Ljudima je najlakše kada su sa drugim ljudima

Ljudi se najbrže oporavljaju među drugim ljudima i najbolje žive kada su uključeni u zajednicu i društvo, a ne izolovani u instituciji. Koliko god psihijatrijska bolnica imala dobre medicinske i tehničke uslove i stručan kadar, to na pacijente ostavlja nepopravljive traumatske posljedice.

“Povrede i poremećaji mentalnog zdravlja, zbog relativno visoke prevalencije, čestog početka u mlađem uzrastu, mogućeg hroničnog toka, narušavanja kvaliteta života oboljelih i njihovih porodica, kao i značajnog udjela u korišćenju zdravstvene zaštite, predstavljaju jedan od prioritetnih javno-zdravstvenih problema u svijetu pa tako i u Crnoj Gori“, objašnjava Nada Matković, socijalna radnica u Specijalnoj bolnici za psihijatriju u Kotoru.

Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) definiše mentalno zdravlje kao stanje dobrobiti u kojem svaki čovjek shvata svoj potencijal i može se nositi sa normalnim životnim stresovima, raditi produktivno i plodonosno i može doprinositi svojoj zajednici.

Mentalno, duševno ili psihičko zdravlje sastavni je dio opšteg zdravlja pojedinca, ali i zajednice, pa čini preduslov za optimalno funkcionisanje pojedinca, porodice, zajednice i društva. Jedno je od osnovnih prava svake osobe i ključni resor socijalnog i ekonomskog razvoja nacije.

Matković smatra da je u Crnoj Gori psihijatrijski tretman u zajednici još uvijek nedovoljan .

„Zavisi najčešće od ličnog angažmana pojedinca, po pravilu se svodi na ambulantni rad, nedovoljno angažmana pacijenta i rada na terenu, nedovoljne integracije i saradnje djelova zdravstvenih i socijalnih službi u liječenju“, navodi Matković.

Nasuprot klasičnom modelu psihijatrije, u nekim zemljama već odavno je zaživio nov impuls tretmana mentalne bolesti koji se pokazao validnijim od prethodnog. U svijetu se zatvaraju velike psihijatrijske bolnice formira se jedna nova težnja koja vodi ka promjeni institucionalnih uslova, ukidajući azile i omogućavajući humane uslove života u novoformiranim zajednicama.

“Nova težnja egzistira pod terminom deinstitunalizacija,koja na očigledan način dehospitalizujući i oslobađajući pacijenta psihijatrijskih ustanova.Naša psihijatrija sve vise je zagovornik mišljenja da psihijtrijski pacijenti ne bi trebalo da žive izolovani u velikim psihijatrijskim bolnicama, već je potrebno obezbijediti njihovu integraciju među „obične ljude“, jer sa njih konačno treba obezbijediti put ka destigmatizaciji, skidajući epitete nedodirljivog i strašnog. Savremena kretanja u psihijatriji karakterišu sljedeći osnovni trendovi: razvoj mjera primarne, sekundarne i tercijarne prevencije i primjena tih mjera na nacionalnom i regionalnom nivou uz pomoć psihijatrijskih epidemioloških istraživanja:proces demokratizacije, humanizacije i otvaranja psihijatrijskih bolnica, u čemu terapijska zajednica, pored ostalih vidova terapije uopšte, predstavlja bitan instrument te transformacije;smanjenje trajanja bolničkog liječenja i prenošenje težišta psihijatrijske zaštite na diferencirane vanbolničke ustanove i službe;razvoj psihijatrijske zaštite sektorskog tipa i sveobuhvatne psihijatrijske zaštite uz nastojanje da ta zaštita postane sastavni i neodvojivi dio života društvene zajednice“, objašnjava Matković.

Kapaciteti uvijek popunjeni

Specijalna bolnica za psihijatriju u Kotoru predstavlja vodeću psihijatrijsku ustanovu u Crnoj Gori. U Bolnici se, kao zdravstvenoj ustanovi na sekundarnom nivou zdravstvene zaštite, obavlja specijalističko-konsultativna i visokospecijalizovana konzilijarno-zdravstvena djelatnost i bolničko liječenje pacijenata sa mentalnim problemima, uz odgovarajuću medicinsku rehabilitaciju. Zdravstvena djelatnost ZU Specijalne bolnice za psihijatriju u Kotoru odvija se kroz rad devet odjeljenja paviljonskog tipa, ukupnog kapaciteta 241 bolesničke postelje namijenjene bolničkom liječenju korisnika koji su uvjen 100% popunjeni. Broj pacijenata koji se nalaze na hospitalnom tretmanu a mogli bi biti smješteni u ustanove socijalne zaštite (Dom starih ), jer kod nas ne postoje ustanove socijalne zaštite za hronično oboljele duševne bolesnike je oko 95 pacijenata.

Taj broj opstaje iz godine u godinu, jer je 2018. bilo 95 pacijenata, od toga je troje smješteno u Dom starih, a 2019. Pet pacijenata.

“Imamo dobru saradnju sa Domovima starih ali njihovi kapaciteti su puni.Već dugi niz godina se kao najčešći oblik liječenja i zaštite mentalno oboljelih lica oboljelih od psihoze sprovodi u psihijatrijskim bolnicama zatvorenog tipa gdje se pacijenti često nalaze na višegodišnjem, često i doživotnom liječenju.Pritom često ne postoji mogućnost otpusta iz bolnice čak i u slučajevima kada više ne postoje medicinske indikacije za njihov dalji boravak, odnosno kada se nalaze u solidnoj kliničkoj remisiji. Ova kategorija pacijenata često nema podršku porodice, koja je najčešće u otporu prema otpustu i njihovom eventualnom povratku kući. U ovakvoj situaciji, kada je razlog za zadržavanje vise socijalne prirode i dominira nad medicinskim indikacijama, svako dalje zadržavanje u bolnici predstavlja kršenje njihova prava”, ističe Matković.

