskih medija datiraju gotovo od njihovog osnivanja. Radio Slobodna Evropa (RSE) i Radio Sloboda (RL) osnovani su u ranoj fazi Hladnog rata, djelimično inspirisani Džordžom Kenanom, američkim diplomatom, sa ciljem vođenja “organizovanog političkog rata” protiv Kremlja. RSE je emitovao program za “zarobljene nacije” pod sovjetskom okupacijom, dok je RS bio usmjeren ka Sovjetskom Savezu.
Nakon sloma Mađarske revolucije 1956. godine, RSE je bio optužen da je prešao pravnu granicu između izvještavanja i podsticanja pobune. Gotovo dvije decenije kasnije, otkriće da je CIA finansirala ove stanice dovelo je do pokušaja u Senatu da ih ugasi, uz argumente koji zapanjujuće podsjećaju na one koji se navode danas: njihova visoka cijena, tvrdnja da bi zapadnoevropske zemlje trebalo da snose troškove, i teškoća u procjeni njihove korisnosti. Među njihovim braniocima bili su Henri Kisindžer i Ričard Nikson.
Deset godina kasnije, debata je i dalje trajala: “Vrijednost ovih emisija, izraženu u dolarima i centima, gotovo je nemoguća izmjeriti”, navodi se u studiji objavljenoj 1982. godine, koja je zaključila da “se koristi ipak čine značajnim”. Mnogi pripisuju ovim stanicama zasluge za poraz sovjetskog komunizma. Leh Valensa, bivši predsjednik Poljske, rekao je da je sloboda njegove zemlje osvojena zahvaljujući Radiju Slobodna Evropa i papi.
U međuvremenu, Radio Sloboda je prvi emitovao cijeli tekst knjige “Arhipelag Gulag” Aleksandra Solženjicina, djela za koje se tvrdi da je na sovjetske lidere djelovalo “poput atomske bombe”. U novije vrijeme je znatno teže procijeniti doprinos ovih emitera.
Prema nekim mjerilima, ove stanice su postigle značajan uspjeh. Tokom protekle decenije, gotovo su udvostručile svoju nedjeljnu publiku, sa 215 miliona u 2014. na 427 miliona u 2024. godini, uprkos sve većoj konkurenciji. Jedan od razloga za to može biti povjerenje slušalaca u njihovu vjerodostojnost. Australijska organizacija Lowy Institute utvrdila je da je Glas Amerike činio 55% svih onlajn pretraga u 26 azijskih zemalja za strane radio-emitere, daleko ispred drugog najpopularnijeg izvora, ruskog Sputnjika, koji je imao 27%.
Najvrednije jedinice USAGM-a vjerovatno su one za koje većina Amerikanaca nikada nije čula, poput Radija Slobodna Azija, koji može doprijeti do publike koja živi pod čizmom autoritarnih režima i ima malo drugih pouzdanih izvora vijesti. To je jedan od rijetkih nezavisnih medija koji uspijeva da izvuče priče iz Sjeverne Koreje ili donosi ekskluzivne vijesti iz kineskih regija Sinđijang i Tibet. Taj medij je u velikoj mjeri zaslužan za otkrivanje činjenica o etničkim Ujgurima koji su zatvarani u masovne kineske “kampove za prevaspitavanje”. Takođe je jedan od rijetkih nezavisnih medija koji dopire do Ujgura, koji pokušavaju da zaobiđu državnu cenzuru interneta slušajući radio-emisije.
Mi ih, nažalost, nismo mogli ugasiti. Ali Amerika je to učinila sama, kazala je Margarita Simonjan urednica ruske mreže RT ironično komentarišući prekid finansiranja VOA i RSE/RS
Mada Rusi nijesu suočeni sa represijom i cenzurom u mjeri u kolikoj se to odnosi na Ujgure, RSE/RS igra ključnu ulogu u njegovanju nezavisnog lokalnog novinarstva. Snaga ovih stanica leži u njihovoj istorijskoj ulozi zamjene za lokalne medije iza Gvozdene zavjese, gdje su zapošljavale političke emigrante da izvještavaju na lokalnim jezicima. Ova tradicija se nastavlja i danas, s prilagođenim programima koji dosežu do najudaljenijih regiona do kojih drugi mediji ne dopiru - od Dagestana do Sibira - i donoseći ekskluzivne priče o lokalnim korupcionaškim skandalima i mnogo više.
VOA je sličan državnim emiterima poput BBC-a, nudeći mješavinu političkih (posebno američkih) vijesti i sadržaja o načinu života, a pritom ima i najveću publiku. Međutim, teže je tvrditi da pruža nezamjenljivu uslugu u većem dijelu svijeta. Nikada ranije ljudi nisu imali pristup tako širokom spektru izvora vijesti. Ipak, postoje izuzeci, posebno u djelovima Afrike, gdje VOA izvještava o manjim zemljama i spornim izborima koji su često ignorisani. Njegova medijska pažnja može igrati ulogu u zaštiti opozicionih političara i aktivista.
“Stavljajući u prvi plan pojedinačne lidere, VOA pomaže da se za njih stvori dodatni sloj bezbjednosti”, kaže Džefri Smit iz Vanguard Africa, pro-demokratske organizacije sa sjedištem u Vašingtonu. “To daje do znanja liderima (represivnih) vlada da svijet - naročito Vašington - obraća pažnju.”
Zaposleni u USAGM-u i dalje se nadaju da bi, suočena sa javnim negodovanjem i tužbama, administracija mogla popustiti. RSE/RS bi mogao biti u boljoj poziciji od sestrinskih medija, jer bi mogao dobiti privremeni spas zahvaljujući evropskim vladama - deset njih je saopštilo da će raditi zajedno kako bi pronašli način finansiranja. Mreže takođe pokušavaju da zaštite ranjive zaposlene od vraćanja u represivne režime.
Jedna od opcija reforme mogla bi biti spajanje preklapajućih funkcija i jezičkih službi.
USAGM koristi složene metrike za merenje svog uticaja, uključujući veličinu publike, stepen povjerenja, uticaj i to da li povećava znanje o međunarodnim vijestima, posebno u oblastima koje su meta državne dezinformacije. Ali da li su domet i povjerenje dovoljni?
Insajderi tvrde da proizvode neprocjenjivo novinarstvo za manje novca nego što Rusija i Kina troše na operacije spoljnog uticaja. Oni takođe ističu da moraju pogađati u živac, s obzirom na represiju koju trpe njihovi novinari - najmanje desetoro njih je trenutno u zatvoru.
Ipak, u trenutku kada se Amerika sve više povlači iz mreže savezništava koja su gotovo 80 godina održavala mir i sa zadovoljstvom ruši liberalni ekonomski poredak koji ju je obogatio, malo je nade da će argumenti o mekoj moći ili pozivi na visoke ideale uticati na Donalda Trampa ili Ilona Maska.
Niti će na njih uticati likovanje američkih protivnika. Margarita Simonjan, urednica ruske mreže RT, ironično je primijetila: “Mi ih, nažalost, nismo mogli ugasiti. Ali Amerika je to učinila sama”.
Sa njihovim signalom gase se i svijeće nade u nekim od najmračnijih djelova svijeta.
Prevod: N.B.
Bonus video:
