Nakon što je odlučila da ignoriše međunarodnu potjernicu protiv izraelskog premijera Benjamina Netanjahua, Mađarska je postala prva evropska zemlja koja je najavila planove da napusti Međunarodni krivični sud (MKS). Ova odluka dolazi nakon što je predsjednik Viktor Orban ugostio Netanjahua, uprkos tome što je MKS izdao nalog za njegovo hapšenje zbog ratnih zločina u Gazi.
Kao članica MKS-a, Mađarska je u obavezi da uhapsi svakoga za kim je izdat takav nalog ukoliko uđe na njenu teritoriju. Umjesto toga, Orban mu je priredio svečani doček.
Nakon posjete, visoki vladin zvaničnik potvrdio je namjeru Mađarske da napusti Sud. Proći će neko vrijeme prije nego što bude jasno da li će Mađarska zaista sprovesti ovu prijetnju, budući da je za istupanje iz MKS-a potrebna najmanje godina nakon što se podnese zvanično pisano obavještenje. Ipak, i sama najava predstavlja značajan politički trenutak.
Otvoreno odbacivanje važnog dijela međunarodnog prava od strane Mađarske dodatni je dokaz dubokih tektonskih promjena koje se odvijaju u međunarodnim odnosima.
Tokom većeg dijela 1990-ih i ranih 2000-ih, zapadna spoljna politika bila je usmjerena na izgradnju institucionalnih mehanizama za očuvanje liberalnog međunarodnog konsenzusa koji je nastao po završetku Hladnog rata. Osnivanje Svjetske trgovinske organizacije (STO) i Međunarodnog krivičnog suda bile su dvije najkonkretnije manifestacije tog nastojanja.
Obje institucije predstavljaju pokušaj da se međunarodnoj politici uvede pravni i sudski okvir. Za razliku od svojih ad hok prethodnika, međunarodnih krivičnih tribunala za bivšu Jugoslaviju i Ruandu - MKS je stalni sud pravde. Njegova misija je da vodi krivične procese protiv osoba optuženih za najteže zločine, poput genocida.
Čak i na vrhuncu popularnosti, ideja da bi međunarodni odnosi trebalo da budu podložni jasnijim pravilima i sudskom gonjenju nailazila je na značajan skepticizam i protivljenje - posebno među državama čiji bi interesi i moć mogli biti najviše ograničeni djelotvornim međunarodnim pravosudnim sistemom.
Sjedinjene Države, Rusija i Izrael su u početku potpisale, ali nikada nisu ratifikovale Rimsku povelju kojom je osnovan Međunarodni krivični sud, a kasnije su povukle svoje potpise, dok Kina i Indija nikada ni nijesu potpisale taj sporazum.
Unutar Evropske unije, Mađarska se dosljedno ponašala kao svojevrsni trojanski konj za interese autoritarnih režima, naročito Rusije, Kine i Srbije
Evropske zemlje generalno (a naročito članice EU) oduvijek su bile među najvećim pristalicama MKS-a. Kontinent ima istorijsko iskustvo sa možda najznačajnijim eksperimentom međunarodne krivične pravde, Nirnberškim suđenjima za nacističke zločine. To nasljeđe i dalje snažno podupire evropsku posvećenost kažnjavanju onih koji su odgovorni za agresiju i zločine, putem krivičnog pravosuđa.
Zemlje poput Mađarske, koje su se tokom 1990-ih oslobađale iza Gvozdene zavjese, nisu bile izuzetak. Nije bilo ni ideološkog ni praktičnog razloga da se protive osnivanju MKS-a.
Štaviše, države koje su težile članstvu u Evropskoj uniji smatrale su korisnim da podrže taj sud. Osim Bjelorusije i Azerbejdžana, svaka evropska zemlja je ratifikovala Rimsku povelju, i nijedna je nije napustila. Sve do sada.
Uspon kleptokratskog autoritarizma u Mađarskoj znači da njeno povlačenje iz Međunarodnog krivičnog suda (MKS) ne bi trebalo da bude naročito iznenađujuće. Unutar Evropske unije, Mađarska se dosljedno ponašala kao svojevrsni trojanski konj za interese autoritarnih režima, naročito Rusije, Kine i Srbije.
Njeno napuštanje vrijednosti i principa koji bi trebalo da budu u samom temelju evropskog projekta daleko prevazilazi samo pitanje podrške međunarodnim institucijama i pravdi.
Ipak, i širi međunarodni kontekst postaje sve nepovoljniji za ideju pravne regulacije i sudskog rješavanja sukoba. Zemlje koje su se ranije pretvarale da su posvećene međunarodnom pravu, sve otvorenije postaju odmetnici. Najupadljiviji primjer je, naravno, Rusija, koja vodi agresorski rat protiv Ukrajine, što je zločin prema Rimskoj povelji.
Još važnije, Sjedinjene Države sve više okreću leđa međunarodnim pravilima. Mnoge institucije koje su same pomogle da se uspostave sada sistematski urušavaju.
Mada Donald Tramp možda pravi najviše štete, SAD su suštinski onemogućile žalbeni sudski mehanizam Svjetske trgovinske organizacije još za vrijeme administracije Baraka Obame. Prošle godine, administracija Džoa Bajdena bila je na ivici da uvede sankcije protiv MKS-a zbog izdavanja naloga za hapšenje izraelskih zvaničnika, uključujući Benjamina Netanijahua.
Usljed svega toga, Evropska unija i šačica drugih država sve su više usamljene u podršci MKS-u i ostalim elementima takozvanog "poretka zasnovanog na pravilima". I dok mađarsko istupanje predstavlja još jedan udarac tom poretku, ostaje nejasno koliko su i druge članice EU zaista duboko posvećene tim principima.
Njemački kancelar Fridrih Merc obećao je da će pronaći način da izraelskom premijeru Benjaminu Netanjahuu omogući posjetu Njemačkoj, uprkos važećem nalogu za hapšenje koji je protiv njega izdao Međunarodni krivični sud (MKS).
Otvoreno ignorisanje obaveze da se Netanjahu uhapsi svrstava Mađarsku među one države koje svoje nepoštovanje međunarodnog prava ponosno ističu gotovo kao orden časti. Iskustvo jedne od tih zemalja posebno je poučno.
Kada je Omar Al-Bašir, tadašnji predsjednik Sudana optužen za zločine protiv čovječnosti, posjetio Južnoafričku Republiku u junu 2015, bio mu je omogućen dolazak na samit i kasniji odlazak iz zemlje, uprkos sudskim nalozima za njegovo hapšenje. Deset godina kasnije, Južna Afrika predvodi međunarodnu pravnu ofanzivu protiv izraelskih zločina u Palestini.
Netanjahu bi gotovo sigurno danas bio uhapšen u Južnoj Africi, kao i u nizu drugih afričkih i muslimanskih zemalja koje su u prošlosti žestoko protestovale protiv naloga za hapšenje Al-Bašira.
Djelotvorna pravila i njihovo sprovođenje na međunarodnom nivou zahtijevaju dosljednu i vjerodostojnu podršku široke koalicije država, a izgleda da je MKS sve više lišen oboje.
Tekst je preuzet sa portala "theconversation.com"
Prevod: N.B
Bonus video:
