Upravljanje državom u vrijeme pandemije je jedan od najtežih zadataka za lidera, prema mišljenju nekih eksperata. Potrebno je uspostaviti ravnotežu tako da se ne izaziva panika, a da se iskreno govori o opasnostima.
Poruke koje se šalju u vrijeme opasnosti koja ne poznaje granice otkrile su ne samo spremnost zdravstvenog sistema pogođenih država nego i karakter i ideologiju njihovih političkih elita.
Koronavirus nije opasan kao sezonski grip. Predsjednik nije zabrinut zato što se direktno izložio virusu. Situacija u SAD je puno bolja nego u drugim zemljama. To su samo neke od poruka koje je Donald Tramp poslao javnosti posljednjih dana. Neki eksperti su ga kritikovali zbog umanjivanja opasnosti od bolesti.
U ponedjeljak, kada je na Tviteru objavio da koronavirus nije opasan kao grip, Tramp je rekao: “Prošle godine je 37.000 Amerikanaca umrlo od običnog gripa. U prosjeku između 27.000 i 70.000 godišnje. Ništa se ne zatvara, život i ekonomija idu dalje. Trenutno imamo 546 potvrđenih slučajeva koronavirusa, i 22 žrtve. Razmislite o tome!”
Dva dana kasnije, Entoni Fauči, šef za infektivne bolesti na Nacionalnom zdravstvenom institutu i član Trampove radne grupe za epidemiju, rekao je da je koronavirus deset puta smrtonosniji od sezonskog gripa.
Kontradiktorna saopštenja tokom epidemija zbunjuju građane i otežavaju im da nađu najbolji način da ostanu bezbjedni.
Prije pojave prvog slučaja u Srbiji, predsjednik Aleksandar Vučić se dobro zabavio na konferenciji za novinare, gdje je ugledni ljekar ubjeđivao građane da je riječ o “najsmješnijem virusu u istoriji čovječanstva” i da nema razloga za paniku.
Dvije nedjelje kasnije, obojica su ozbiljnije pričali o virusu, pri čemu je Vučića razbijesnilo podsjećanje na neodgovorne izjave pulmologa Branimira Nestorovića.
“Ne mogu da trpim tu nepravdu, da ljudi napadaju doktora Nestorovića, da napadaju ove ljude ovdje koji su ozbiljni i odgovorni. Govore ‘najsmješniji virus’. Nemojte da lažete, niko nije rekao da je najsmješniji virus”, kazao je Vučić.
Istorija je pokazala da lideri koji pokušavaju da upravljaju pandemijom bez potpune transparentnosti, koče građane u akciji da pomognu, kaže za Rojters Stiven Tejlor, profesor psihijatrije na Univerzitetu u Britanskoj Kolumbiji i autor knjige “Psihologija pandemije”. Ako javnost izgubi povjerenje u lidere, ljudi ih neće slušati kada daju dobar savjet, tvrdi on.
“Sa jedne strane, to stvara pojačanu brigu među onima koji sumnjaju da se saopštava istina”, kaže Tejlor o lideru koji je izgubio povjerenje građana.
“Sa druge strane, to povećava broj ljudi koji misle da je čitava priča naduvana”.
U roku od 24 sata, Tramp, francuski predsjednik Emanuel Makron i njemačka kancelarka Angela Merkel su su obratili svojim građanima i otkrili da veoma različito shvataju svijet.
Trampov govor je prošao u znaku napada na slobodu kretanja i bauke u Evropskoj uniji i instinktivnoj osvetoljubivosti prema tom bloku. I tu je pogešno pročitao sopstveni tekst, rekavši da će zabrana putovanja koju je uveo obuhvatiti “trgovinu i teretni saobraćaj”, da bi kasnije njegov tim to demantovao, u atmosferi strmoglavog pada na finansijskim tržištima.