Ona objašnjava da ostajanje u instituciji, bez obzira koliko institucija imala dobre medicinske, tehničke uslove i stručan kadar “ostavlja na pacijente nepopravljive traumatske posljedice, dovodi do hronifikacije bolesti, a samim tim ih čini nespremnim, nesposobnim, stigmatizovanim za samostalan život čak i u situaciji kada se ukaže prilika za njihov otpust.”

“To je između ostalog i jedan od razloga zbog čega je ta kategorija pacijenata po napuštanju institucije još dugo vezana za sisteme društvene brige, pomoći i podrške. Ministarstvo zdravlja treba da procijeni tekuće troškove svih službi mentalnog zdravlja u Crnoj Gori, da kvantifikuje troškove budućih izmjena i da ispita mogućnost obezbjeđivanja neophodnih resursa (državni budžet).- U tom kontekstu treba tražiti i eksterne izvore finansiranja (npr. iz EU)- Ministarstvo zdravlja treba razmotriti i mogućnost izdvajanja određenog fonda za razvoj mentalnog zdravlja kako bi se podržale konkretrne inicijative neophodne u procesu deinstitucionalizacije“, pojašnjava Matković.

Ona preporučuje da treba kontinuirano sprovoditi promociju mentalnog zdravlja i prevencija mentalnih poremećaja i smrtnosti, kontinuirano organizovati debate, kampanje i druge aktivnosti usmjerene ka destigmatizaciji - predstavnike medija edukovati i senzibilisati da na drugačiji način pišu i izvještavaju o mentalnom zdravlju i ljudima samentalnim poremećajima

„-Jačanje kapaciteta i unapređenje kvaliteta službi mentalnog zdravlja kroz jačanje intersektorske saradnje ,aktivnu participaciju Ministarstva za rad i socijalno staranje u procesu iznalaženja trajnog rješenja za pacijente kod kojih više ne postoje indikacije za bolničkim tretmanom a kod kojih ne postoji mogućnost povratka u porodicu (izgradnja zaštićenih oblika smještaja- „kuća na pola puta“)- edukaciju profesionalaca iz oblasti socijalnog rada ( socijalnih radnika) iz oblasti mentalnog zdravlja. formiranje Timova mentalnog zdravlja u zajednici (Community Mental Health Teams) na nivou primarne zdravstvene zaštite, koji će funkcionisati po bazičnim postulatima asertivnog tretmana u zajednici i fokusirati se na rad sa pacijenatima koji su više puta rehospitalizovani tokom jedne godine. -formiranje jedinica za parcijalne hospitalizacije - dnevnih centara na primarnom nivou, dnevnih bolnica na sekundarnom i tercijernom nivou zdravstvene zaštite.-formiranje klubova i grupa samopomoći , rad sa porodicom“, nabraja Matković.

Ona zaključuje da ukoliko je potrebmo izabrati ključnu riječ kojom se može definisati zaostajanje u ovoj oblasti – to je deinstitucionalizacija.

„Duga riječ, a jedno značenje - ljudima je najlakše kada su sa drugim ljudima, ljudi se najbrže oporave među drugim ljudima, ljudi eto najbolje žive kada su uključeni u zajednicu i društvo , a ne izolovani u instituciji“, poručuje Matković.

Više ljudi sebi oduzme život nego što strada u udesima

Mentalni poremećaji su okarakterisani psihološkom i biološkom i socijalnom disfunkcijom odnosno disfunkcijom u ponašanju pojedinca i da ključuju čitav niz smetnji od poremećaja afekta, opažanja, mišljenja, inteligencije, pažnje, nagona i volje, do poremećaja svijesti.

Mentalni poremećaji učestvuju sa udjelom oko 6 -7% u ukupnom bolničkom liječenju u svijetu. Najveći broj hospitalizacija je u dobi od 20-59 godina što ih svrstava u vodeće uzroke bolničkog liječenja u radno-aktivnom dobu. Mentalni poremećaji učestvuju sa udjelom oko 18-20 % u ukupnom invaliditetu u svijetu. Mentalni poremećaji se znatno rjeđe navode kao osnovni uzrok smrti, u ukupnom mortalitetu učestvuju sa oko 1-1,5 %. Takođe, broj izvršenih samoubistava, što je i pokazatelj mentalnog zdravlja, veći je od broja poginulih u saobraćajnim nesrećama

Načini liječenja

U liječenju mentalnih poremećaja postoji veliki broj tretmana, a oni koji su se pokazali najefikasniji su:

Biomedicinski tretman - prije svega farmakoterapija

Psihoterapija (i psihološko savjetovanje)

Socioterapija – usmjerena ka poboljšanju socijalnog funkcionisanja i što uspješnijoj (re)integraciji u sve tokove društva – resocijalizacija

Grupe samopomoći /podrške – za osobe koje povezuju zajednički problemi – osobe sa posebnim potrebama, roditelji djece sa posebnim potrebama, liječeni alkoholičari, liječeni psihijatrijski bolesnici, žrtve nasilja. Ove grupe mogu biti izvor zajedničkih projekata, borbe za ostvarenje njihovih prava.