Njegova administracija je u narednih 24 sata pokušavala da opravda zabranu putovanja. Direktor Centra za kontrolu i prevenciju bolesti je rekao da je “Evropa nova Kina”, ignorišući činjenicu da je njegova renomirana institucija napravila grešku prilikom testiranja i da su možda hiljade slučajeva ostale neprijavljene unutar granica SAD. Tramp je zabranu opravdao time da je EU nametnula Americi nepošteno povećanje tarifa tokom mandata Baraka Obame.
Evropljani su u međuvremenu kiptjeli od bijesa zato što nisu upozoreni, a Tramp je odgovorio da bi mu konsultovanje sa njima oduzelo previše vremena.
Mediji su ismijavali Trampa, podsjećajući na njegove izjave od prethodne nedjelje da će koronavirus sam nestati.
Neki medicinski eksperti su kritikovali odluku američkog lidera jer su takve zabane tipično najefikasnije u ranim danima epidemija ili ako ih uvede zemlja u kojoj se još nije desio nijedan slučaj.
Profesor Tejlor kaže da su pandemije - poput SARS-a 2003, pokazale da zataškavanje samo pomaže širenju virusa jer su ljudi manje oprezni povodom higijene, izbjegavanja gužvi i testiranja.
Neurološkinja Moli Kroket sa Univerziteta Jejl istražuje ponašanje u pandemijama i vrste poruka koje podstiču ljude da se žrtvuju za opšte dobro. Njeno istraživanje je pokazalo da će ljudi prije otkazati putovanje, povećati svijest o higijeni i samoizolovati se ako im je jasno rečeno da bi se u suprotnom neko mogao teško razboljeti.
Tramp je u petak proglasio vanredno stanje, što čini dostupnim 50 milijardi dolara za borbu protiv bolesti koja je zarazila skoro 140 hiljada i ubila više od pet hiljada ljudi širom svijeta. On je pozvao Amerikance da se ujedine i ostave razlike po strani, ali neki eksperti za efektno obraćanje tokom pandemije smatraju da nije pošao dovoljno daleko da bi im objasnio šta treba da urade - poput toga da se samoizoluju ako misle da su bili izloženi virusu.
Mnogi Amerikanci ne vjeruju da je pandemija tako opasna i svoje sumnje direktno povezuju sa Trampovom prvobitnom reakcijom.
“Mediji ovo naduvavaju da bi napadali Trampa. Niko me ne može ubijediti da je ovo opasnije od gripa. Svi sa kojima radim misle da je ovo smijurija,” kaže Rene Rodrigez iz Ostina.
Evropski lideri su izdali snažnija saopštenja kako bi motivisali građane da se žrtvuju.
Kancelarka Merkel je u srijedu poručila Njemcima da bi se moglo zaraziti to dvije trećine građana.
U obraćanju građanima Francuske, predsjednik Makron je govorio o “najvećoj krizi u Francuskoj u posljednjih sto godina”.
Italijanski premijer Đuzepe Konte, dok je njegova vlada oštro kritikovana zbog loše reakcije, intenzivirao je efikasnu komunikaciju.
“Shvatamo da će ove mjere stvoriti neugodnosti, nekad male, nekad velike, ali ovo je trenutak za ličnu odgovornost”, rekao je Konte ove nedjelje.
U američkom gradu Ostin, poštarka A.Dž. Grejem kaže da ne čuje poruke koje su joj potrebne da bi se žrtvovala za opšte dobro.
“I ranije smo prevazilazili razlike i ujedinjavali se - sjetite se samo Amerike nakon 11.09”, kazala je, misleći na napade Al kaide otetim avionima 2001.
“Ali, potrebne su nam vođe koje znaju kako da to traže.”
Poklon za evropske desničare
Brzo širenje virusa je teško iskušenje za demokratije, za Evropsku uniju kao instituciju i za transatlantski savez, piše “Njujork tajms”, ističući da je do sada važilo pravila svaka država za sebe.
Kada je Italija molila za pomoć, učinilo se da EU oklijeva, a države članice su ignorisale pozive na solidarnost.
Trampovu odluku da odvoji SAD od evropskih saveznika uvođenjem zabrane putovanja i optuživanjem za nedjelovanje, umjesto da zauzme ulogu lidera u saradnji i koordinaciji, mnogi vide kao politizovanu i štetnu.
Traženje žrtvenog jarca, prvo Kine, potom Evrope, smatra se dijelom neizbježne politizacije krize koju neki upoređuju sa dobom rata.
“Odgovor demokratija, posebno u državama koje preduzimaju oštrije korake u kontroli kretanja, mogao bi biti blagodet za evropske ultradesničarske populiste, koji se bore za snažnu državu naciju i protive imigraciji i globalizaciji”, piše list.
“Nakon 11. septembra i globalne finansijske demokratije, ovo je treći veliki test naše pristojnosti i sposobnosti da sarađujemo, jer virus ne poštuje granice”, kaže Konstans Štelcenmiler sa Instituta Brukings.
Ona dodaje da je pandemija izazov za namjeru šefice izvršnog tijela EU Ursule fon der Lajen da ima “geopolitičku komisiju”, ako joj to dozvole države članice.
“Evropske vrijednosti, solidarnost, jedinstvo, zvuče prazno, a još nismo dostigli vrhunac epidemije”, kaže Pol Adamson, osnivač žurnala “Encompass”.
Iako je dobila pohvale zbog racionalne reakcije, Angela Merkel je kritikovana zato što nije objavila mjere srazmjerne dijagnozi.
“Takođe bih voljela da njemačka kancelarka kaže da smo u ovome svi zajedno i da će Italijani dobiti dodatnu podršku od nas”, kazala je Štelcenmiler.
Umjesto toga, pomoć je stigla od Kineza, koji su u Italiju odmah poslali medicinske eksperte, kao i maske, zaštitna odijela i respiratore.
“A to samo hrani Salvinija”, kaže Čarls Grant, direktor Centra za evropsku reformu, misleći na italijanskog desničarskog populistu, oštrog kritičara imigracije, globalizacije i same EU.
Mađarski premijer Viktor Orban je ocijenio da postoji veza između imigracije i koronavirusa.
“Jasno je da su bolest uglavnom donijeli stranci i da se ona među njima sada širi”, rekao je Orban.
On je opravdao zatvaranje univerziteta prisustvom “velikog broja stranaca”.
“Vodimo bitku na dva fronta, prema migraciji i koronavirusu, koji su povezani jer se i jedno i drugo širi kretanjem”, rekao je mađarski premijer.
Grant smatra da će situaciju pogoršati ekonomski uticaj krize.
“Kriza eura bi se mogla vratiti jer je previše loših dugova u bankama, posebno u Italiji. Populisti će to iskoristiti”.
Ako se širenje virusa nastavi ovim tempom a vlade odgovore manje efikasno nego u Južnoj Koreji ili Singapuru, kritike će pogoršati već problematični politički ambijent, smatra Simon Tilford, direktor Foruma nova ekonomija, istraživačke institucije u Berlinu.
Teški ekonomski šok koji će virus vjerovatno zadati Evropi samo će pogoršati frustracije naroda, ističe on.
“U Italiji već postoji negativna reakcija protiv globalizacije i otvorenosti, snažan osjećaj da je država na gubitničkoj strani globalizacije i eura, da elita nije odbranila nacionalni interes i da ju je EU iznevjerila po pitanju migracije”, kaže Tilford.
On je dodao da je virus poklon za populističku desnicu u Evropi.
“Ovo je veliki trenutak za Evropu, koji zahtijeva bržu akciju država da izoluju ljude, jer što duže odgađaju, to će posljedice biti gore”, kaže francuski analitičar Fransoa Heisburg.
“Pandemija nosi istu logiku kao rat, a u ratu je bitan rezultat”.
Odsustvo snažnije akcije EU moglo bi izazvati još veću nevolju, što bi, po njegovom mišljenju, ostavilo prostora populistima.
“A onda ste gotovi jer su populisti u ovom slučaju u pravu. Čak se i demokratije ponašaju autoritarno kada su u ratu”, kaže Heisburg.
Bonus video:
